Þjóðviljinn - 08.08.1981, Blaðsíða 15

14 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 8.-9. ágúst 1981
Veturinn teygir hramma sina yfir byggö og bói. Vetrinum fylgdi skortur og neyð.
Aöeins konur komu nálægt fæöingum, þær hjálpuöu hver annarri. Nú hafa sérfræðingarnir
tekiö viö, aö sjálfsögöu einkum karlmenn.
HVAÐ GERÐU KONURNAR MEÐAN KARLARNIR VORU AÐ VEIÐA?
SAGA NORRÆNNA
KVENNA í 10.000 ÁR
FRÁ TÚNDRULÍFITIL TVÖFALDRAR KVENNAKÚGUNAR
„Konurnar og börnin tóku sig
upp og he'ldu af staö frá vetrar-
bólinu um ieiö og snjóa tók aö
leysa. Þau héldu noröur á bóginn i
hægöum sinum. ööru hvoru var
áö i nokkra daga náiægt vötnum
tilað veiða og leggja snörur fyrir
fugla og héra.
A morgnana var hrim á jöröu
en sólin vermdi á daginn. Lækirn-
ir bólgnuöu upp, isinn var farinn
aö bráöna og þaö var oft erfitt aö
komast yfir hann. Græn strá
stungu upp kolii á einstaka skjól-
sælum blettum. Eftir allan þurra
vetrarforöann streymdi velliöan
um kroppinn viö aö tyggja safarik
stráin.
Tvær konur ólu börn á leiöinni.
Bæöi voru heilbrigö og vel sköp-
uð. Þau voru tekin meö i feröina,
þau þurftu ekki annaö i svanginn
en móöurm jólkina og þaö munaöi
lítið um þau I farangrinum. Verra
var þaö með börnin sem voru far-
in aö ganga, en skorti þrek til
lengri feröa. Konurnar skiptust á
um aö bera þau.”
Með þessum orðum hefst bók
sem á sænsku er kölluð „Kvinn-
folksgöra” en á islensku mætti
kalla Kvennasýslu eða Kvenna-
störf. HUn er eftir þær Harriet
Clayhills, Iréne Lundholm og
Lotta Melanton sem tóku sér það
verk fyrir hendur aö skrifa bók
um sögu kvenna. Þeim var ljóst
að allar sögubækur ganga fram
hjá hlut kvenna i samfélaginu,
störfum þeirra og hlutverki, sem
á sfðari öldum hefur einkum falist
i þvi að viðhalda og endurfram-
karla og með þvi að fæða af sér
börn.
Kaflinn hér að framan fjallar
um konurnar sem bjuggu á tiindr-
unni i suðurhluta Skandinaviu
fyrir um það bil 10.000 árum. 1 þa
tiö lá isaldarjökull yfir nyrsta
hluta Evrópu, en var tekinn að
þoka i hlynandi loftslagi.
Siðan tekur einn kaflinn við af
öörum, allir byggðir upp sem frá-
sögn af lifinu á hverjum tima en
að baki liggur lestur á ymsu þvi
sem skrifað hefur veriö á sviði
fornleifa- og sagnfræði um lif
fólks á Norðurlöndum frá þvi að
vitað er um elstu mannvistarleif-
ar og fram til okkar daga.
Uppruni
kvennakúgunar
En það er ekki nóg með að sögu
kvenna hafi enn ekki verið gerð
nein skil i sögubókum, heldur er
þeirri spurningu ósvaraö hvert
var upphaf þeirrar kvennakiigun-
ar sem við þekkjum I dag. Liggja
ræturnar lengst aftur I forneskju I
verkaskiptingunni, eöa kemur
hún til þegar einkaeignarréttur-
inn kemur til sögunnar og það fer
aö skipta máli hver á hvaða barn
og hver á að erfa eignirnar? Þvi-
likar spurningar vefjast fyrir
mörgum, en eru þó grundvöllur
þess að konur skilji stöðu sina i
kapftalfsku samfélagi. Aðeins
rannsóknir á sögunni, einföldum
samfélögum og fornleifum geta
fært okkur svörin sem leitað er
aö, eitt er vist: viða er leitað
fanga.
