Þjóðviljinn - 08.08.1981, Blaðsíða 10

lfl SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 8.-9. ágúst 1981
Magnús Kjartansson
— kveðja frá Alþýðublaðinu —
Sá, sem þessar linur ritar, var
inspector scolae i Menntaskólan-
um i Reykjavík veturinn 1967-68.
Sá árgangurinn var einn af þeim
siðustu, sem var háborgaralegur
i háttum, strákarnir meö slifsi i
timum, allt verðandi embættis-
menn, stelpurnar i failegum pils-
um. Eftir skóla var farið á Tröð,
rætt um heimsku mannanna,
vonsku heimsins og nýjar ljóða-
bækur. Við áttum heiminn.
Sú hefð var i Menntaskólanum,
að á árshátið var fenginn virðu-
legur og háborgaralegur 30 ára
stúdent til þess aö halda hátiðar-
ræðu. Þetta ræddum við á Tröð. í
huga inspectorsins var ræðumað-
ur sjálfkjörinn: Magnús
Kjartansson, ritstjóri og nýlega
kjörinn alþingismaður. Kannske
ekki vegna Þjóðviljans og merki-
legrar starfsævi. Háborgaraleg-
um menntaskólanemum þótti
dagblöðinjvfina og svona. Heldur
vegna híns, að t okkar árgangi
var dóttir Magnúsar, Ólöf, sem
auk þess var sérleg vinkona og
sérlegur pólitiskur ráðgjafi
inspectorsins. Svo Magnús
Kjartansson skyldi það vera.
Þeir voru til, sem þótti þetta
argasta hneyksli. Sonur og
tengdasonur Viðreisnar baö
Magnús Kjartansson, manninn
með hornin og klaufirnar að
halda ræðu.
Magnús Kjartansson mætti á
tilsettum tima i fylgd meö dóttur
sinni og frænku, Ólöfu og Sig-
rúnu, sem báðar voru i efsta
bekk. Magnús flutti einhverja þá
eftirminnilegustu ræðu, sem ég
hefi nokkurn timann heyrt. Hann
hafði vandað sig vel, þrautreynd-
ur ræðumaðurinn, flutti ræðu
skrifaða staf fyrir staf. Fyrst
sagði hann sögur frá skólaárum
sinum. 1 seinni hlutanum flutti
hann varnaðarorð sem voru ótrú-
lega nýstárleg i marz 1968. Hann
varaði við neysluþjóðfélaginu og
sjúkdómseinkennum þess, þegar
efnið ber andann ofurliði. Það var
grafarþögn i salnum, meðan
Magnús talaði. Kennurum og
nemendum likaði ræða hans
þannig, að hún var umræðuefni á
ballinu næstu korterin að minnsta
kosti.
Magnús sat með okkur og mas-
aði til miðnættis. Viö Viöreisnar-
börn skimuðum eftir hornunum
og klaufunum, en þau var hvergi
að finna. Umræðuefnið hjá efstu-
bekkingum var, á þessum tima,
ofureðlilega framtiðaráform,
samanburður á námi heima og
erlendis og samanburður á náms-
greinum og háskólum erlendis.
Magnús tók lifandi þátt i þessum
umræðum, eins og hann hefði
aldrei verið annað en mennta-
skólanemi að spekúlera i fram-
tiðinni. Það fjölgaði viö borðiö.
Okkur þótti varið i þennan mann.
Magnús Kjartansson hefur auð-
vitað verið umdeildur maöur. En
hann hefúr verið þeirrar skoðun-
ar að elds væri þörf. Auðvitað
verða slikir menn stundum
glannalegir i málflutningi.
Magnús Kjartansson var ára-
tugum saman áhrifamikill rit-
stjóri, siðar alþingismaður og
loks ráðherra. Styrkur hans fólst
ekki sist i þvi, hve vel hann fylgd-
ist með þvi sem gerðist i um-
heimi. Hann bæði skynjaði og
skildi nývinstrihreyfinguna á
undan öðrum. Ræöan á Mennta-
skólaballinu vareinmitt til marks
um það, það skildi ég iöngu siðar.
