Þjóðviljinn - 08.08.1981, Blaðsíða 2

2 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 8.-9. ágúst 1981_
mérerspurn________________________________
Sigrún Davíðsdóttir svarar Sólrúnu B. Jensdóttur...
Getur maðurinn fundið
hamingju í nútímanum?
Ef dæma má af heimsbók-
menntunum viröist hamingjuleit-
in hafa vafizt fyrir mannskepn-
unni í æriö langan tima. Vanga-
veltur um hamingju eöa ekki
hamingju eru þvf ekki öldungis ný
bóla. Þaö sem einkennir slfkar
bollaleggingar er sú skoöun, eöa
kannski öllu heldur trú, aö áöur
fyrr hafi hamingjan veriö auö-
höndlanlegri f einfaldleika gömlu
daganna. Þaö er þvi skemmtilega
athugaö hjá Sólrúnu aö draga
þessa hugmynd inn i spurningu
um lifshamingjuleitina.
Fyrir ekki ýkja löngu siöan var
ég sjálf alveg sannfærö um aö
heimurinn væri á nokkuö góöum
skriö eftir helvegi. Þarf ég nokk-
uö aö þreyta ykkur á enn einni
upptalningu um vaxandi ofbeldi,
mengun, efnahagsvanda, strfö...
Þá er nú munur aö hugsa til sæl-
unnar hér áöur fyrr. Einfalt lif f
ómenguöu landi, náttúrugæöin
ótakmörkuö, bæöi á sjó og landi.
Engin streita, jafnvel gamla fólk-
iöátti sér sitt horn I tilverunni. Er
þetta ekki sú mynd sem mörg
okkar ganga ómeövitaö meö I
kollinum? Þaö var eiginlega þeg-
ar ég las Sturlungu aö ég fór aö
hugsa þetta upp á nýtt. Þaö er
hollt aö hugleiöa liöna tima. Þá á
ég ekki viö aö huga aö liönum
merkisatburöum, eins og t.d. er
gert 17. júnf, heldur mannlifinu
eins og viö getum gert okkur
grein fyrir þvi. Bezt aö lita á
nokkra þætti þess.
Viö könnumst viö þaö úr mann-
kynssögunni aö ööru hverju
gengu mannskæöar pestir og
fylltu kirkjugaröana. Þar lesum
viö hins vegar ekki um ýmsa aöra
kvilla, sem óaflátanlega fækkuöu
fólkinu. Kvef og hósti var e.t.v.
upphafiö aö endinum, lungna-
bólga ólæknandi. Þaö sem nú fyll-
ir heilu handbækurnar i læknis-
fræöi hét einu nafni innanmein og
var lika ólæknandi. Sáriö I kring-
um flisina sem stakkst i fingurinn
hljóp upp. Eftir nokkra daga
þurfti ekki lengur aö binda um
þaö. Barnsfæöing var áhættuspil
fyrir móöur og barn. Börnin, sem
oft mátti telja i tugum, uröu ekki
öll gömul. Ef foreldrar vildu endi-
lega koma upp einhverju nafni,
voru oft mörg systkini skirö sama
nafninu. Smámunir eins og tenn-
ur entust sjaldan alla ævi, þó ekki
væri hún löng. Þaö hefur lengi
veriö viökvæöi aö um konur gilti
ein tönn á hvert barn. Kannski
barst sullaveikisormur i kvöld-
matinn um leiö og hundarnir
sleiktu askana aö innan, kannski
eftir aö hafa gætt sér á hráum af-
göngum eftir slátrun, þvi haft var
aö viökvæöi „hrein er hundstung-
an”.
Vandinn viö matreiösluna var
ekki hvernig átti aö matreiöa
fenginn né meö hvaöa kryddi,
heldur hvernig ætti aö veröa sér
úti um mat. Þegar fólkiö tindist
úr rúmunum I rökum hibýlum á
morgnana veitti ekki af aö fá sér
eitthvaö nærandi. Ilmandi heil-
hveitibrauö úr lifrænt ræktuöu
hveiti? Hveiti sást varla nema þá
I námunda viö stórhátiöir. Þaö er
ekki svo gott aö baka úr byggi og
höfrum, enn siöur þegar raki hef-
ur komizt I korniö og þaö er drýgt
meö melgresi.
