Þjóðviljinn - 17.10.1981, Blaðsíða 11

Helgin 17,—18. október 1981 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 11
Thor Vilhjálmsson skrifar
UNDIR ETNU
A Sikiley 1963. F.v. Breitburd túlkur, Alexej Surkov, Giancarlo Vig-
orelli og Anna Akhmatova
Hðtel San Domenico. Taormina á Sikil-
ey-
Þessi staður geymist i islenskri bók-
menntasögu. Þar var Halldór Laxness
ungur maður og islensk eldsal að skrifa
allsherjarbók, alþjóðlegt uppgjör: Vefar-
ann mikla frá Kasmir. Halldór hefur lika
sagtfrá þessum ungu dögum iTaormina,
bið eftir peningum i allsnægtum örlætis-
ins við nógu skrýtinn gest, nógu langt að-
kominn.
1 Taormina sat veturlangt annar is-
lenskur listamaður sem lika hefur á sinu
listasviði markað spor, og hafði ómæld
áhrif á heila kynslóð listamanna, Þor-
valdur Skúlason.
Þarna voru þessir tveir listamenn i
deiglunni hvor á sinum tima við rætur
eldfjallsins Etnu, sem si'ðar kyntu elda á
tslandi þar sem ungir menn hertu vopn
sin og verktól listar sinnar.
Þar er allt einn aldingarður sem býr i
miðjum hliðum bröttum milli sævarins
bláskæra og skýlausa himinblámans;
höfgar blómkrónur strjúka kollinn þess
sem skýzt um lund, gljálauf kitla enni og
vanga meðan hunangsflugur susurrandi
suða. Oleander undir oliuviðnum; gulald-
in og glóaldin augum glæða yndi, og vin-
viðurinn lýsirmeð þungum klösum af blá-
um og grænum berjum þar sem hann
fléttast um reistar stengur og þekjur,
nektar er þar nógur handa þeim sem kann
að lesa, ódáins.
A morgnana sátum við úti við hvitar
marmaragrindur á svölunum, á mósaik-
pöldrum sem vissu að flóanum með lit-
agnamynstur við tær: hvit segl rufu
mistrað skilleysi himins og hafs, há og
grönn á lystisnekkjum og Jeikskútum;
ferjur og farskip ösluðu fyrireimieða oliu
milli landa, eyja og meginlandanna.
Við hverjir?
Við vorum gestir vegna bókmennta-
verðlauna sem voru ýeitt árlega, kennd
við Taormina: Premio di Taormina. Þau
voru i tvennu lagi: annarsvegar handa
framúrskarandi evrópsku skáldi, hins-
vegar til að heiðra italskt skáld.
Það er langt siðan. Ég hafði verið boð-
inn að vera þarna þegar rússneska skáld-
konan Anna Akhmatova tæki við þessum
verðlaunum úr hendi ítalska rithöfundar-
ins Giancarlo Vigorelli sem var magnað-
ur framkvæmdastjóri Comes, Samfélags
Evrópskra Rithöfunda, árið 1964.
Comes stóð að nokkru leyti að nefndum
bókmenntaverðlaunum. Altént var Vigo-
relli atkvæðamestur þar, sem viðar á
þessum árum. Comes var að ýmsu leyti
sérstakt rithöfundafélag vegna þess hve
mjög bar þar alla tíð á rithöfundum sem
fengust við að skrifa, og höfðu getiö sér
orð þessvegna, bauðst fyrir það að taka
þátt í þessu samfélagi. Þar áttu rithöf-
undarbeina aðild; en ekki valdir gegnum
rithöfundafélög sem oft velja sendimenn
sina og fulltrúa úr hópi embættismanna
sem eru aftur iðulega kosnir úr hópi litt
eða ekki skrifandi manna sem stundum
ná að mynda meirihluta i rithöfundafé-
lögum sem ættu þóað vera að berjast fyrii
hagsmunum þeirra sem verja ævi sinni i
að skapa bókmenntir en vinna stundum i
raun gegn þeim likt og til að jafna metin
milli þeirra og hinna slakari. 1 þessum
samtökum var sótzt eftir þeim skáldum
sem ortu, þeim rithöfundum sem skrif-
uðu; þeim sem höfðu eitthvað að segja.