Sá sem þessar linur ritar er
jafnaðarmaður. Auðvitað er jafn-
aðarmaöurinn gersamlega ósam-
mála þvi kommúniska sem var i
fari Magnúsar Kjartanssonar. Þó
margt væri vel sagt, til dæmis i
bókum hans um Kúbu, Kina og
Vietnam, og raunsönn mannúð
gægist alls staðar i gegn, þá eru
jafnaðarmenn ósammála
Magnúsi Kjartanssyni um sam-
hengi borgarlegs mannfrelsis
annars vegar og alhliða framfara
hins vegar. Kjarni málsins er
samt sá, að Magnús Kjartansson
lét stjórnast af mannkostum sin-
um. Þeir réðu íeröinni.
Sem jafnaðarmaður var sá sem
þessar linur ritar einnig ósam-
mála Magnúsi Kjartanssyni um
þjóðernisstefnu annars vegar og
alþjóðahyggju hins vegar. Það er
þekkt deiluefni Þjóðvilja og Al-
þýðublaðs. Þrátt fyrir þung orð
held ég þó að málsvarar þessara
tveggja sjónarmiöa hafi kunnað
aðmeta hverjiraðra. Ogvister að
islensk þjóðernisstefna, meö ivafi
menningar og sögu, átti góðan
málsvara i Magnúsi Kjartans-
syni.
Sem jafnaðarmaöur vil ég að
lokum nefna einn þátt i skoðunum
Magnúsar Kjartanssonar hin sið-
ari ár. Það varðar raunvaxta-
stefnu. Skoðanir manna á vaxta-
málum hafa verið skiptar. Með
sanni má segja að þó svo Alþýðu-
blaðið og Þjóðviljinn hafi orðið
talsmenn hörku til tveggja átta
varðandi vaxtamál, þd er málið
auðvitað fóknara. Auðvitað eru
fjölmargir raunvaxtamenn i Al-
þýðubandalagi, og að sama skapi
fjölmargir lágvaxtamenn i Al-
þýðuflokki. Magnús Kjartansson
tók mjög eindregna afstöðu i
þessum efnum, og varði raun-
vaxtastefnu i fjölmörgum blaða-
greinum. Greinar hans voru
óvenjulega skarpar. Magnús
lagði áherslu ekki fyrst og fremst
á hin efnahagslegu rök, heldur
hin mórölsku rök. Auðvilað eru
flokkssystkin ekki alltaf sam--
mála, og enda engin ástæða til.
,En vist er að áhugamenn um
vaxtamál lásu sérhverja grein
Magnúsar með mikilli athygli og
sóttu þangað eld, sem vissulega
er þörf.
Ekki alls fyrir löngu átti
Magnús Kjartansson simtal við
þann, sem þessar linur ritar, til
þess að vekja athygli á og undir-
strika ákveðna þætti i baráttu ör-
yrkja. Það leyndi sér ekki, að
holdið var orðið veikt, en sálin
jafn sterk og alltaf áður. Rök-
semdafærsla Magnúsar byggðist
á virðingu fyrir öllu mannlifi og
einlægri ósk um, að þeir, sem af
einhverjum ástæðum hefðu orðið
undir i lifsbaráttunni nytu mann-
réttinda og mannhelgi. Hann var
énn þeirrar skoðunar að elds væri
þörf. Likaminn kann að hafa ver-
ið veikur en það brunnu eldar
undir niðri.
Vilmundur Gylfason.
rHstjórnargreín
Keflavík - Stokksnes
Kaupmannahöfn - París
Um þessa helgi lýkur i Paris
langri friðargöngu, sem hófst
fyrir sex vikum i Kaupmanna-
höfn. Leið hennar lá um fimm
þjóðlönd og i hópi þátttakenda
voru þúsundirbaráttufólks, sem
sameinuðust um þá kröfu aö
Evrópa yrði kjarnorkuvopna-
laust svæði frá Póllandi til
Portúgal.
Við upphaf hinnar evrópsku
friðargöngu efndu Samtök her-
stöðvaandstæðinga til göngu frá
herstöðinni f Keflavik til að
mótmæla þátttöku Islands i
kjarnorkuvopnakerfi stórveld-
isins. Og um leið og þúsundir
evrópskra samherja safnast
saman við merkið sem reist var
til minningar um fórnarlömb
helsprengjunnar i Hiroshima og
Nagasaki ganga islenskir her-
stöðvaandstæðingar á ný.