..Kvinnfolksgöra” lýsir flestu
1 þvi sem viðkemur lifi kvenna. A j
j eftir kafianum um túndrulifið er i
tekiö fyrir hvað gerist meðan vet-
ur er útifyrir og konurnar reyna
að komast af með þann forða sem
safnað var til vetrarins. Þær
bjuggu i einhvers konar hellum
eða holum sem reynt var að loka
með torfþaki. Föt voru gerð úr
skinnum eftir þvi sem tæknin
dugði. Þær réðu yfir þekkingu á
duldum kröftum náttúrunnar,
þeim krafti sem fólst i grösum og
jurtum og bandamaður þeirra
var eldurinn sem þær gættu og
nýttu. Karlmennimir stunduðu
veiðar á stærri skógardýrum og
þeirvoru iburtu langtimum sam-
an. Hóparnir voru ekki fjiSmenn-
ir og karlar og konur voru mjög
aöskihn.
„Þegar blóðið streymdi niður á
milli fóta kvennanna var þaö
merki þess aö þær væru hlaðnar
kröftum.Aðeins konum blæddi án
máttleysis eða dauða. Þær ruðu
blóði á enni sér til aö sýna kraft
sinn og getu,” segir um þær.
Viö fæðingar var sungið og
drukknir töfradrykkir sem áttu
að draga barniðút i heiminn fljótt
og örugglega. Ef barnið vildi ekki
koma var það af þvi að illir andar
voru á sveimi, þá varö aö kveða
niður með dansi og særingum. Ef
barnið var vanskapað eða veik-
burða var það borið út i skóg og
var þar með úr sögunni. Þannig
leiö sú tfö eftir þvi sem hægt er að
sjá af heimíldum og samanburði
við frumstæðar þjóðir sem nú
byggja jörðina.
Fiskveiðar oe raskíun
Út við strendurnar þróaðist
| annars konar lif. Þar voru fisk-
veiðarnar aðalatriðið og enn féll
matvælaöflun I nágrenni bústaö-
ar i hlut kvenna. Þær saumuðu úr
selskinnum, geröu net, elduðu
fisk og bjuggu til skrautgripi úr
skeljum og steinum. Veiðar stór-
fiska voru i höndum karla. Næst
kemur það stig er farið var að búa
til alls konar ilát úr leir. Það
skýra höfundarnir þannig að
börnin sem léku sér i fjörunum
hafi uppgötvað að það var hægt
að móta leirinn og láta hann
harðna. Konurnarsem alltaf voru
með augun qpin fyrir hvers konar
nýtni í þágu betra Hfs, fóru að
hugsa hvernig hægt væri að not-
færa sér leirinn. Til uröu krukkur
sem voru búnar til úr leirhringj-
um, einn var lagður ofan á annan
og aðan sá sólin um að þurrka og
herða. Smám saman þróaðist
tæknin, ilátin uröu stærri og þar
með var hægt að safna I þau vetr-
arforða. Geymsluaðferðir voru
löngum mikið vandamál, elsta
aðferðin var sú að þurrka eða
reykja. Seinna kom söltun og að
setja I sUr. Ber, ávextir, rætur og
fleira sem jörðin gaf var tekiö og
geymt, allt var hægt að nýta á
einhvern hátt.
1 timanna rás varð ræktunin til.
Konurnar sáu að upp af fræjum
komu nýjar plöntur; af hverju
ekki að safna fræjunum og sá
þeim á einn stað? Til urðu verk-
færi til að plægja og róta upp
jarðveginum. Enn héldu karlarn-
ir sig f Tarsanhlutverkinu.
HUsdýrarækt var næst á dag-
skrá, en áð öllum likindum læröu
noröurbúar hana af fólki sem
kom sunnan að. Eftir þvi sem jök-
ullinn hopaði og fólkinu fjölgaði
leituðu hópar fólks norðar til að
nema nýtt land, enda fækkaði
veiðidýrum, kraftur var soginn Ur
jörðinni og það var eðli þessara
lifnaðarhátta að Qytja sigtil. Meö
fólkinu sem kom sunnan að kom
kornræktin, akrarnir og brauðið,
gyðjur frjóseminnar voru dýrk-
aðar. Akuryrkjan var kvenna-
starf, eins og reyndar má sjá enn
þann dag idag i löndum Afriku og
Asfu.