Kannski þurfti kaupmaöurinn
lika sitt og drýgöi korniö meö
sagi. En þaö mátti nota slikt I
mélgraut. Súpa væri kannski
nærri lagi, þ.e. vatn soöiö meö of-
urlitlu mjöli. Bezt var aö hugsa
sem minnst um hverju bætt var i
útlendar vörur. Þaö var þó ekki
alltaf bráödrepandi. En skyriö,
þaö var þó alltaf til taks. Þarna er
þó komiö eitthvaö sem viö þekkj-
um. Skyr er ágætis matur, ekki
satt? En til þess aö þaö geymdist
þurfti þaö aö vera vel súrt. Þaö
var llka eins gott aö nóg var til af
og þangi. Slikt salt fer ekki inn I
kjötiö. Kjötiö var þvl kannski
sæmilegt aö utan en þránaö eöa
rotiö aö innan. Þá var nú sýran
snöggtum betri til geymslu.
Reyking var til gagns. Hertur
fiskur var mikilsmetin fæöa, en
ekki bjuggu allir viö sjávarsiö-
una, eöa komust i veriö. Og svo
var hann gjarnan seldur úr landi.
ódýrastir voru þorskhausar en
þaö tók tlmana tvo aö rifa þá.
Rakastigiö i fiskinum var upp og
ofan. Þá eins og nú var veöráttan
ekki alltaf ákjósanleg til aö
þurrka hvorki hey né fisk. En lýsi
var dýrmæt fæöa, þó þaö væri
ekki endilega glært eins og úr
flöskunum okkar. Svo var þaö
lyktin sem loddi viö allt. Lykt af
skemmdum og hálfskemmdum
mat, raki, sviti og óhreint fólk. Og
hvar var sápu aö fá?
... ogspyr Örnólf Thorlacius rektor:
Hvað á
samræming
framhalds-
skólanna
að bæta
Skólamál eru mér ofarlega I
huga, eins og fleirum. Nú er talaö
um aö halda samræmingu skóla-
kerfisins áfram. Þaö er búiö aö
búa til svokallaöan grunnskóla Ur
barna- og gagnfræöaskólum, og
nú á aö halda áfram og samræma
framhaldsskólana lika. Þykir
þessi sföasta samræming gefa
svo góöa raun aö ástæöa sé tU aö
samræma fleira? Hvaö á sam-
ræming framhaldsskólanna aö
bæta, eöa er þetta nokkuö sam-
ræming samræmingarinnar
vegna? Og er pinulltiö ósamræmi
ekki bara hollt?
Mig langar aö biöja Ornólf
Thorlacius aö svara þessari
spurningu. Auk þess sem
Ornólfur hefur kennt lengi, er
hann einn þeirra sem koma tii
meö aö hafa áhrif á væntanleg
samræmingaráform.
þvi, þvi þaö var gjarnan boröaö
tvisvar til þrisvar á dag. Saltkjöt
er gamall og góöur matur. Þaö
vantaöi ekki viljann til aö salta,
þvi allir vissu og vita enn, aö mat-
ur geymist vel I salti. Gallinn var
bara aö salt var dýrt. Salt og salt
var heldur ekki þaö sama. Hvitt
salt, eins og viö þekkjum þaö, var
torfengiö og býsna dýrt. En þaö
mátti fá ódýrara salt, kannski
ekki alveg hvitt heldur á litrófinu
frá gráu og út I svart og grænt.
Pinulitiö salt ásamt slatta af möl
Þaö er hollt að reyna á sig. Við
erum ekki nógu dugleg við það.
Það er óneitanlega holl áreynsla
aö slá meö orfi og ljá. 1 viöbót viö
hressilega, likamlega áreynslu
kom svo raki og bleyta. Við
engjaslátt var iðulega sullazt i
vatniupp á miðjan legg. Þá mátti
reyna að binda upp um sig fötin.
En skórnir héldu litlu vatni. Og
svo rigndi stundum. Sumarið var
og er ekki ýkja langt. Skórnir
dugðu ekki betur i snjó og krapi.
Inni var hlýtt og notalegt i týrunni
af lýsislampanum. Annað fólk og
kannski kýrnar sáu fyrir hlýj-
unni. En torf er torf, svo það var
eins gott að gæta þess að renna
ekki i bleytunni á gólfinu. Troðin,
blaut mold er býsna hál. Að visu
mátti dreifa ösku á gólfið.
