Þjóðviljinn - 11.07.1981, Qupperneq 12

12 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 11. — 12. júll 1981
Iw k tftfrctiu.?! /$J ■’Zo.OtPa&ú ?.
5oN Mt-U 10
'OjhS'prj a<ifywte>nffe vlr
Eiginhandarundirskrift Jóns Hreggviösson frá 20 október 1710. Jón vareins og kunnugt er, árið 1716 sýknaður af hæstarétti Danmerkur fyrir
morðá böðlinum Sigurði Snorrasyni, 32 árum eftir að hann haföi veriðdæmdur til dauða á alþingi. MEH fyrir aftan nafn Jóns stendur fyrir,
,,með eigin hendi”.
ANNÁLSSKRIF
ALÞÝÐUMANNS
Dæmigert fslenskt kot frá miöri 18. öld. <Jti við hangir haröfiskur, en af lýsingum Grimsstaðaannáls er
Ijóst að margt óætiö var etið á hörðum vetrum, „grútur, þang, leður, fjörugrös, þönglar, hey og hross”,
segir Jón Ólafsson.
Arið 1705 var þremur konum drekkt I Drekkingarhyl á Þingvöllum og tveimur var drekkt fyrir norðan.
Þrir karlar voru sömuleiðis hálshöggnir á eyrinni viö öxará á sama alþingi. Þessi mynd sem teiknuð er
á 18 öld sýnir öxarárfoss og Drekkingarhyl.
Sagt frá og borið
niður í
Grímsstaðaannál
Jóns Olafssonar
frá árunum
1680-1764
/,Á Leysingjastöðum i
Húnavatnsþingi skar sig
maður á háls, þó ei til
bana, að djöfulsins áeggj-
an, greri aptur og komst á
fætur.
Drukknaði maður i
Skaptá.
i Húnafirði varð sængur-
kona bráðkvödd/ hneig
niður, þá af sæng var leidd.
Á Eyrabakka giptist
kona áttræð tvítugum
manni og vildi skila honum
aptur, þá árið höfðu saman
verið, og sagt hann væri in-
potent".
Þannig lýkur Jón lögréttu-
maður Ólafsson á Grimsstöðum i
Breiðuvfk annáisskrifum sínum
fyrir árið 1706, i svonefndum
Grimsstaöaannál er tekur yfir
árin 1680—1764.
Jón Ólafsson er talinn fæddur
árið 1691 i Efri-Langey við
Skarðsströnd. Hann ólst upp hjá
foreldrum sinum þeim Ólafi
Jónssyni hreppsstjóra og Hólm-
friði Þorkelsdóttur á Skarðs-
ströndinni, þar sem hann stund-
aði almenna land- og sjávar-
vinnu.
Jón naut engrar bóklegrar
menntunar á unglingsárum
frekar en annað alþýðufólk. Hafa
annálsskrif hans þvi notiö nokk-
urrar sérstöðu og Jón talinn eini
sjálfstæöi annálahöfundur i ai-
þýðustétt á 18. öld.
1722 giftist Jón Sigriöi Björns-
dóttur Bjarnasonar lögsagnara i
Arnarbæli frá Hafurshesti i
önundarfirði. Við þetta ráðslag
vænkaðist hagur Jóns nokkuð og
1731 var hann útnefndur lögréttu-
maður i Þórsnesþingi, þá fer-
tugur að aldri.
Jón bjó viða á Snæfellsnesi um
ævi sina en 1750 flytur hann aö
Grimsstööum þar sem hann
dvaldist til dauöadags liklega
árið 1765, oröinn nær hálfátt-
ræöur.
Hannes Þorsteinsson fræði-
maöur sem kannað hefur tilurð
Grimsstaðaannáls gaumgæfi-
lega, telur aö Jón hafi tekið aö
fást við annálasöfnun skömmu
eftir 1730. Hann hafi annars lifað
fábreytilegu bændalifi, verið
fróöleiksgjarn og fjölfróður en litt
haft sig i frammi.
I raun ná annálsskrif Jóns
Ólafssonar allt frá 1402, en skráin
fram til 1680 er aö mestu bein
uppskrift frá áöur skráðum
annálaritum. Hinn eiginlegi
Grimsstaðaannáll 1680—1764 er
hins vegar einstakur fyrir ná-
kvæmni og ýtarlegar lýsingar á
þjóölifi og viðburðum á mjög
staðbundnu svæöi úr Dala- Snæ-
fells- og Mýrasýslum, einkum þó i
kringum Snæfeilsnes aö sunnan
og vestan.
Ólærður
alþýðumaður
Hannes Þorsteinsson bendir á
aö þegar litið sé á annálinn frá
sjónarmiöi málfegurðar og mál-
snilldar þá sjáist fljótlega, að
höfundurinn er ólærður alþýðu-
maður sem ritar islenskt mál eins
og þaö var þá manna á milli á
vörum almúgans, án þess að
klæða máliö i einhvern
skrautbúning. Málfar annálsins
er þvi merk málfræöileg heimild.