Vefnaður og víkingar
Þegar konur á Norðurlöndum
fóru að vefa urðu töluverðar
breytingar á klæðnaöi og heimil-
unum. Vefnaðuriim kom lika
sunnan að. Höfundarnir skýra
vefnaðinn meöal annars þannig
aö hann hafi borist meö ambátt-
um sem herskáir karlar höfðu
meö sér Ur herferðum. Þær kom-
ust fljótt á dagskrá enda eftir
miklu aö sækjast hjá rlkum og
velstæðum þjóöum sunnar í álf-
unni. Þess má minnast aö þegar
Rómarriki var á fallanda fæti var
mikið kvartað yfir börburum úr
norðri sem geröust frekir til lands
og eigna. Löngu fyrr hófust sam-
skipti milli norðurs og suðurs með
mismunandi friðsamlegum hætti.
1 Danmörku hafa fundist leifar
af ofnum klæðum frá bronsöldinni
eða um 1800 f.Kr. og nokkrum
öldum siðar i Sviþjóð og Noregi.
Fréttirnar bárust seint á þeim
öldum.
Á járnöidi nni urÖu mikiar
íramfarir i verkfæragerð, korn-
Helgin 8.-9.
ágúst 1981 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 15
ræktin varð auðveldari, fram-
leiðslan óx, en með þróun akur-
yrkjunnar varð búsetan fastari i
skoröum,fólk helgaði sér land og
einkaeignarétturinn varð alls
ráðandi.
f kvennasögu þeirri sem hér
segir frá gengur sá rauði þráður
gegnum frásögnina, hve heimur
kvenna og karla var aðskilinn,
hvor hópur um sig hafði sinn af-
markaða bás, en það segir ekkert
um það að annar hafi verið met-
inn meir en hinn. Slikar túlkanir
eru mat síðari tima manna, sem
sjá allt út frá þeirri fjölskyldu og
qpn vi’S hpkki-
um, þar sem karlár ráða öllu.
Tveir eldar
Þessi tviskipting kemur vel
fram i' kafla sem kallast „Tveir
eldar”. Annar eldurinn logaði i
eldhúsinu eða skálanum, þar sem
matur var gerður og þar sem
vinnan innanhúss fór fram. Hinn
var i smiðjunni og þar riktu karl-
amir. Þegar hér var komið sögu
voru bæir byggðir úr steinum og
torfi, ásamt einhverju timbri.
„Það voru alltaf margir karl-
menn I smiðjunni. Þeir komu til
að láta vinna fyrir sig verk, rétla
um sin mál. Konur voru ekki vel
séðar i smiðjunni. Helst áttu þær
að halda sig fjarri, en þær vissu
þó eitt og annað. Karlarnir
hvæstu að eldinum, spottuðu hann
og bölvuðu. Þeir láta hann hlýða
sér, sögðu konurnar hver við
aðra. Það er hættulegt hvernig
þeir fara að þvi. Eldurinn getur
blossað upp, hann getur slitið sig
lausan og hefnt sin. Hann getur
brennt bæöi húsin og skóginn”.
„Frjáls og ófrjáls” nefnist kafli
sem segir frá stéttaskiptingu
bændasamfélagsins, hvernig
sumar konur réðu yfir stórum og
velstæöum búum, meðan aðrar
þeirrar riku. Enn voru karlarnir
lagstiri víking eða kaupmennsku
og hamingjan mátti vita hvort
þeir skiluðu sér aftur heim. Léns-
skipulagið var komið á. Allt var I
föstum skorðum, en veraldar-
gæðum misjafnlega skipt. Kon-
urnar voru ekki lengur frjálsar,
þær voru gefnar mönnum, en þvi
rikari sem böndinn var, því meiri
möguleiki var á að geta lifað
pragtuglega i ekkjustandi, eða
valið sjálf annan mann að sinu
skapi.
„Samkvæmt lögunum var hún
frjáls kona, alveg eins og kona
jarlsins. Bóndi hennar gat ekki
selthana eöa lamið hana til dauða
án refsingar. En hún varekki eins
frjáls og konur af voldugum ætt-
um. Og hún gat ekki farið sinna
ferða eins og karlmennirnir eða
verið þar sem hún vildi”, segir
um hina venjulegu bóndakonu.
