Þjóðviljinn - 08.08.1981, Blaðsíða 18

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 8.-9. ágúst 1981
Einar Már Jónsson:
Síðari hluti
Þeir sem umgengust Mitterr-
and, þegar dró aö lokum fjórða
lýðveldisins, hafa stundum sagt
að hann hafi þá verið eins og lam-
aður: hann vissi að aðgerða var
þörf en hafði ekkert bolmagn til
aðgeraþaðsem nauðsynlegt var.
En vorið 1958 hristihann slenið af
sér: hann var einn af sárafáum
stjórnmálamönnum sem hikaði
þá hvergi og sýndi engan tvi-
skinnung,heldur reis óhikað gegn
de Gaulle og valdatöku hans. Á
þessa atburði hafa menn oft litið
siðan sem alger þáttskil i lifi hans
— og jafnvel látið að því liggja að
,,nýr Mitterrand” hafi komíð
fram á sjónarsviðið, gjörólikur
stjórnmálamanni fjórða lýð-
veldisins en þeim mun meir i ætt
við baráttumanninn i andspyrnu-
hreyfingunni — þvf að frá þessari
afstöðu sinni hvikaði hann siðán
aldrei hvernig sem vindar blésu i
frönskum stjórnmálum, og fy.rir
þeim hugmyndum sem hann fór
þáaðmóta hefur hann allítafbar-
ist ótrauður.
Hreyfing f molum.
En aðstaðan á fjTStu árum
fimmta lýðveldisins var ákaflega
erfið: bandalag Guy Mollet við
miðflokkamenn af ýmsu tagi og
bregðast skjótt við, stökkva yfir
girðinguna og leita sér skjóls I
runnum. Mitterrand lagði tak-
markaða trú á þetta, þótt hann
hefði að visu fengið morðhótanir
en gerði þá reginskissu, að segja
vinum sinum ekki frá þessu
atviki. En um miönætti 15. októ-
ber, þegar Mitterrand er að aka
heim til sin, verður hann var við
að hann ereltur: einhverjir menn
koma á eftir honum i bil og reyna
að komast fram fyrir hann til að
króa hann af. Eins og honum
hafði verið ráðlagt hleypur hann
yfir i skemmtigarðinn og leggst
þar flatur á bak við rurma, en
mennirnir i bilnum skjóta Ur vél-
byssu i átttil hans. Mikil kúlaför
voru á bil Mitterrands.
Þetta banatilræði vakti gifur-
lega athygli, en viku siðar gaf
Pesquet sig fram og hélt blaða-
mannafund með brauki og
bramli. Hann lýsti verknaðinum
á hendur sér, en sagði jafnframt
að þetta hefðu allt verið saman-
tekin ráð hans og Mitterrands:
hefði Mitterrand sjálfur staðið á
bak viðþetta og viljað setja á svið
þetta „banatilræði” til að afla sér
nýrra vinsælda.... Máli sinu til
sönnunar lagði hann lram gögn
sem sýndu að hann heföi skjalfest
Sameiginleg stefnuskrá sóslalista, kommúnista og vinstriradlkala undirrituð 1972.
Francois Mitterand
afstaða hans i Alsi'rstriðinu höfðu
lagt sósialistaflokkinn i rústir og
valdið þvi' að vinstri menn voru
eins og höfuðlaus og tvistraður
her, en valdataka de Gaulle
hafði bætt gráu ofan á svart:
fjölmargir þeirra sem áður
höfðu fýlgt vinstri flokk-
unum gengu nú til stuðnings
við hershöföingjann (komm-
únistaflokkurinn hrapaði úr 25%
niður i 20% atkvæða) en aðr-
ir misstu allan áhuga á hefð-
bundnum stjómmálum. Mitterr-
and leitaðist þvi' i fyrstu við að
safna brotunum saman og mynda
e.k. bandalag vinstri manna, sem
gæti orðið raunhæf stjórnarand-
staöa, en hann fékk heldur litinn
hljómgrunn. Þrátt fyrir það hélt
hann ótrauður áfram. Á þessum
árum voru nefnilega margir
þeirrar skoðunar að fimmta lýð-
veldið myndi ekki standa mjög
lengi: dé Gaulle hefði fengið
völdin fyrst og fremst vegna
Alsirdeilunnar, en þegar búið
væri að leysa hana meö einhverj-
umhættimyndi hann láta afvöld-
um — og stjórnarfarið yrði aftur
likt pvf sem verið hafði á dögum
fjórða lýðveldisins. Sumir héldu
því jafnvel fram að stjórn de
Gaulle myndi aldrei geta festst i
sessi,þarsem hún hefði komist til
valda með alls kyns samsæris-
brölti og uppreisn, og myndi hún
verða rekin frá með uppþotum.
Mitterrand vildi þvi koma á fót
einhverju stjórnmálaafli sem
siðar gæti tekið við ?f stjórn
Gaullista, og svo virðist einnig
sem bann hafi haft 1 höndunum
gögn um ýmis ljósfælin sam-
særismái og banatilræði sem
háttsettir Gaullistar voru bendl-
aðir viö (einkum Michel Debré
forsætisráðherra) og ætlað að
ieggjaþau fi'am ifyllingu timans.
