Þjóðviljinn - 17.10.1981, Blaðsíða 15

f • »■« » ;
I I
14 'áttíA — þJóÐVILJINN Helgin 17.—18. október 1981
Helgin 17.—18. október 1981 ÞJóÐVILJINN — SÍÐA 15
sem nota irsku eru einmg þeir
Irar sem liklegastir eru til að
kunna frönsku eða itölsku, hafa
útsýn út fyrir hinn enska heim...
— Vandi einstaklingsins, vandi
listamanns sem vill halda fram
sinu gildismati, sinum andlegu
viddum, er nokkuð svipaður þrátt
fyrir allt — hvort sem þú ert
fæddur á Islandi, trlandi eða
t.a.m. i Bandarikjunum. Alls-
staðar þurfa menn að slást fyrir
þvi takmarki sem þeir hafa sett
sér, hrinda af sér ásælni tilgangs-
leysisins. Viðast hvar mæta menn
þvi ástandi, að flest það sem rikir
i samfélaginu eins og gerir allt
marklaust, vinnur gegn mark-
sækinni, skapandi viðleitni. Og
við stöndum alltaf andspænis
spurningum eins og þeim, hvort
listin geti haft einhver áhrif yfir-
leitt i sliku samfélagi.
Ég hefi mikið verið að hugsa
um allt þetta hér á Islandi. Um
leið verður dvölin hérna mér tii-
efni tilaðvelta þvi fyrir mér hvað
gæti verið á Irlandi.
Viðtal við Michéal
Ó Síadhail, írskukennara
skáld og íslenskumann
Þessu næst kom þar okkur tali
að Michéal Ó Siadhail er skáld á
irsku og grunur kviknar um aö sú
iðja sé honum enn meira virði en
málfræðin. Hann hefur gefið út
ljóðabækur og fer innan skamms
á skáldaþing alþjóðlegt i' Lun-
dúnum.
Það sem ort var á irsku, segir
hann, var með mjög hefðbundn-
um hætti allt þar til fyrir fjörtiu
árum að farið er að yrkja nútima-
ljóð á málinu. Það sem þá og
nokkru fyrr var ort á irsku og svo
á ensku af irskum skáldum.
Yeats og þeim körlum, var mjög
bundið irskri sögu og lykilmálum,
enda margt i deiglunni þá. Hin
sérstöku irsku mál eru ekki
lengur miðlæg i skáldskapnum
með sama hætti og þá var. Skáld-
in á hvaða máli sem þau yrkja
eru i rikari mæli en þá einstakl-
ingar en aö þau eigi sér sterkan
samnefnara i' irsku þjóðerni.
Texti: Árni Bergmann — Myndir: Gunnar
A l/t litrófið
Ég get ýmislegt sagt um irska tungu en þetta hér
er þó kjarni málsins fyrir mér: ef irskan deyr út þá
er heimurinn fátækari á eftir.
Það er Michéal Ó Siadhail sem svo mælir, irskur
málfræðingur og skáld, sem er hingað kominn tii að
kenna irsku á námskeiði i Háskólanum. Og sjálfur
talar hann islensku. Ég lærði hana fyrir tólf árum
þegar ég var i þjóðháttafræði i Noregi*§egir hann,
kom svo hingað tvisvar i heimsókn, en hefi aldrei
verið hér við nám.
varpsefni á irsku, stjórnendur
sjónvarpsins eru mjög hallir
undir ensk-ameriska framleiðslu.
Það er stundum haft við orð að
breska sjónvarpið BBC geri
meira fyrir velsku og skoska gel-
isku en við lrar gerum fyrir okkar
mál. Það er sitthvað til i þessu. A
hitt er að lita að a.m.k. fimmt-
ungur Walesbúa notar enn sitt
keltneska mál i daglegum sam-
skiptum meðan ibúar Gaeltacht
hjá okkur eru ekki nema svona
þrjátiu þúsundir.
þessi langa saga að baki, þegar
irska var mál hinna fátæku og
fyrirlitnu. Flest það sem er að
gerast i samfélaginu ýtir undir
það að fólk tali ensku.
En semsagt: allir fá einhverja
nasasjón af irsku. Og allmargir
hafa sérkennilega viðkvæmnistil-
finningu fyrir málinu, ekki sist
millistéttarfólk. Þegar amma og
afi eru búin að losa sig við máliö
þá kemur upp einhver söknuður
og þig langar að snúa til baka.
Það er kannski of seint. En þú
Sérstaða Ira er svo þessi, að
það er svo stutt i fortið hjá okkur
sem var allt ööruvisi en nútiminn.
