Þjóðviljinn - 08.08.1981, Blaðsíða 4

. 4 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 25. — 26. jiill 1981
st jórnmál á sunnudegi
Lífskjör á íslandi
Það er mikil lenska á tslandi að
gera mikið úr þeim ágætu lífs-
kjörum, sem hér eru talin rikja.
Upplýsingar, sem styðja slika
trú, eru vinsælt efni i fjölmiðlum.
Þar eru gjarnan sagðar fréttir
um bifreiða- og heimilistækjaeign
landans miðað við nágrannalönd-
in og með reglubundnum hætti
greint frá sæti tslands á afreka-
skrá OECD um þjóðartekjur á
ibúa.
Hér er ekki ætlunin að hefja
vangaveitur um, hvað valdi
þessum mikla áhuga okkar
tslendinga á svona samanburði.
Vafalaust fara i þvi efni saman
vissir þættir i hinni islensku
þjóðarsál, sem ekki er vert að
ræða nánar, og sú blákalda
pólitiska staðreynd, að kjósendur
hafa tilhneigingu til að dæma
rikisstjórnir eftir þeim lifskjör-
um, sem þær búa þegnum sinum.
Stjórnmálaflokkar þeir,
sem þaulsetnastir eru i rikis-
stjórnum, ásamt þeim hags-
munahópum, sem þeir eru
fulltrúar fyrir, hafa þvi augljósa
ástæðu til að draga upp sem
glæstasta mynd af lifskjörum hér
á landi.
A hinn bóginn virðist ástæða til
að vekja athygli á þvi, að það
kann að reynast dýrkeypt sjálfs-
blekking að ofmeta árangur
þeirrar efnahagsstefnu, sem hér
hefur rikt undanfarna áratugi.
Hlutlægt mat á stöðu hins
islenska efnahagslifs og þeim
lifskjörum, sem það hefur búið
landsmönnum, er auðvitað for-
senda þess, að unnt sé að taka
skynsamlegar efnahags-
ákvarðanir i framtiðinni.
Ragnar Árnason
stig og verkkunnátta hér á landi
er að auki sist lakari en i þessum
löndum.
Þau slöku lifskjör, sem rikja á
Islandi eru fyrst og fremst áfellis-
dómur yfir þeirri efnahagsstefnu,
sem fylgt hefur verið hér á landi
siðustu 2 áratugi.
Þessi efnahagsstefna hefur i
megindráttum verið mótuð af
borgaraflokkunum tveimur,
Sjálfstæðisflokk og Alþýðuflokk,
sem eiga lengsta valdasetu i
rikisstjórn á þessu timabili. Eitt
helsta einkenni þessarar efna-
hagsstefnu er auðvitað fyr-
irgreiðsla við þá fjárhagslegu
hagsmuni, sem að baki þessara
stjórnmálaflokka búa. Þegar fyr-
irgreiðslupólitikinni sleppir, hef-
ur efnahagsstefna þessara flokka
einkennst af tilraunum til að
þröngva einföldustu markaðs-
kenningum ameriskra og enskra
hagfræðibókmennta og forskrift-
um alþjóðlegra fjármálastofnana
upp á islenska hagkerfið. Upp úr
þessum kokkabókum hins engil-
saxneska kapitalisma er hin gat-
slitna gengisfellingastefna þess-
ara stjórnmálaflokka sprottin. Til
þeirra má einnig rekja þráhyggju
þessara stjórnmálaflokka, að
efnahagsörðugleikarnir stafi af of
háum timalaunum verkafólks, og
skilgetið afkvæmi hennar lág-
launastefnuna. Ennfremur má
rekja til þessara fræða þá skoðun
Sjálfstæðisflokksins og Alþýðu-
flokksins, að besta hagnýting
islenskra orkulinda felist i þvi að
leigja þær erlendu einka-
fjármagni. Þetta er orkusölu-
stefnan.
1 samræmi við hugmyndafræði
markaðshyggjunnar hafa
borgarflokkarnir falið eigendum
atvinnufyritækjanna að taka
þorra fjárfestingaákvarðana
Lífskjör og efnahagsstefna
Samanburður við
nágrannalöndin
Ýmislegt bendir til þess, að
efnahagsárangur hér á landi sé
langt frá þvi að vera eins glæsi-
legur og samanburðartölur
islensku fjölmiðlanna gefa til
kynna.
t fyrsta lagi er rétt að vekja at-
hygli á þvi, aö margvislegir
tæknilegir öröugleikar eru á
þessum vinsæla fjölþjóðlega
samanburði. Tilviljunarkenndar
sveiflur i gegnisskráningu
islensku krónunnar, og raunar
annarra gjaldmiðla einnig, gefa
t.a.m. i mörgum tilfellum hag-
stæöari samanburð en efni standa
til. Fjölmiðlarnir hafa siöan, af
ástæðum, sem þegar hafa verið
nefndar, talsverða tilhenigingu til
að slá þessum sérstöku tilvikum
upp sem fréttaefni.
