Þjóðviljinn - 17.10.1981, Blaðsíða 4

skrifar
Fellur gengi dollarans?
Skrautfjaðrirnar fjúka af Thatcher og Reagan
4 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 17.—18. október 1981
stjórnmál á sunnudegi
Ragnar Arnalds
Þungar áhyggjur af
ef nahagsþróun flestra
ríkja, blandaöar áberandi
svartsýni um breytingu til
hins betra á komandi ári
einkenndu umræöur á ný-
afstöönu þingi Alþjóöa-
gjaldeyrissjóösins og Al-
þjóöabankans. Fram-
kvæmdastjóri sjóðsins,
frakkinn de Larosiere,
ræddi i framsöguræðunni
um ógnvekjandi aukningu
atvinnuleysis víða um
heim, gífurlegan við-
skiptahalla flestra ríkja,
einstæða hæð vaxta og
óstöðugra ástand í gengis-
málum en verið hefur um
tíu ára skeið. Vandi fá-
tækra þjóða, sem ekki
framleíða olíu, er að sjálf-
sögðu mestur og átakan-
legastur, en rikar stórþjóð-
ir eins og Bandarikin,
Bretland, Þýskaland og
italía eiga ekki siður í
óvenjulegum erfiðleikum:
í Bretlandi, svo dæmi sé nefnt,
eru 3 milljónir manna án atvinnu,
þ.e. 12% vinnufærra manna, eöa
fleiri en þegar atvinnuleysið varð
mest I kreppunni miklu á fjórða
áratugnum. I Bandarikjunum eru
8 milljónir án atvinnu eða 7,5%
vinnufærra manna og atvinnu-
leysið eykst þar óöfluga.
Skipbrot hægri
stefnunnar
Ljóst er, að þjóðir, sem búa við
stórfelldan halla i rikis- og þjóð-
arbúskapnum komast ekki undan
þvi að stokka upp efnahagsmál
sin, ef vandinn á ekki að aukast
með ári hverju. Þvi kom ekki á
óvart, þegar thaldsflokkurinn
náði meiri hluta i breska þinginu
fyrir tveimur árum undir forystu
Margaret Thatcher, að harðar
efnahagsaðgerðir voru boöaðar.
Að sjálfsögðu eru það mikil von-
brigði fyrir ýmsa hægrimenn,
þegar nú blasir við, að aðgerðir
hennar hafa gersamlega mis-
heppnast, ástandið hefur jafnt og
þétt versnað, og sá ávinningur
fyrir þjóðarbúið sem náðst hefur
með aðhalds- og niðurskurðarað-
geröum hefur glatast meö þeirri
sóun sem stóraukið atvinnuleysi
hefur haft i för með sér.
Nákvæmlega það sama hefur
verið að gerast i Bandarikjunum
þetta áriö. Reagan forseti réðist
gegn verðbólgunni með stórfelld-
um niðurskurði á félagslegri
þjónustu og framlögum til þjóð-
félagshópa, sem verst eru stadd-
ir, jafnhliða þvi sem dregið var
verulega úr peningamagni i um-
ferð. En þau jákvæðu áhrif sem
þessar harðvitugu aðgerðir
hefðu hugsanlega getað haft voru
að engu gerð þegar Reagan stór-
jók hernaðarútgjöldin og lækkaöi
beina skatta mjög verulega, eink-
um á háum tekjum og miklum
eignum. Fyrirsjáanlegur halli á
bandarisku fjárlögunum varð
engu minni en áður, jafnvel meiri
og er nú áætlaður 42—50 þús.
millj. dollarar á næsta fjárlaga-
ári, en það er hliðstæð skulda-
söfnun rikissjóðs miðað við þjóð-
arframleiðslu og varð mest hér á
landi i tið rikisstjórnar Geirs
Hallgrimssonar, — og er þá mikið
sagt.
Sjúklegt ástand
Afleiöingin af gifurlegum halla
i rikisfjármálum Bandarikjanna
er sú, að rikissjóður er áfram
mjög fyrirferöarmikill á lána-
mörkuðum. Þegar þessi stað-
reynd kemur til viðbótar strangri
takmörkun peningamagns i um-
ferð verða áhrifin þau, aö vext-
irnir eru i algeru hámarki.