A Arameyjum i Connemara
hefur verið mannlif svipaö
þvi sem gerðist annarsstaðar i
Evrópu fyrir tveim eða þrem öld-
um. Og svo situr þetta fólk nú við
sjónvarp og glápir á Dallas. Við
höfum verið að stökkva yfir tvær
aldir og hvað þýðir þaö fyrir
okkar sálarlif? Konan min til
dæmis, hún gekk beríætt i skól-
ann i Donegal þar sem hún fædd-
ist. Þar um slóöir voru litil sam-
félög sem byggðu á alar sterkri
samhjálp — einn íræöimaður
hefur sagt aö þau væru forkapi-
Ort fyrir hvern?
Ég segi fyrir sjálfan mig, að ég
er stundum efins um hvað gera
skuli ef ég er nokkurnveginn jafn-
vigurá irsku og ensku. Ég þykist
hafaeitthvaðað segja öðrum sem
skáld og þá er spúrt: við hverja
viltu tala? Sem skald á irsku
finnst mér ég stundum eins og
Það er góð aðsókn að nám-
skeiöinu, sem stendur i tvo mán-
uði og gengur greitt með átta-niu
stundum á viku, Það er gott að
menn fái tækifæri til að spreyta
sig á keltnesku máli, segir Mi-
chéal, þau eru i hinni indóevr-
ópsku fjölskyldu en um leið mjög
sérstæð.
Hann vinnur annars viö vis-
indastofnun i Dublin, er aðstoðar-
prófessor i irsku, rannsakar
irskar mállýskur og hefur nýlega
gefið út sjálfsnámsbók i irsku,
sem hefur selst vel, gott ef hún er
ekki metsölubók á sinu sviði.
Skökk stefna
Sú rækt sem menn leggja við eigin tungu stækkar heiminn
trskumælandi svæðin, t.d. i Connemara héldu áfram að drabbast niður
(Ljósm. AB)
Og eins og eðlilegt er fórum viö
að tala um örlög irskunnar sem
hafa mörgum orðið þyngri en tár-
um taki.
Enn er irska töluð i nokkrum
sveitum, segir Mikkjáll (þær eru
einu nafni kallaðar Gaeltacht).
En þróun þess málsvæðis hefur
nú alllengi verið með þeim hætti,
að menn hafa hlotið að spyrja sig
hvort málið gæti lifað áfram i
þessum plássum meðan svo litt
hefur gengið að endurreisa það i
landi öllu.
Þvi miður var tekin skökk
stefna i upphafi þess tima aö við
trar gátum ráöiö okkar málum.
Höfuðáherslan var lögð á aö fá
irsku inn i skólana um allt land
stað þess að einbeita kröftum að
þvi að styrkja irskumælandi
sveitir með efnahagslegum ráð-
stöfunum, gera fólki kleift að lifa
þar, koma upp bæjun; koma i veg
fyrir að landflóttinn héldi áfram
að vera mestur þaðan.
Ég skal játa aö sjálfur er ég
heldur svartsýnn á þessa fram-
vindu, en hinu er ekki að neita aö
ýmsir ljósir punktar eru til. Það
er alltaf slangur af fólki einnig i
borgunum sem setur metnað sinn
i að tala irsku heima fyrir. Ég
hefði orðið var við nokkuð aukna
aðsókn að barnaskólum þar sem
allt fer fram á irsku — hvort sem
það er mál feðranna sem mestu
ræður um það, eða þá það, að
þetta eru góöir skólar. Þetta fólk
er litill minnihluti, en minnihluti
samt.
alltskuli fyrir irskuna gert og svo
raunverulegri frammistöðu hins
opinbera. Þeir foreldrar sem
vilja stofna skóla á irsku þurfa
að standa i pappirs- og peninga-
striði við stjórnvöld um nauðsyn-
leg leyfi og rekstrarfré. Mönnum
alltof litið af þvi að semja sjón-
kaupir að minnsta kosti sjálfs-
námsbók i irsku — og bókin min
til dæmis verður metsölubók. Og
erlendis viðurkennir þú ekki
annað en auðvitað talir þú irsku,
mikil ósköp. En oft nær þessi við-
kvæmni ekki lengur en til þess að
irskan verði eins og skraut á hillu
i stofunni.
Það er lika raunverulegur
vandi að irskan er svo gjörólik
ensku. Ég neita þvi að hún sé
miklu erfiðari — en hún er öðru-
visKtildæmis eiga sérstað i irsk-
um orðum samhljóðavixl i beyg-
ingum — þau dilla ekki aðeins
rófunni með fallendingum, þau
kinka kolli lika). En þessi mikli
munur er alltaf notaður sem af-
sökun hinum lata og slappa: þetta
er svo erfitt, segja menn, það er
ekki nokkur vegur að læra þennan
fjanda.