/
I klaustrinu
Enn liöa aldimar, bæir og
borgir fóru að risa og kirkjan kom
tilsögunnar, með sitt mat á kon-
um sem einkennt hefur vestrænt
samfélag æ siðan. Með kirkjunni
komu klaustrin sem sköpuðu kon-
um einkum tvo möguleika.
Annars vegar þýddu þau aö konur
gátu komist uhdan þeirri nauð
sem fylgdi fátækt og stöðugum
barneignum (reyndar voru það
einkum konur af hærri stigum
sem gengu i klaustur), þar gafst
tækifæri til fræðiiðkana, vefn-
aðar, útsaums og listsköpunar
sem ekki gafst annars staðar. í
klaustrunum er að finna miklar
og merkar heimildir um kvenna-
sýslan, sem fræöimönnum hefur
ekki þótt þess viröi aö kanna
hingaö tU. Hin hliðin á klaustur-
lifinu var sú að konur voru
neyddar til klausturlifs, vegna
þess aö ættin hafði ekki efni á að
gifta þær og þær voru dæmdar til
einlifis.
1 „Kvinnfolksgöra” er sagt frá
konunum sem unnu i klaustrun-
um, vinnukonunum sem stóðu
utan við guðs dýrð og lofsöng, en
máttu skúra, skrúbba og bóna.
Þar segir um heimspeki klaustr-
anna og kirkjunnar: „Af öllu þvi
sem sagt var hafði hún (vinnu-
konan) skilið að einnig einlifi,
| gagnvart guði og Mariu guðs-
móður en venjulegt kvennalif
með karlmanni. Holdsins freist-
ingar voru syndsamlegar. Konan
áttiað skammast sin fyrir likama
sinn og alltsem i honumhrærðist.
Þegar hún hafði á klæðum átti
hún aöhalda sig fjarri öðrum, allt
sem hún snerti mengaðist. En
hvernig átti fátæk húsmóðir, að
komast hjá þvi að elda mat og
annast sitt heimili? Hafði hún
kannski eitrað bömin sin?”
1 kaflanumum kirkjuna er sagt
frá þvi' að kona var álitin óhrein
meðan hún gekk með barn og þar
til nokkrum vikum eftir fæðing-
una.
Gott er Ölið
Næst vfkur sögunni að þeim
konum miöaldanna sem reyndu
að sjá fyrir sér sjálfar með ein-
hvers konar iðn. Þrjár konur
vinna saman i veitingahúsi á
krossgötum i alfaraleið. Þær
brugga bjór og selja og komast
vel af, nema hvað bóndi þeirrar
elstu gerir þeim lifiö leitt meö
fyllirii Konurnar eru: hin gamla,
hin fagra og hin klóka. Seinna
halda þær til stærri staöar þar
sem þeim græðist fé, sem leiðir
þær til borgarinnar. En þar rikir
samkeppnin og þar eru iöngildin
sem vernda hag sinna manna.
Leiðir skilja, sú gamla fer aö
vinna á ölkrá og flýr út i algleymi
drykkjunnar, hin fagra hverfur á
braut meö ókunnum kaupmanni
og sést ekki meir, en sú klóka nær
sér i gamlan meistara sem deyr
eftir nokkur ár, þá á hún verk-
stæðið en má ekki reka þeð nema
hafa karlmann i forsvari.
Lýsing á sveitastörfum, sumar,
vetur, vor og haust fylgir næst og
minnir mjög á þá sveitamynd
sem viö þekkjum svo vel frá öll-
um sveitaskáldsögunum. Vor-
verkin, slátturinn, smölun, upp-
skeran, vetrarstörfin. Vetrar-
kvittinn yfir þvi hvort mannfólkið
og húsdýrin munu lifa af langan
og strangan vetur.
Galdraofsóknirnar fá sinn
skerf, en úti i Evrópu bar mun
meira á þeim en hér á landi, þótt
hérhafi konum verið drekkt fyrir
„hórlifnað” (hugsunarháttur sem
Sjá næstu siöu
Konur fóru að selja vinnu slna utan heimilis, þegar iðnaður tók að blómstra og sérlega eftir iðn-
byltinguna. Konur á leið i verksmiðjuna. Allar myndirnar eru úr bókinni Kvinnfolksgöra og eru eftir
Lotta Melanton.
M