Þá er þess að geta, sem er
miklu meira grundvallaratriði,
að þjóðarframleiðsla hér á landi
er árangur mun lengri vinnutima
en tiðkast i nágrannalöndunum.
Ekki mun fjarri lagi aö áætla, að
meðalvinnutimi hér á landi sé allt
að fimmtungi lengri en i
nágrannalöndunum. Einnig er at-
vinnuþátttaka hér á landi óvenju
mikil. Það stafar ekki eingöngu af
þvi, að hér er minna atvinnuleysi
en viða erlendis, heldur miklu
fremur þvi hve tiltölulega stór
hluti þjóðarinnar er á starfsaldri
og þátttaka kvenna og unglinga i
atvinnulifinu er umfangsmikil.
Sé tekið tillit til þessara atriða
og t.d. miðað við þjóðartekjur á
hverja unna vinnustund kemur i
Ijós, að ísland er næsta aftarlega i
röðinni, miðað við nágrannalönd-
in. Þessi staðreynd endurspeglast
auðvitað með einkar skýrum
hætti i óvenjulega lágu raunvirði
timakaups launþega hér á landi.
Það má að sjálfsögðu lengi deila
um, hvað telja ber góð llfskjör. A
hinn bóginn verður það vart taliö
að öllu leyti til betri lifskjara hér
á landi þótt unnt sé að auka vöru-
framleiðslu með mun lengri
vinnudegi og allmennari atvinnu-
þátttöku, á kostnað tómstunda, en
þekkist I samanburðarlöndunum.
f þriðja lagi má það ekki
gleymast, þegar llfskjör hér á
landi eru borin saman við
nágrannalöndin, að tsland er i
ýmsu tilliti harðbýlla en þessi
lönd. Til að jafna þann mun, sem
er á ýmsum landkostum, t.a.m.
veðurfari, hitastigi samgöngum
o.s.frv., þurfa Islendingar á meiri
tekjum að halda. Hér á landi er
með öðrum orðum nauðsynlegt að
eyða meira fé I húsnæði, upphit-
un, klæði og samgöngur til að ná
sama lifskjarastigi á þessum
sviðum og tiökast víða erlendis.
Slök lífskjör og
brottflutningur
fólks af landinu
Einn besti mælikvarðinn á
almenn lifskjör hér á iandi miðað
við það sem gengur og gerist i
nágrannalöndunum er e.tv. sá,
hversu margir þeirra, sem á öðru
eiga völ, kjósa að búa hér á landi.
Sé litið á þennan mælikvarða
virðast aimenn lifskjör hérlendis
vera siður en svo góð miðað við
nágrannalöndin. Samkvæmt
tölum Hagstofu fslands hefur
brottflutningur fólks héðan verið
miklu meiri en aðflutningur allar
götur siðan 1960, að frátöldum
árunum 1972 og 1974. A árunum
1966—1970 og 1976—1979 nam
þessi landflótti nær 0.4% árlega.
Þessari þróun er nánar lýst i
meðfylgjandi töflu.
Umræddir fólksflutningar ættu
að vera þeim, sem vegsama
almenn lifskjör á fslandi nokkurt
umhugsunarefni. Það virðist ekki
ýkja langsótt að lita svó á, að allt
þetta fólk hafi með brottflutningi
sinum af landinu greitt sitt at-
kvæði um lifskjör á Islandi með
fótunum, svo notað sé vinsælt
orðatiltæki úr Morgunblaöinu.
Grundvallar-
vandamál í
efnahagslífinu á
komandi árum
Enda þótt þvi fari fjarri, að
horfur i islenskum efnahags-
málum séu nauðsynlega slæmar
er ástæða til að vekja athygli á
nokkrum þróunareinkennum
efnahagslifsins, sem benda til
þess, að það geti orðið enn tor-
veldara að bjóða upp á frambæri-
leg lífskjör á Islandi i framtiðinni
en verið hefur fram að þessu.
1 fyrsta lagi er þess að geta, að
aldursskipting þjóðarinnar hefur
á liðnum árum verið einkar hag-
stæð frá sjónarmiði framleiðslu-
starfseminnar.
Vegna hinnar hröðu fólksfjölg-
unar fram yfir miðja þessa öld
hefur tiltölulega stór hluti þjóðar-
innar verið á starfsaldri undan-
farna tvo áratugi eða svo. Siðan
1965 hefur hins vegar dregið veru-
lega úr fæðingatiðni. Jafnframt
hefur meðalævi lengst og eftir-
launaaldur færst niður. Það er þvi
fyrirsjáanlegt, að á verulega
smærri hluta þjóðarinnar en
verið hefur, verður á næstu ára-
tugum lögð sú byrði að annast þá
framleiðslustarfsemi, sem á að
standa undir lifskjörum
þjóðarinnar i heild. Þessi þróun
er auðvitað ekkert einsdæmi hér
á landi. í ýmsum nágrannalönd-
um er hún þegar vel á veg komin.