Um nákvæmni i stil höfundar
má aö mörgu finna, en þess ber
þó aö geta, að þær fréttir er okkur
þykir i dag áriö 1981 réttum 250
árum eftir aö Jón hóf sinar
annálaskriftir, harla ómerkiiegar
og smámunalegar þóttu á sinum
tima merkar frétt'ir. Smávægileg
atvik, skipstapar, dauðsföll og
hrakningar höföu mikil áhrif á
allt lif og kjör islenskrar alþýðu
þessa tima.
Grimsstaðaannáll lýsir þvi
betur er margar aðrar samtima-
heimildir, hvernig aðbúnaður og
viöurvist alþýöufólks á Vestur-
landi var á þessum tima.
Annállinn er til i fjölmörgum
mismunandi uppskriftum með
siðari tima viöbótum. Það sem
hér birtist á eftir er hins vegar
tekiö eftir uppskrift Hannesar
Þorsteinssonar á hinu upphaflega
handriti höfundar.
Frumritið er til varðveitt i
Landsbókasafni, alls 80 blöð, þe.
160 bls. merkt Lbs. 379, 4to. Það
er ritað með eigin hendi Jóns
Ólafssonar.
1684
Góðæri og Jón
Hreggviðsson
— Góöur vetur og snjólitill.
Lestarhlutir syðra, en fiskfátt
undir Eyjafjöllum. Nær'þvi
lestarhlutur hjá þeim bestu
sunnan Snæfellsjökul.
Þetta ár var umbreytt bænda-
dögum; var þá tilsett að haldast
skyldi 15., 22. og 29. Augusti. Var
þá og forhækkaður taxtinn, hvaö
landsfólkinu þótti þungbært...
En vestur á Breiðafiröi var sá
mesti fiskigangur, svo enginn
mundi að i Bjarnareyjum á
Breiðafirði hann meiri oröið hafa.
Þá seldu þar fiskkasirnar i hópa-
kaupum á góunni um veturinn,
þvi hann barst þar svo á land á
þorranum og góunni, aö ei var
undan boriö fyrir sumum.
Frá Bessastöðum slapp úr
varöhaldi Jón Hreggviðsson:
Þann mann héldu þeir sannan að
drápi Sigurðar Snorrasonar, böö-
uls i Borgarfjarðarsýslu. Jón
strauk undan norður og sigldi
meö Hollenzkum.
Fyrir árið 1686 segir siðan i
einni linu. — Þá kom Jón Hregg-
viösson aptur úr siglingunni.
1696
Harðindi á
Hestavetri
Haröindavetur um allt land
með jaröbönnum og stórum hörk-
um, alstaðar um allt tsland, með
stórri óáran á fé og hesturruMenn
vildu fyrir satt halda, að hér heföi
ei komist harðari vetur siðan
Hvitivetur, sem var 1633. Var hér
á landi hinn mesti peningafellir
bæði á hestum og fé. Jafvel þó
hrossin heföu nokkuð jarðarsnöp,
drápust þau. Var þessi vetur hér
á vestursveit kallaður Hestabani
eða Hestavetur. Þá harðnaði al-
varlega með Marteinsmessu, en
batnaði á Mariumessu á föstu. A
mörgum bæjum viða i sveitum
stóö hvorki eptir hross né sauður.
Þá var um vorið fiskleysi og litlir
hlutir, en matbrestur til landsins.
Otigangshestar átu stalla og
stoðir, þar til náðu, hris og
staura, hár og tagl hver af öðrum,
lika hár og eyru af þeim, sem
dauðir voru..—.
1700
Etið margt óœti
— Vetur mjög rosasamur meö
bágum sjógæftum, en mestu
harðindi til bjargræðis.svo margt
fólk dó niður, sem fé eður hross i
haga, af hungri og hor um Island.
Þá var etið margt óæti: grútur,
þang, leður, fjörugrös, þöngl-
ar, hey og hross ekki sist og
allt það sem tönn mátti á festa og
hungriö saddi þá stund, deyjandi
svo niöur. Slikt man bæöi ég og
aðrir minir jafnaldrar aö talað
var daglega, en reyndi þó ekki
(lof sé guði) en sumir, sem
reyndu, sýnast að hafa þvi fljótt
gleymt, viljandi siöar, 8 eður 9
árum, ekkert ætt eta og varla
fullkeypt þeirra þjónusta sem á
þessu ári gengu á vonarvöl. Guð
veri oss náðugur og stjórni oss,
svo vér ekki á ný neyðum hann til
með óhreinlegum löstum, aö
svipta oss sínum góðum gáfum og
oss þar með straffa.
Þjófnaðaröldin i mesta máta;
tveir voru hengdir nálægt Þing-
eyrum. Þriöji á Suöurnesjum,
fjórði á alþingi.
1712
Þá sigldi
Árni Magnússon
— Þá brann Möðruvalla-
klaustur allt nær að grunni og