Vextir á skammtimalánum i
Bandarikjunum eru nú 18—19%
en á langtimalánum 15—16%.
Verðbólgan er hins vegar talin
10—12%. Að sjálfsögðu er það
mjög sjúklegt ástand þegar
skammtimavextir eru 7—8%
hærri en verðbólgustig. En hitt er
þó enn frekar til marks um efna-
hagslega öfugþróun þegar vextir
af langtimalánum eru talsvert
hærri en vextir af skammtima-
lánum. Að sjálfsögðu er þessu
öfugt farið, þegar ástandið i pen-
ingamálum er eðillegt.
Þessir gifurlega háu vextir i
Bandarikjunum (miðaö við verð-
bólgustig) hafa ýmsar afleiðing-
ar. Fjárfesting einkum i bygging-
ariðnaði dregst saman og at-
vinnuleysi eykst, en við það
minnka tekjur rikisins enn frekar
og ýmis útgjöld aukast, en verð-
bréf lækka i verði. Með auknum
halla rikissjóðs minnka siðan lik-
urnar á verulegri vaxtalækkun.
Háir vextir i Bandarikjunum,
miklu hærri en i Evrópu, hafa að
visu haft það i för með sér ásamt
ööru, að gengi dollarans hefur
hækkaö gifurlega út á við. En fyr-
ir bandariskt efnahagskerfi er
þaö hæpinn ávinningur, þar sem
útflutningur veröur að sama
skapi dýrari og samkeppnisað-
staða bandariskra fyrirtækja hef-
ur versnað mjög verulega á ár-
inu, sem aftur leiðir til samdrátt-
ar i framleiðslu og aukins at-
vinnuleysis.
Reagan féll i nákvæmlega
sömu gryfjuna og Thatcherstjón-
in i Bretlandi. Hann hafði lofað
hinum auðugu stuðningsmönnum
sinum skattalækkunum og taldi
sig tilneyddan aö standa viö það
loforö. En þessar skattalækkanir
ásamt auknum hernaðarútgjöld-
um gera honum ókleift að ná jafn-
vægi i rikisfjármálum, þrátt fyrir
miskunnarlausan niöurskurð á
félagslegri þjónustu. Fjármála-
óreiðan fer þvi vaxandi og efna-
hagskreppan dýpkar.
Skrautfjöðrin i hatti Thatchers,
hátt gengi enska pundsins, fauk
út i veður og vind, þegar Reagan
tók að beita sömu aðferöum vest-
an hafs og gengi dollarans snar-
hækkaði.
Nú eru ýmsir sem spá þvi að
gengidollarans munilækka aftur.
Viðskiptahalli bandariska þjóð-
arbúsins fer nú mjög vaxandi, en
hagstæður eða óhagstæöur við-
skiptajöfnuður er eitt af þvi sem
mest áhrif hefur á gengi gjald-
miðla. Mikill munur 'á vöxtum i
Bandarikjunum og Evrópu hefur
þó valdiö mestu á þessu ári, eins
og áður var sagt og er þvi taliö að
gengi aollarans haldist fram á
næsta ár, a.m.k. meðan þessi
vaxtamunur helst.
En fleira hefur stuðlað að
hækkun dollarans, m.a. úrslit
frönsku kosninganna og veruleg-
ur viöskiptahalli i Vestur-Þýska-
landi og Japan. Viöskiptajöfnuð-
ur Þjóðverja og Japana hefur þó
veriðað breytast til batnaðar, um
leið og sá bandariski snarversnar
og mun þetta með öðru stuðla að
lækkun dollarans.
Spurningin um gengislækkun
dollarans er þvi ekki hvort hún
verður, heldur hvenær og senni-
legast er að þaö veröi á næsta ári.
Áhrifin á íslenskt
efnahagslíf
Óhjákvæmilegt er að horfast i
augu við þá staðreynd, að lækkun
á gengi dollarans getur aukið
verðbólgu á íslandi.