Menntunin eflir viðsýni og
göfgar manninn. Til þess að geta
notiö hennar þurfti ekki annað en
aö vera barn, nei auðvitaö sonur,
efnaðra foreldra. Þó var til ein
önnur leiö. Sá sem var nógu
skrýtinn áttisér stundum von. Ef
ljóst var að viökomandi yröi
aldrei liötækur bóndi eða vinnu-
maöur, var rétt hugsanlegt að
kostaö væri upp á skólavist hon-
um tilhanda. Þá þurftiekkiað sjá
fyrir honum siðar meir. Konur
gátuiátiðsig dreyma um að læra,
stolizt i bækur og lært að draga til
stafs með þvi að klóra i moldar-
börö.
Gamla fólkinu var ekki sagt
upp vinnu á 70. afmælisdeginum.
Þaö mátti bara halda áfram aö
vinna og starfa þar til þaö gat
ekki meir. Aö visu var hægt aö
draga sig I hlé á viöurkenndan
hátt meö þvi aö leggjast i kör.
Karlægir voru reyndar ekki aö-
eins gamalmenni. Þeir sem áttu
bjargálna börn fengu væntanlega
aö hafast viö hjá börnum sinum.
En jafnvel þeir heppnu vissu vel
af þvi aö þeir lágu upp á fólki og
þaö var óskemmtilegt aö þiggja
af öörum. Einstæöingar fóru á
hreppinn, rétt eins og munaöar-
leysingjar og aumingjar. Sá sem
bauöst til aö sjá fyrir þeim meö
minnstum tilkostnaöi fékk
hreppsómagana. Sjaldnast var
þaö I neinu gustukaskyni. Gjarn-
an mátti eitthvaö af framfærslu-
eyrinum veröa afgangs I vasa
bóndans.
Hvernig skyldi þeim hafa verið
innanbrjósts sem lögöu frá landi
á vertlöinni I bátkænum út á ólg-
andi hafið eftir aö hafa fengiö
tvær skeljar af lýsi I morgunmat?
Eöa þá þeim sem horföu á eftir
bátunum? Þrátt fyrir frumstæö
veiöitæki á frumbýlisárum þjóð-
arinnar tókst oft aö veiöa nokkuö
vel af fiski, og slfellt þurfti aö
sækja lengra út. Aörar þjóöir
sóttu einnig I fiskinn okkar. Bask-
ar og fleiri þjóöa menn veiddu vel
af hval á norðurslóöum á seinni
öldum þar til hvalnum fækkaöi og
útgeröin borgaöi sig ekki lengur.
En íslendingar þurftu aö blöa eft-
ir þvl að hvalinn ræki dauöan á
land. Ef trúa má gömlum bókum
var landiö viöi vaxiö milli fjalls
og fjöru fyrir margt löngu. Ekki
hélzt það þó fram á okkar daga.
tslendingar eru friöelskandi
þjóö og hafa aldrei herjaö á nokk-
urn mann. Þeir hafa jafnvel ekki
barizt innbyröis siöan allt sökk
hér i eymd og volæði i lok miö-
alda. tslendingasögurnar eru gott
dæmi um friöarást lslendinga,
ekki satt? Þær eru vissulega óöur
til friöar og sáttfýsi, þvi þar eru
deilumálin alltaf leidd til lykta
meö sáttum á endanum, aö visu
eftir smá blóösúthellingar. Það
var ekki furöa þótt sátt og sam-
lyndi væri ofarlega i huga manna
á ritunartíma sagnanna, þegar
allt logaöi hér i innanlandsátök-
um. Höföingjar böröust. Sjaldn-
ast sjálfir I eigin persónu, heldur
öttu þeir þingmönnum sinum
saman. Friösælir bændur voru
rændir mat, annaö var ekki aö
hafa hjá þeim. Og til aö foröast
þaö aö þeir gætu gefiö andstæö-
ingnum aö boröa var hyggilegt aö
höggva búpeninginn I leiðinni.
Konum var rænt, enda alltaf þótt
hetjulegt og reyndar öruggast aö
ráöast á minni máttar. Auk
skipulagöra hdpa reikuöu ýmsar
bullur um héruö og trufluöu
sveitasæluna þegar minnst varöi.
