Þjóðviljinn - 16.10.1982, Blaðsíða 4

4 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 16.-17. október 1982
stjórnmál á sunnudcgi____
VERÖLD í KREPPU
/
Svona hafa vanskilaskuldirn-
ar margfaldast á síðustu ár-
um.
Myndrit þetta sýnir, hvaða ríki hafa komist í greiðsluþrot og
ekki getað staðið við greiðslu umsaminna afborgana á árun-
um 1956 til 1982. Myndritið ásamt listanum yfir viðkomandi
ríki sýnir bæði hversu ört þessum ríkjum hefur fjölgað nú
síðustu árin og líka margföldun þeirrar upphæðar, sem lána-
stofnanir hafa orðið að taka til sérstakra skuldbreytinga af
þessum ástæðum. Á árinu 1980 nam heildarupphæð slíkra
skuldbreytinga t.d. 4.459 miljónum dollara, en í ár er talið að
heildarupphæðin nemi 27.913 miljónum dollara samkvæmt
myndritinu.
Myndritið tekur bæði til ríkisskulda og bankaskulda, og eru
tölurnar komnar frá OECD.
Argentina 500 1967
Turkey 440 1968
Brazil 300
Argentina 270
Biazil 270
Argentina 274 1969
Turkey 220
Chile 90 1970
Total 584
Indonesia 310
Ghana 170 1971
Total 480 1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
Indonesia 110
Indonesia 180
Peru 120
Ghana 100
India 100
Total 500
Peru 100
Indonesia 2,090
Ghana 18
Total 2,108
India 100
Chile 258
Pakistan 236
Cambodia 2
Total 496
India 340
Pakistan 107
Total 447
Pakistan 650
Chile 460
India 194
Ghana 190
Total 1,494
India 248
Chile 230
Total 478
Zaire 280
India 200
Total 480
Zaire 210
India 120
Sierra Leone 52
Total 382
Peru 1,212
Turkey 1,100
Total 2,312
1979
1980
1982
Turkey 3,200
Zaire 1,000
Sudan 500
Togo 220
Total 4,920
Turkey 3,000
Nicaragua 562
Yugoslavia 420
Zaire 402
Sierra Leone 40
Liberia 35
Total 4,459
Poland 4,300
Turkey 3,200
Uganda 730
Sudan 500
Zaire 500
Bolivia 460
Pakistan 250
Togo 242
Nicaragua 180
Madagascar 140
Jamaica 103
Senegal 75
C A.R. 72
Liberia 34
Total 10,786
Argentina 5,000
Peru 4,800
Poland 4,600
Romania 4,000
Vietnam 3,500
Costa Ricá 2,600
Sudan 600
Zaire 530
Bolívia 450
Pakistan 447
Togo 340
Senegal 300
Honduras 220
Madagascar 120
Guyana 110
Malawi 98
Sierra Leone 68
Uganda 60
Liberia 58
CAR 12
Total
27,913
Sources: Euromoney; OECD
Ragnar Arnalds, fjármál-
aráðherra sat í síðasta mán-
uði ársfund Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins og Alþjóða-
bankans, sem haldinn var í
Toronto í Kanada.
Við spurðum Ragnar um
viðhorfin á fundinum og
horfur varðandi efnahags-
þróunina á næstunni.
Ragnar sagði:
Á þessum fundi, sem sóttur var
af fulltrúum á annað hundrað
ríkja, m.a. af fjármálaráðherrum
og helstu efnahagssérfræðingum,
þá virtust allir sammála um það,
að í efnahagsmálum heimsins ríkti
nú hið versta ástand, sem menn
hefðu fengið að reyna síðustu 50
árin, ef frá eru taldar afleiðingar
heimsstyrjaldarinnar sem auðvitað
voru allt annars eðlis.
Atvinnuleysi er nú meira en
þekkst hefur síðan í heimskrepp-
unni miklu fyrir stríð, og búist er
við að í OECD löndunum verði 32
milljónir manna atvinnulausar á
næsta ári, en voru 25 milljónir
1981. Sem sagt kreppan dýpkar óð-
fluga, og það Sem menn greindi þá
helst á um þarna á fundinum var
það, hvort við værum komnir niður
á botninn og ættum fyrir höndum
að skríða þar í nokkur ár, - eða
hvort enn meira hrap sé fram-
undan.
Ástandið lýsir sér einnig nú í
lægsta verði á matvælum og hráefn-
um öðrum en olíu, sem verið hefur
í 30 ár en meðalverð á þéssum vör-
um er t.d. 20% lægra nú en það
var árið 1975, þegar önnur en mun
minni lægð í efnahagsmálum gekk
yfir.