Verðbólga á Islandi hefur lækk-
að mjög verulega á þessu ári eöa
úr rúmum 70% i árslok 1980 (á
þriggja mánaða mælikvarða) og
niður i 40%. Þessi árangur hefur
náðst i kjölfar efnahagsaðgerð-
anna um siðast liðin áramót með
aðhaldi i gengis- og verðlagsmál-
um, með þvi að dreifa árangri
kjarasamninga á s.l. hausti jafnt
yfir árið og með þvi að halda
rikisfjármálum i jafnvægi. En
óneitanlega hefur gengishækkun
dollarans jafnframt hjálpað til,
þótt ekki megi ofmeta þau áhrif,
eins og ýmsum hættir til, enda er
það staðreynd að hækkun dollar-
ans hefur einnig valdið miklum
vandamálum i ýmsum atvinnu-
greinum, ekki sist iðnaði.
Nú er útlit fyrir, að viðskipta-
halli íslandinga á þessu ári verði
um 100 milljónir eða 0,5% af þjóð-
arframleiðslu og er það ágæt út-
koma, enda eru þau riki ekki
mörg utan oliuframleiðslusvæð-
anna sem hafa svo litinn halla i
viðskiptum við önnur riki. Þetta
felur i sér að umfangsmiklar
framkvæmdir i landinu á þessu
ári, þ.á m. gífurlegar orkufram-
kvæmdir, bygging raforkuvera
og lagning hitaveitustokka i mjög
mörgum sveitarfélögum, fram-
kvæmdir sem nýtast þjóðinni i
a.m.k. 40—50 ár, eru greiddar
næstum þvi að öllu leyti á árinu
sem er að liða af aflafé þjóðar-
innar, þar sem gjaldeyrisforðinn
eykst næstum jafnmikið og nem-
ur erlendum lántökum. Horfur
eru á að þetta jafnvægi i utan-
rikisviðskiptum geti haldist á
næsta ári.
Af þessum horfum i viöskipta-
lifinu er eðlilegt að draga þá
ályktun, að erlendar langtima-
lántökur gætu og mættu vera
minni. Fjármagnið er til i efna-
hagskerfi okkar, en vandinn er að
safna þvi saman I þágu orku-
framkvæmda og fjárfestingar-
sjóða til að draga úr erlendum
lántökum.
Stærsta uppspretta innlends
sparnaðar er bankakerfið en það
leggur fram 7% af innlánsaukn-
ingu til sameiginlegra þarfa
landsmanna I lánsfjáráætlun.
Næststærsta uppsprettan er lif-
eyrissjóðakerfið, sem lánaö hefur
tæp 40% að ráöstöfunarfé sinu til
endurlána á vegum fjárfestingar-
sjóöa.
Flest bendir til þess, að eitt
brýnasta viðfangsefnið i islensku
efnahagslifi sé aö efla innlendan
sparnaö enn frekar og þar með að
draga úr erlendum lántökum,
sem geta verkað verðbólughvetj-
andi, þegar aukin innlend fjár-
mögnun er möguleg og gæti leyst
erlent lánsfé af hólmi.
1 mörgum nálægum löndum eru
vandamálin fjórþætt:
1. Feiknarlegt atvinnuleysi.
2. Stórfelldur viðskiptahalli við
útlönd.
3. Mikill halli i ríkisfjármálum.
4 Verðbólga.
Á íslandi háttar til á allt annan
veg: A þremur sviðum efnahags-
mála er ástandið þokkalegt mið-
aö við flestar aðrar þjóðir, at-
vinnuástand er betra en viðast
annars staðar og viöunandi jafn-
vægi i utanrlkisviöskiptum og
rikisfjármálum.
A fjórða sviðinu er hins vegar
töluvert verra ástand en almennt
gerist: mjög mikil verðbólga. En
þó getur enginn neitað þvi(að ein-
mitt á þessu ári hefur einnig
náðst mjög mikill árangur i bar-
áttu við verðbólguna.
Við erum þvi sannarlega á
réttri leið.