Gaullistar litu þvi á hann sem
einn hættulegasta óvin sinn, og
honum voru brugguð launráð.
Banatilræði?
I októberbyrjun 1959 gerðist
það siðan að stjórnmálamaður
einn að nafni Pesquet, sem var
yst til hægri en þó i tengslum við
Gaullista, kom að máli við
Mitterrand og sagði honum að i
undirbúningi væri banatilræði
gegn honum og hefði sér sjálfum
verið falið að ráða hann af
dögum. Maðurinn sagði jafn-
framtað hann hefði enga löngun
til að frem ja slikt ódæði, en hann
yrði þó sjálfur tekinn af lifi ef
hann óhlýðnaðist, og þvi vildi
hann gefa Mitterrand hollráð um
það hvernig hann gæti komist
undan: ráðgert væri að skjóta á
bifreið Mitterrands þegar hann
ætti eins og venjulega leið fram
hjá skemmtigarði einum að
kvöldlagi, og skyldi hann þá
lýsingu á „tilræðinu” og flótta
Mitterrands bak við runna, áður
en þessir atburðir gerðust! Nú
leikur enginn vafi á þvi að
Mitterrand var alveg saklaus af
þessum áburði; hann haföi látið
blekkja sig mjög illilega og
gengið i gildru sem fyrir hann
hafði verið lögð til að eyðileggja
heiður hans sem stjórnmála-
manns og binda þannig enda á
feril hans. Þetta viðurkenndi hinn
dularfulli tilræðismatur sjálfur
mörgum árum siðar og bendlaði
þá háttsetta Gaullista við sam-
særið (einkum Michel Debré), en
þar sem hann hefur orðið tvisaga
verður að taka orðum hans með
varúð, þótt þau séu að ýmsu leyti
sennileg.
Beið átekta.
En i árslok 1959 sáu m jqg fáir i
gegnum þennan blekkingavef.
Gaullistar notfærðu sér þetta mál
miskunnarlaust til að knésetja
Mitterrand og almenningsálitið
fylgdi þeim. Fjölmiölar ötuðu
hann auri, hann einangraðist að
mestu og flestir héldu að stjórn-
málaferli hans væri endanlega
lokið og hann yrði að hverfa af
sjónvarsviðinu. Hann hafði fallið i
þingkosningunum 1958, en þótt
hann ynni þingsætið aftur 1962
var hann hálfgerður útlagi: I
hvert skipti sem hann tók til máls
á þinginu gerðu Gaullistar óp að
honum, hrópuðu „Pesquet,
Pesquet” og fleira i þeim dúr, og
hann hafði naumast aðgang að
fjölmiðlum.
Mitterrand dró sig að nokkru
leyti i hlé og notaði timann til að
skrifa harkalegt ádeilurit gegn
fimmta lýðveldinu og stjórnar-
háttum de Gaulle, sem kom út
1964 og nefndist ,,Hið stöðuga
stjórnlagarof’. Ritið bar þess
talsverð marki að vera skrifað i
hita deilunnar og ýmsum hef-
ur þótt það óréttlátt á köflum,
eftir á að hyggja, en það vákti
hins vegar athygli fyrir óvenju
glæsilegan og beittan stil. Þótt
Mitterrand hefði áður skrifað
ýmsa bæklinga má segja að þetta
ádeilurit hafi verið upphafið á rit-
höfundarferli hans, og það varð til
þess að menn tóku aftur að hlusta
á hann. Mitterrand var nú utan
flokka, en ýmsir vinir hans stofn-
uðu „málfundafélög” til að ræða
um sameiníngu vinstri manna og
undirbúa forsetakosninguna 1965
— en það var I fyrsta skipti sem
kjósa átti Frakklandsforseta i al-
mennum og beinum kosningum.
Kosningamar 1965
Eftir mflrið brambolt, og mis-
heppnaða f ram boðstilra un
Gastro Defferre (núverandi inn-
anrikisráðherra), fór svo að
Ævi
hans
Og
ferill
Mitterrand lýsti yfir framboði
sinu og fékk stuðning bæði sósial-
ista og kommúnista. Allir vissu
að engar minnstulikur voru á að
Mitterrand — né nokkur annar —
gæti sigrað de Gaulle, en hann
vildi þó leggja i kosningaslaginn
— ekki sist til að hefna sin fyrir
„banatilræðismálið” sex árum
áður. En fleira var i húfi. Tveir
menn buðu sig fram gegn de
Gaulle: Mitterrand, sem haföi
stuðning vinstrimanna.og ungur,
straumlinulagaður stjórnmála-
maður að nafni Lecanuet, e.k.
vasaútgáfa af Kennedy, sem höfð-
aði til miðflokkamanna, vonsvik-
inna Gaullista og slikra, og hafði
auk þess þann kost að vera alveg
nýr á vigvellinum og mjög i' takt
við tímann. Það var ekki vafi á
þvi að Urslit kosninganna myndu
hafa mikil áhrif á þróun næstu
ára, og gefa nokkra ábendingu
um það hvort vinstri samfylking
eða miðflokkabandalag væri sig-
urstranglegri i baráttunni við
Gaullista .