Þaö er ekkert nýtt hér aö horfa
aftur til glæstrar fortiöarinnar og
undrast og miklast af. I eymd siö-
ari alda varö þaö oft helzt til fró-
unar aö kveöa rimur af fornald-
arhetjum. í rimunum liföu þær
lifi sem aldrei hefur veriö lifaö og
drýgöu dáöir sem venjulegu fólki
væri stungiö I steininn fyrir aö
drýgja. Jafnvel hann Jónas okkar
minnir okkur á að þó gullöldin sé
liöin sé landiö þó enn hiö sama
gamla og góöa.
Þaö eru vissulega ýmsar
iskyggilegar blikur á lofti þessi
árin. Þaö er óneitanlega gremju-
legt aö nokkrir karlfauskar \
austri og vestri hafi vald til ab
etja mönnum sinum hverjum á
móti öðrum, engum til góös og
öllum til ills. Sömuleiöis aö hægt
sé að telja fólki trú um aö striö sé
nauösyn. En öryggi hefur liklega
aldrei þekkzt, alltaf hefur steöjaö
hætta af einhverju. Þaö er grát-
legt aö um stund skuli mesta
hættan steöja af okkur sjálfum,
um leiö og viö þekkjum og vitum
svo margt.
Mannkynssagan og gamli tlm-
inn er hollt lestrarefni. Ekki til aö
fræöast um fæðingarár kónga og
miklast af afreksverkum forfeör-
anna, heldur til aö fræöast um
mannlifiö á hverjum tima. Þá
sjáum viö skarpar allt sem viö
höfum. Já, þaö er sannarlega
ástæöa til aö vera hamingjusam-
ur á þessum slöustu og beztu tlm-
um. En um leiö þarf aö klappa
upp bjartsýnina og úa á bölsýn-
ina. Bölsýni er letjandi, en bjart-
sýni hvetjandi og jákvæö. Hún ein
skilar okkur áfram, bæöi til aö
bæta eigið mannlif og vonandi til
aö styöja viö bakið á öörum.
Nú er mál að linni. Gerum okk-
ur grein fyrir tvennu. I fyrsta lagi
aö okkur hefur aldrei liöið eins vel
og nú. t ööru lagi aö mannskepn-
an er aldrei ánægö meö þaö sem
hún hefur.
Sigrún Daviösdóttir.
mest, best,
verst
Óvanalegustu handtökumar
Aöeins tveir forsetar Banda-
rikjanna hafa verið handteknir.
Enginn meö þann titil hefur ver-
iö fangelsaður, þótt fleiri en
einn hafi verðskuldað það. Fyrir
utan seinni tima spekinga á for-
setastól, sem ekki hafa haft
hreinan skjöld (sbr. Nixon), má
nefna Franklin Pierce, sem
svarta nótt áriö 1853 var á heim-
leið riöandi frá William nokkr-
um Morgan. Meö hugann upp-
tekinn viö velferö lands og þjóö-
ar reiö Forsetinn yfir eldri
dömu, Frú Nathan Lewis.
Skyldurækinn lögregluþjónn
handtók knapann og hugðist
setja hann inn fyrir ógætilega
reiö, en Forsetinn svaraöi aö-
eins ,,Ég er herra Pierce” og
var sleppt viö svo búiö.
Annar Forseti, Ulysses S.
Grant, var einnig reiömaöur
mikill, en sat oftast I léttum
vagni sem gæöingar hlupu fyrir.
Tvisvar var hann handtekinn,
áöur en hann varö forseti, þá
ennþá yfirmaður herdeildar
Potomac. Þetta var áriö 1866 og
fékk hann fimm dollara sekt i
bæði skiptin. Hann var þvi gam-
all kunningi lögreglunnar, þeg-
ar hann var handtekinn fyrir
„of hraöan akstur” á hestvagni
sinum á fyrsta forsetaári sinu.
Lögregluþjóninn baöst marg-
faldlega afsökunar, þegar hann
sá hver var á ferö, en Forsetinn
skipaöi honum „aö gera skyldu
sina” og handtaka sig. Vagninn
og hestarnir fóru i lögreglu-
vörslu, en Forsetinn slapp án
ákæru.
Ulyssei 8. Grant var tekinn fyrir „of hraöan akstur” á Forseta-
vagni slnum.