1 annan stað er skynsamlegt að
átta sig vel á þvi, að hagvöxtur á
Islandi hefur á undanförnum
tveimur áratugum fyrst og
fremst byggst á æ yfirgripsmeiri
nýtingu á náttúruauðlindum bæði
til lands og sjávar. Hámark þess,
sem unnt er að kreista út úr
þessum auölindum á ári hverju,
er hins vegar takmörkum háð.
Flestum ætti nú að vera orðið
ljóst, að afrakstur þessara
auðlinda, ekki síst I sjávarútvegi,
er nú kominn I námunda við
þetta hámark. Það er amk. full-
Ijóst að hagvöxtur, byggður á
sivaxandi sjávarfangi, eins og á
siðustu tveim áratugum, getur
ekki endurtekið sig I framtiðinni.
Islenskt efnahagslif stendur þvi
á vissum krossgötum um þessar
mundir. Annars vegar eru lífs-
kjör hér á landi lakari en gerist
viða erlendis með þeim
afleiðingum, að brottflutningur
fólks úr landinu er mjög umtals-
verður. Hins vegar eru vissar
horfur á þvi, að erfiðleikar á þvi
að halda uppi lifskjörum hér á
landi i framtiðinni fari vaxandi
jafnframt þvi að það blasir við, að
hagvaxtaraðferðirnar, sem
byggðust á sivaxandi sókn i fiski-
stofna, munu ekki lengur skila
árangri.
Efnahagsstefna
borgaraflokkannna
og lífskjör
almennings
Það er auðvitaö ekkert náttúru-
lögmál, að á íslandi skuli vera
lakari lifskjör en i nágrannalönd-
unum. Island er t.a.m. auðugra af
náttúruauölindum en margar þær
þjóðir aðrar, sem bjóða þegnum
sinum betri lifskjör. Menntunar-
efnahagsstarfseminnar. Fjár-
festingar þessara aðila hafa á
hinn bóginn reynst i næsta litlu
samræmi við þjóðarhag. Astæðan
er öðru fremur sú, að virk sam-
keppni, sem samkvæmt amerisk-
um hagfræöibókum á aö visa at-
hafnamönnum á hina réttu fjár-
festingabraut, hefur ýmist ekki
verið fyrir hendi, eins og i
verslunargreinum, eða visað
mönnum i alranga átt eins og i
fiskveiðum.
Meginástæðan fyrir óviðunandi
lifskjörum á Islandi er ekki
versnandi viðskiptakjör,
verðbólga, launakröfur verka-
lýðshreyfingarinnar, svipull
sjávarafli, oliuverðhækkanir og
hvaö þetta heitir nú allt saman.
Astæðan er i grundvallardráttum
þau gifurlegu fjárfestingarmistök
sem hafa árum saman verið gerð
i islensku efnahagslifi undir fána
einkaframtaks og frjálsrar sam-
keppni.
Það er sú efnahagsstefna,
Sjálfstæðisflokksins og Alþýðu-
flokksins, sem hefur látið þessa
fjárfestingasóun viðgangast og
jafnvel ýtt undir hana, sem ber
fyrst og siðast ábyrgð á hinum
löku lifskjörum alþýðufólks á
Islandi.
Efnahagsstefna
Alþýðubanda-
lagsins
Alþýðubandalagið hefur a
undanförnum árum gagnrýnt þá
efnahagsstefnu markaðs-
hýggjunnar, sem nú hefur verið
lýst, og lagt fram tillögur um
skynsamlegriefnahagsieiðir.Þess
sjást nokkur merki innan núver-
andi rikisstjórnar, eins og vinstri
stjórnarinnar 1971—1974, að
skoðanir Alþýðubandalagsins
hafi hlotið nokkurn hljómgrunn.
Talsvert vantar þó enn á, að
Alþýðubandalagið hafi markað
og sett fram efnahagsstefnu sina
á Þann ýtarlega, kerfisbundna
hátt, sem krefjast verður af
sósialiskum flokkum. I þvi efni er
mikið verk óunnið. Leiðarljós
slikrar efnahagsstefnu hlýtur
fýrst og siöast að taka mið af lífs-
kjörum hinna verst settu i þessu
landi.
Fólksflutningar til og frá íslandi 1961-1979
Brottfluttir umfram aðflutta
Timabil árleg meðaltöl
1961-65 .. 212
1966-70 .. 650
1971-75 .. 4
1976-79 .. 821 Heimild: Hagstofa íslands