Á hinn bóginn hafa vextir verið í
algeru hámarki að undanförnu og
ekki komist hærra síðan í
heimskreppunni miklu fyrir hálfri
öld. Ástæðurnar fyrir þessu eru
auðvitað margþættar og umdeilan-
legar. Þreföldun olíuverðs í lok síð-
asta áratugar, ofan á olíuverðs-
hækkanirnar frá árunum 1973 og
1974, hefur sópað gífurlegum fjár-
munum til olíuframleiðsluríkj-
anna. Ég er heldur ekki í vafa um
að óvenju forhertar hægri stjórnir í
Bandaríkjunum og Bretlandi hafa
átt sinn stóra þátt í að ýta undir
öfugþróun í efnahagsmálum með
þeim trúarákafa sem fylgt hefur
kenningunni um lykilhlutverk pen-
ingamagns í umferð. Því hefur ver-
ið trúað að með nógu grimmum
aðgerðum til að minnka peninga-
magn í umferð, þá mætti leysa allar
meinsemdir efnahagslífsins. En á
sama tíma hafa skattar á háum
tekjum og stórfyrirtækjum svo ver-
ið lækkaðir í þessum ríkjum og
þannig stuðlað að hrikalegum halla
á fjárlögum með þeim afleiðingum
að ríkissjóðir viðkomandi landa
hafa þurft að taka þeim mun meiri
lán á almennum lánsfjármarkaði.
Hvort tveggja hefur svo þetta
stuðlað að hinum háu vöxtum, sem
allt eru að drepa.
Og þegar kreppan fer að herða
að, þá skapast þessi klassíski víta-
hringur í kapitalísku hagkerfi:
Minnkandi kaupgeta veldur sam-
drætti í framleiðslunni, sem aftur
leiðir til atvinnuleysis og þannig
enn minnkandi kaupgetu.
Þess sjást nú reyndar merki að
Reagan-stjórnin í Bandaríkjunum
reyni að snúa við af þessari braut,
bæði með mýkri framkvæmd
„monitarismans“ og með skatta-
hækkunum. Afleiðing þess hefur
líka orðið sú, að vextir hafa lækkað
verulega seinustu vikurnar, hvort
sem það verður nú til frambúðar
eða ekki.
Verst leiknu
fórnarlömbin
Flest ríki heims finna mjög fyrir
áhrifum kreppunnar, þar á meðal
þau ríki, sem kalla sig sósíalfsk. f
vestrænum iðnrfkjum er ástandið
þó víðast ekki jafn sársaukafullt
fyrir alþýðu manna, eins og það var
fyrir 50 árum, þótt efnahags- og
atvinnuástandið sé almennt
skoðað hörmulegt. Ástæða þess,
að alþýða manna í iðnríkjunum
sleppur betur nú, hún er sú að bar-
átta verkalýðshreyfingarinnar og
flokka hennar hefur tryggt fólki
margháttuð félagsleg réttindi, m.a.
atvinnuleysisbætur, sem verja fólk
fyrir verstu áhrifum kreppunnar.
Þetta er þó mjög misjafnt í einstök-
um löndum.
Og í þróunarlöndunum er þessu
öðru vísi farið. Þar er neyðin þeim
mun meiri, enda eru þau háðari
verðlagningu á hráefnum heldur en
ríku þjóðirnar.
Sannleikurinn er sá, að verð á
iðnvarningi hefur farið heldur
hækkandi að undanförnu á sama
tíma og hráefnisverðið hefur kol-
fallið og viðskiptakjör þróunar-
landanna því snarversnað.
Fyrir nokkrum árum létu menn
t.d. 5 tonn af tei fyrir eina dráttar-
vél, en nú kostar samskonar drátt-
arvél 13 tonn af tei.
Hrapandi
lánstraust
Eitt af einkennum kreppunnar
er glundroði á fjármagnsmarkaði
sem ekki á sinn líka og lýsir sér
m.a. í því að lánstraust ýmsra
þjóða hrynur óvænt og á þeim
standa þá spjót úr öllum áttum.
Frægasta dæmið um þetta er að
’jálfsögðu Pólland, en þar eru erf-
iðleikarnirsérstaks eðlis og að veru-
legu leyti heimatilbúnir. Hitt kom
meira á óvart á þessu ári, þegar
Ungverjar lentu í sams konar
vanda á lánamörkuðum. Þeir gátu
ekki staðið við skuldbindingar sín-
ar og í marga mánuði var ungverski
seðlabankinn í greiðsluþroti, þar til
loks tókst, með hjálp fjölmargra
ríkja á Vesturlöndum undir forystu
austurríska seðlabankastjórans að
skipuleggja björgunarleiðangur.
Seinasta dæmið um þetta er á-
standið í Mexico, sem er nú í
greiðsluþroti og vitað er að flest
ríki rómönsku Ameríku eiga það
sama á hættu. Sjúkdómseinkennin
lýsa sér m.a. í því, að bankamenn á
alþjóðlegum lánamarkaði tregðast
við að lána ríkjum sem lenda í
vandræðum með að standa í
skilum. Viðkomandi ríki tekst þá
ekki að taka þau lán sem þarf til að
framlengja fyrri skuldir, og van-
skilin magnast þar til allt er komið í
harðan hnút.