Það var verk Vigorelli að Anna Akh-
matova fékk að fara frá Sovétrikjunum,
hið fyrsta sinni siðan fyrir byltingu, til
Sikileyjar og taka á móti verðlaunum sin-
um. Frá þvi segir nokkuð i bók minni:
Fiskur i sjó, fugl úr beiui. Þangað var þá
þess vegna stefnt mannvali úr flokki evr-
ópskra rithöfunda; þar var Tvardovski
ritstjóri Novi Mir, helzti baráttumaður
gegn ritskoðun innan Sovétrikjanna, sá
sem birti i riti sinu fyrstur söguna eftir
Soltsénitsin: Dagur i lifi lvans Denisov-
itsj, og varð sjálfur persónugervingur
andlegrar reisnar og frelsisanda á bók-
menntasviðinu. Þar voru fremstu skáld
Itala Ungaretti og nóbelsskáldið Quasi-
modo,auk yngri skálda og rithöfunda eins
og Piero Buttitta, Alberto Arbasino og
Elio Pagliarami. Þar voru ýmsir ágæt-
ustu fulltrúar þýska rithöfundahópsins
sem varð heimsfrægur sem hin eldskirða
samvizka Þýzkalands eftir niðurlægingu
og formyrkvun nasismans: Gruppe 47,
þau Ingeborg Bachman, Hans Magnus
Enzensberger og frumkvöðullinn hópsins
Hans Werr.er Richter. Artur Lundkvist
var þar og Maria Wine, Rafael Alberti,
André Frenaud, hinn irski Desmond
O’Grady, júgóslavinn Mladenovic, ljóð-
skáldið Istvan Sijmon frá Ungverjalandi
og fleiri ágætir höfundar og skáld sem
samfögnuðu drottningu silfurskeiðsins;
svo hafði Akhmatova verið nefnd um það
leyti sem hún var málvina Modigliani og
hafði verið i Paris um 1910,hún var löng-
um miðpunktur i óstýrilátum hópi lista-
manna i framúrstefnunni i Pétursborg
semog Leningrad,svosem sú borg nefnd-
ist eftir byltinguna, i uppstreyminu mikla
sem varð fyrst á eftir þegar ólgaði og
svall hugmyndafjör á öllum listsviðum;
þótt siðar væri flest barið niður, bestu
skáld og listamenn myrtir eða mýldir.
Mandelstam, Marina Tsvetajeva og Past-
ernak, þetta voru nánustu vinir önnu
Akhmatovu, og urðu öll fyrir ofsóknum
sem kenndar voru við Jósep Stalin.
Við gestirnir vorum látnir gista i gömlu
og frægu klaastri sem nú var búið að
breyta ihótel, San Domenico og var orðið
ennþá frægara en áður; einkum eftir að
Antonioni lét þar gerast lokaþátt kvik-
myndar sinnar Ævintýrið, L’Aventura.
Og biðum eftir að Anna Akhmatova
birtist. Dag eftir dag. Hvað dvaldi
Akhmatovu? Af hverju kom hún ekki? Og
hvernig skyldi hún vera nú? Þessi kona
sem var svo nett og finteygð á ljósmynd-
inni frá Pétursborg, Sánktipétursborg;
svo maður tali nú ekki um teikninguna
sem Modigliani gerði af henni, árið sem
þau þekktust iParis, og deildu hugsunum
i Luxemborgargarðinum við sólgullnar
flugperlur vatns i gosbrunninum hjá
hljóðum steinhörpum goðvætta sem stóðu
deplóttaraf laufskuggum á stöplum, þögn
ódauðlegra skálda sem komast ekki burt
af stefnumótinu við þig og þina, pilgrim-
inn með kver skálda þessarra i vasanum
eða á milli frétta af voða samtimans i
dagblaðinu ásamt spurningunni hvernig
mannkyninu verði bjargað og auglýsing-
unum um örugga aðferð til að komast hjá
einsemd. Þarna sátu þau dögum oftar og
fóru með ijóð.
Di lante cose quante io ho vedute
Dal tuo potere e dalia tua boutate
Riconosco la grazia e la virtute.