A lokadegi evrópskrar friðar-
göngu efna Samtök herstöðva-
andstæðinga á Austurlandi til
mótmælaaðgerða gegn herstöð
Bandarikjanna á Stokksnesi. A
hinu austfirska útnesi hefur
stórveldið reist tæknibúr i
kjarnorkuvopnakerfinu á Norð-
ur-Atlantshafi.
Á Stokksnesi kemur í land
hlustunarkerfið sem Bandarikin
hafa lagt i hafdjúpin austan og
vestan við tsland til að geta bet-
ur og af meiri nákvæmni beitt
gagnkafbátahernaði i gjöreyð-
ingarstriði, sem bandariskir
ráðherrar ræða nú opinskátt um
að nauðsynlegt geti verið að
Nató hafi frumkvæði um að
hefja f okkar heimshluta. Á
Stokksnesi eru lika háþróaöar
radarstöðvar og fjarskiptabún-
aður sem gegnir lykilhlutverki i
tengingu við heimsmiðstöð
kjarnorkuhernaðar stórveldis-
ins.
Kjarnorkustrið er ekki aðeins
frábrugðið fyrri vopnaátökum
hvað snertir hinn óhugnanlega
gereyðingarkraft. Sérstaða
kjarnorkuhernaöarins felst
Herstöðin i Stokksnesi.
einnig i mikilvægi tæknibúnað-
arins. t kjarnorkuvopnakerfinu
getur tæknistöð, sem býr yfir
háþróuðum útbúnaöi, verið lyk-
ilþáttur i striðskerfinu þótt þar
starfi ekki nema nokkrir tugir
eða fáein hundruö hermanna. A
Stokksnesi er einmitt slik stöð.
Hún er staöfesting þess að í
kjarnorkuhernaði telja stór-
veldin tækniyfirburðina mikil-
vægari en fjölmenni hermann-
anna.
tslendingar eru litt lesnir i
fræöum nútimahernaöar. Vig-
búnaðarvfsindi eru flestum okk-
ar fjarlægur og flókinn hryll-
ingsboðskapur.Bandarikin hafa
skákað i skjóli þessarar fákunn-
áttuog smáttog smátt ásiðustu
10-20 árum komið fyrir I landinu
sifellt háþróaöri tengingum við
kjarnorkuvopnakerfi þess
gagnkafbátahernaðar sem set-
ur mestan svip sinn á vigbúnað
á Norður-Atlantshafi. An þess
aö segja þjóðinni frá hefur eðli
herstöðvanna verið breytt i
grundv al laratriðum.
Stokksnesstöðin er i senn
táknræn fyrir þessa þróun og
andvaraleysi íslendinga. Þjóðin
hefur ekki veitt þessum mikil-
væga tæknihlekk i kjarnorku-
vopnakerfinu mikla athygli.
Herstöðin i Keflavik hefur verið
ibrennidepli umræðunnar. Her-
stöðinni á Stokksnesi hefur ver-
ið sleppt viö gagnrýna skoðun.
En nú hafa orðið þáttaskil. í
fyrsta sinn erefnt til Stokksnes-
göngu. Samtök herstöðvaand-
stæðinga á Austurlandi vekja
athygli i'búa fjórðungsins og
landsmanna allra á þeirri stað-
reynd að i' nágrenni hins fagra
þjóðgarðs hefur verið reist
lykilstöð i óhugnanlegasta ger-
eyöingarkef i, sem nokkurt
striðsriki veraldarsögunnarhef-
ur skapaö.
A gönguspjaldi er birt mynd
úr málgagni bandariska hers-
ins, sem sýnir háþróuðustu
strfðsþotur Bandari'kjanna
fljúga yfir Stokksnesstöðina.
Myndin tengir saman Awacs
flugvélarnir, sem stýrt geta
umf angsmikilli loftárás og stað-
festa með dvöl sinni hér notkun
íslands i árásarkerfi Bandarikj-
anna, Phantom þotumar, sem
búnar eru til flutnings á kjarn-
orkusprengjum, og herstöðina á
Stokksnesi, sem þjónar kjarn-
orkuhernaði kafbátanna.
Við upphaf hinna evrópsu að-
geröa gengu islenskir her-
stöðvaandstæðingar frá Kefla-
vik. Sama daginn og evrópsku
friðarsinnarnir koma saman í
gaeis göngum við frá Stokks-
nesi. Kaupmannahöfn og Paris
mörkuðu áfanga evrópskra
samherja. Keflavik og Stokks-
nes sýna verkefnin hér heima.