Framboð Mitterrands fékk
heldur kuldalegar viðtökur,
margir töldu hann vera „mann
fortíðarinnar” og þar að auki
und-irfórulan, litt áreiðanlegan og
likastan „itölskum endurreisnar-
fursta” eins og sagt var. Svo var
greinilegt að kosningabarátta
hans var mjög „impröviseruð”,
þvi að hann hafði enga flokksyél á
bak við sig, og enga þaulhugsaða
stefnuskrá, heldur varð hann að
treysta á innblásturinn. Þvi ótt-
uðust ýmsir að vinstri menn
myndu nú biða mikið afhroð og fá
færriatkvæði en þeirhöfðu fengið
áratugum saman. De Gaulle virti
mótframbjóðendur sina tæplega
viðlits. En eftir þvi sem timinn
leið virtist Mitterrand fá æ meiri
byr i seglin, og 5. desember 1965
urðu úrslitin á þá leið að de
Gaulle fékk 44%, Mitterrand 31%
og Lecanuet innan við 16%. Þetta
var talsverður ósigur fyrir de
Gaulle, sem náði ekki kjöri i
fyrstu umferð, en sigur fyrir
Mitterrand sem fékk tvöfalt fleiri
atkvæði en Lecanuet og varð
þannig aðalandstæðingur de
Gaulle. 1 seinni umferðinni fékk
de Gaulle 54% atkvæða og náði
kjöri, en Mitterrand fékk 46%.
Vinstra bandalagið
St jórmálaástandiði Frakklandi
gjörbreyttist viðþetta. Það kom i
ljós að hugntyndir Mitterrands
um samstarf vinstri manna höfðu
mfldu meiri hljómgrunn en mið-
flokka-samkrull af hvaða tagi
sem var, og hann varð nú helsti
leiðtogi vinstri manna. Hann gat
nú loks beittsér að þvi að hrinda i
framkvæmd þeirri hugmynd
sinniað skapa vinstristjórnmála-
samsteypu sem væri jafnsterk og
kommúnistaflokkurinn, gæti
þanmg myndað nýtt jafnvægi
meöal vinstri manna og gengið til
einhvers konar samstarfs við
hægfara sjálfsmorð i einhvers
konar samstarfi til hægri — og
hægri flokkarnir sætu i' stjórn til
eilifðarnóns. En það var við
ramman reip að draga þar sem
voru leiðtogar sósialistaflokks-
ins: þeir voru enn mjög tor-
tryggnir i' garð kommúnista og
vildu ekki láta af þvi samkrulls -
braski sem þeim var tamt.
Mitterrand tókst þó að koma á fót
„sósialistabandalagi” sem í voru
sósialistaflokkurinn, málfunda-
félög stuðningsmanna hans sjálfs
og fleiri samtök, og siðan gerði
hann kosningabandalag við
kommúnistaflokkinn i desember
1966. Hugmyndin um „sameigin-
lega stefnuskrá” kom þá þegar
fram þótt ekkert yrði Ur henni.
Afleiðingin af þessu öllu varö sú
að I þingkosningunum vorið 1967
bættu vinstri menn mjög mflriu
við sigog minnstu munaði að þeir
ynnu sigur: Gaullistar og stuðn-
Upprcisnin 1968; stjórnmálamenn voru eins og utan gátta.
kommúnista á jafnræðisgrund-
velli. Slikar hugmyndir lágu oft i
loftinu: kommúnistar voru þá
hlynntir samstarfi við sósialista
og jafnvel Guy Mollet varkominn
á þá skoðun eftir beiska reynslu
að sósialistar yrðu aðsnúa baki
við allri samvinnu við hægri öfl.
En Mitterrand sá enn lengra:
hann var fyrir Iöngu orðinn sann-
færðurum að nauðsynlegt væri að
koma kommúnistum út úr þeirri
einangrun sem þeir höfðu verið i
siðan á dýrðardögum kalda
striðsins og gera þá að virkum
þátttakendum i frönsku stjórn-
málalifi. Annars myndu sósialist-
arekki eiga um annað að velja en
máttlausa stjórnarandstöðu eða
ingsmenn þeirra höfðu aðeins
eins þingsætis meirihluta. Valda-
taka vinstri manna virtistá næstu
grösum: skoðanakannanir bentu
til þessað Mitterrand væri líkleg-
ast i eftirmaður de Gaulle, — hann
hafði taisvert meiri stuðning en
Pompidou.
óvænt tiðindi 1968
En atburðir næsta árs gji
breyttu ástandinu enn einu sini
„Uppreisnin” i mai 1968 ko
Mitterrand jafnmikið á óvart
öðrum stjórnmálamönnu
frönskum, og „uppreisnarmer
irnir” tóku Mendes France ein