Segir skáldið við heittelskaða Beatrice,
himinfagra dis sinna vona, draummynd-
ina sálarinnar, i Paradisarbálki Guðlega
leiksins, XXXI 82 - 87: Af öllum þeim
merkjum sem ég hef séö máttar þins og
góðleika, þekki ég aftur þokkann og
dyggðina.
Og einn morguninn mætti ég skáldinu
Elio Pagliarami i rósagarðinum undir
glerþakinu i hótelinu miðju. Hann var að
yrkja hagnýt framúrstefnuljóð upp úr
pólitiskum hagskýrslum til að vinna
marxismanum fylgi, en þau voru þvi mið-
ur svo flókin og svo mikið framúr að eng-
inn gat orðið skáldinu samferða utan þeir
sem höfðu þegar tileinkað sér sama lær-
dóm og hann og helzt komizt að sömu nið-
Dit
Mynd Modiglianis af önnu Akhmatovu frá árinu 1910 eða 1911.
urstöðu svo um langferð var varla að
ræða i ljóðeykiskáldsins. Hann var orðinn
dáldið lotinn og framsettur af kyrrsetum i
grúskinu og hreyfingarleysi við yrkingar
og á skraffundum i skjóli til að undirbúa
byltinguna, og af góða holla matnum hjá
Cesaretto i Via della Croce i Róm þar sem
vinið var óspjallað chianti. Það kom
m illiliðalaust frá vinbóndanum i Toscana.
Þar gengu bláklæddar konur um beina
með hvita hanzka á höndum i löngum
mjóum sal méð tvær öndverðar raðir af
borðum.ogeinþeirra "kökk afelliogmeð
kölkun i mjöðm, og bá-u fönginfyrir ein-
hleypa andans menn sem voru fastagest-
ir, og höfðu hver sina serviettu, háðu
sömu kappræður daglega og urðu svo
miðaldra og feitir;unz þeirfóru að horast
aftur þráttfyrir holla matinn ómengaðan
af gerviefnum og vinið, og urðu smám
saman gamlir; og þóttust þó enn biða eftir
byltingunni, sem yrðiað fara skipulega og
sidkkanlega fram; og sögðu syni Cesa-
retto sem nú rak staðinn skrýtluna sem
þeir voru vanir að geyma handa gamla
manninum meðan hann lifði.
Þannig lifi lifði Elio bak við sin stóru
þykku gleraugu sem margfölduðu litlu
nærsýnu augun hans, gekk ilsiginn og
dragfættur eins og smáfugl með dagblað i
hendi og tvær þr jár bækur sem hann bar
alveg upp að augunum til að vita hvort
hann hefði ekki gleymt neinni þeirra á
borðinu hjá tebollanum undir sykurmol-
anum sem hann gleymdi að nota, eða á
gólfinu á klóinu. Hann setti stóran haus-
inn undir sig eins og hann ætti von á éli
undir glerhimninum baðaður blómum
sem gáfustupp á að bera honum liti sina,
og var þá bara að spyrja eins og aðrir:
Akhmatova, er hún komin? Er hún ekki
komin?
Jú, hún er komin. Og hún dansaði ein
hérna i nótt. 1 þessum blómagarði, Með
myndina afsjálfrisér frá 1911 i hjartanu.
Ha? Hvað ertu að segja! Er það?
Já,ogþað var litill fugl sem sá hana. Og
flaug upp að glerþakinu. Og morsaði með
gogginum fréttinaá rúðuna yfirþeim, svo
hún bærist út um löndin.
Þá biakaði hann hendinni slaklega við
mér, hristi stóra höfuðið og hvarf milli
blómanna með bækurnar og dagblaðið
i armkrikanum, og öxlin þeim megin
lægri hinni, og rótaði með hæl sinum
mörðum sígarettustubb uppúr stéttinni
framan við móttökuskrifstofuna, og
styggði hvitt fiðrildi sem hafði villzt i veg
fyrirskáldið nærsýna sem sá það ekki, þvi
hugurinn varbundinn fjarskalegum álita-
málum marxiskrar hagspeki.
Daginn eftir kom Anna Akhmatova.
Loksins.
Hún var þá orðin holdug babúska:
Amma. Og sveif á milli létt og þyngdar-
taus.
Drottning silfurskeiðsins.Eldskirð, tær.