Á hillu í stofunni
detta niður á milli tveggja stóla:
annarsvegar er fólkið i sveitinni
sem hefur ekki forsendur til að
skilja hvað nútimaskáld er að
fara, hinsvegar irskufólki i borg-
unum, sem kaupir irskar bækur
einkum vegna málstaðarins, svo
og svo margar ljóðabækur á ári á
irsku. Þaðer að visu kostur, að ég
þekki þetta fólk og það þekkir
mig. En ég er þvi miður neyddur
til að spyrja, hve lengi þetta
varir: getur það gerst eftir
hundrað ár, að einhver opni ljóða-
kver á irsku og geti lesið, að ein-
hver verði þá til, sem á næmum
menntaskólaaldri verður fyrir
neista i hjarta sinu frá kvæði
okkar tima, neista sem glæðist i
þann loga að allt i einu skiptir
ekkert máli i heiminum nema
þetta kvæði?
Hitt fer svo ágætlega saman að
vera skáld og málfræðingur. Það
er eins og myndhöggvari fari i
steinafræði — ég er alltaf i fræð-
unum að glima við hráefni
skáldsins. Það er heldur enginn
fjandskapur milli visindaiðkana
og skáldskapar. Það er bara
m eir a gam an að kvæöum, þv i þau
eru margslungnari — og þegar
best lætur getur maður bent á ei-
lifðina með fingrum málsins.
talisk. Viö erum enn meö allt lit
rófið i kollinum.
Það er vitanlega ljóst hvað
veidur: viðerum rétt ofan i Bret-
um, við erum I nábýli við öflug-
ustu tungu veraldar — og svo er
Jöfnuður
byssunnar
Já, þú minnist á Norður-irland,
á þessa menn serh skrifa og tala
eins og allt muni breytast við
sameiningu landsins. Ég skal játa
að ég á stundum erfitt með aö
átta mig á þvi, hvað Norður-tr-
land er mér, Vitaskuld hefi ég
samúö með þeim sem þjást. Vita-
skuld mun ég andmæla þeim sem
segja um hungurfanga IRA, aö
„glæpur er glæpur” eða ein-
hverja aðra slika markleysu. En
það er svo margt undarlegt að
gerast i þessu máli, ekki sist
þegar þetta gamla uppeldi i ka-
þólsku og prótestantisma, sem
menn eru enn kenndir við, hefur
riölast mjög og einhverjar aðrar
viðmiðanir komið i staðinn. Ég sá
áletrun á húsvegg i Derry sem
var á þessa leið: „Guð skapaði
mótmælendur og kaþólikka, en
riffillinn gerði okkur jafna”.
Finnst þér þetta ekki skrýtin
setning og hrollvekjandi? Hvað
þýöir hún?
Vitanlega er skipting Irlands
vitleysasem aldrei gengur. Og ég
er viss um að landið sameinast,
það kemur að þvi. En hitt er svo
annað mál, að það út af fyrir sig
leysir engan stóran vanda. Við
munum sitja sameinaðir — i
Efnahagsbandalaginu og horfa á
Dallas.
Lifiðer alltaf miklu flóknara en
menn vilja vera láta. Þess vegna
er ég skáld...
áb.
i T^unnxKrryx^rx^uterf^xiffirr^t^
• t nOdti’t, iOOxrrxK>^<^nroJíXX>r»TiCXÍTXwr'Ujrr
.í Orvs umi
.V <sfuJjr<j&nTS wf* ulu fwuf''!GfcOU OTf-i aX'vXr -
Einangrun og
forvitni
Enskan glymur allt um kring
og menn hafa lengi trúað þvi, að
án hennar væru þeir einangraðir
og sambandslausir i heiminum.
Það er nú svo. Hin hliðin á þessu
er sú, að írar horfa á allt með
ensk-ameriskum augum og það
er viss innilokun. Mér finnst að
Islendingar séu að ýmsu leyti
minnisveitamenn en við — vegna
þess að þið eigið ykkar mál,notið
það á öllum sviðum og svo er það
lika áætt að hafa það mótvægi við
ensk-ameriskum áhrifum sem
tengt er við Norðurlönd og kunn-
áttu i málum þeirra . Sú rækt sem
menn leggja við eigið mál
stækkar heiminn: hve oft hefi ég
ekki orðið var við það, að þeir
•amt
Gegn
tilgangsleysi
I orði og á borði
—- En hvað er að vera Iri nú um
stundir? spyr blaðamaður og
hefur I huga, að þótt tunga og
bókmenntir séu þau tilverusvið
sem mestu ráða, þá koma fleiri
þættir til greina.
Ahugamenn um lif irskunnar
eru einatt gramir út i stjórnvöld:
manni sýnist mikið misræmi i
opinberum yfirlýsingum um aö
Allt litróf sögunnar situr i kollinum á okkur. — Götumynd frá Dublin
Lífiö er svo flókiö
Þess vegna reyni
ég aö vera skáld
SH
Við gætum setiö
sameinaðir írar -
í Efnahags-
bandalaginu og
glápt á Dallas