Þjóðviljinn - 16.10.1982, Síða 10

10 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 16.-17. október 1982
bókmenntir
Bókmenntafræðingur
gerist rithöfundur:
Jafnvel þótt
um flest hafi
verið skrifað...
Á þessu ári fjöigar
íslenskum rithöfundum
talsvert. Ein þeirra sem ber
ábyrgð á því er Álfrún
Gunnlaugsdóttir
bókmenntalektor í
Háskólanum, en þar hefur
hún kennt almenna
bókmenntafræði frá því til
þeirrar námsbrautar var
stofnað. Mál og menning
gefur út smásagnasafn eftir
Álfrúnu sem nefnist „Af
manna völdum”.
Undirtitill bókarinnar er „til-
brigði um stef”. En Álfrún er vör
um sig og vill ekki segja frá því
hvert þetta stef er.
Þessar frásögur, segir hún, eru
tengdar innbyrðis, þótt skipt sé
um persónur og vettvang- sumar
gerast reyndar erlendis. Um það
er ekki mikið fleira að segja. Þeg-
ar maður hefur valið þessu efni
form skáldskapar þá getur sá
hinn sami ekki sagt umbúðalaust
hvað þetta er.
Maður verður líka svo sam-
dauna því sem maður hefur skrif-
að að það er erfitt að nálgast text-
ann utanfrá eins og Iesandi. Ýms-
ar flokkanir sem bókmennta-
menn nota sér til stuðnings til að
ná betur tangarhaldi á efninu eru
vitanlega góðar til síns brúks. En
í þessu dæmi verð ég að láta öðr-
urp það eftir að flokka fyrir mig.
Fordómar
- Nú eru þeir fordómar út-
breiddir, að þeir sem fjalla um
bókmenntir í kennslu, með rann-
sóknum eða gagnrýni séu þeir
seni vildu gjarna skrifa en geti
það ekki.
Veit ég vel, svarar Álfrún. En
gleymum því ekki, að það er líka
sköpun á vissan hátt að fást við
bókmenntir. Og ég er heldur alls
ekki viss um að þeir sem við bók-
menntir fást gangi yfirleitt með
rithöfund í maganum.
- Gekkst þú lengi með hann?
- Nei, ekki gekk ég með þann
þunga þegar ég byrjaði í bók-
menntanámi, svo mikið er víst.
Samt er þó nokkuð síðan rithöf-
undurinn lét á sér kræla, það er
töluvert síðan ég fór að taka
saman það'efni sem ég vann svo
úr, mestmegnis á síðastliðnu ári.
- Nú hefur verið sagt að um
flest hafi þegar verið skrifað og
um margt vel. Bókmenntafræð-
ingur veit þetta mörgum öðrum
betur - er sú vitneskja ekki letj-
andi?
- Það má vel vera. En þótt um
flest hafi verið skrifað og þótt
kannski sé ekkert nýtt undir sól-
unni þá getum við huggað okkur
við það að lífið er nógu marg-
breytilegt til að enn má reyna að
finna nýtt form, nýjan farveg því
sem mönnum liggur á hjarta
Rannsóknir
- t>ú hefur aldrei fengist við
gagnrýni?
- Mighefurstundumlangaðtil
þess, ekki síst þegar ég hefi orðið
hrifin af einhverju verki. En mér
hefur líka fundist að ég hefði ekki
tíma til þess. Það er rannsóknar-
skylda á kennurum og mér hefur
kannski fundist að ég mætti ekki
t.aka tíma frá öðru því sem sinna
þarf.
- Um hvað fjalla þínar rann-
sóknir?
- Miðaldabókmenntir mestan
part, riddarasögur. Það æxlaðist
svo til að mér var í námi gert að
læra miðaldafrönsku og upp úr
þeirri iðju fannst mér opin leið að
bera saman þýðingar sem gerðar
voru í Noregi á þrettándu öld og
þau verk sem þær eru sprottnar
af.
Þeir sem þýddu þessar riddara-
sögur gerðu það nokkuð ná-
kvæmlega, en þeir slepptu líka
mörgu úr. Gjarna var álitið að
þetta væri fyrir klaufaskap eða
einhvern vanskilning. En ég tel
mig vita að þetta sé með ráðum
gert, að þýðendurnir hafi með
þessari hegðun viljað ná fram
vissum áherslum, að í starfi
þeirra birtist- misjöfn afstaða til
þeirra texta sem þeir eru að glíma
við.
En þessar rannsóknir koma
Víst lítið við þessum frásögum
mínum sem núna eru að koma út.
Og í kennslu fer ég einkum með
bókmenntir sem eru yngri.
Skemmtilegast finnst mér að
kenna suðuramerískar bók-
menntir, franska höfunda okkar
aldar og spænsku klassíkina.
Álfrún: Nú verða aðrir að flokka fyrir mig (ljósm eik)
Bókmennta-
frœðin
- Nú varðst þú fyrsti kennar-
inn í þessum fræðum hér við Há-
skólann. Hvað finnst þér um
stöðu greinarinnar?
Ég gæti náttúrlega kvartað yfir
fjárskorti eins og allir aðrir. Upp-
haflega var þessi grein hugsuð til
að víkka sjóndeildarhring stú-
denta, og alls ekki sem aukagrein
einvörðungu, heldur sem aðalfag
ef svo verkast vildi. Þessi náms-
braut hefur að nokkru leyti tekist
- ef menn spyrja hvort stúdentar
úr henni vinni að bókmenntum.
En það er líka hægt að spyrja,
hvort skólinn eigi líka að hugsa
fyrir atvinnutækifærum. Það er
almenn tilhneiging uppi til að
vanmeta þær greinar sem ekki
verða í askana látnar ef svo mætti
segja. En menn mega ekki missa
sjónir af því, að margt annað
skiptir máli en það sem hægt er að
reikna á þennan veg hugmyndir
lifa sem við verðum að koma á
milli kynslóða, án þeirra er erfitt
að skilja nútímann, með þeim sér
maður eigið líf og«annarra í nýju
samhengi.
Við lifum á sérhæfingartímum
og fólki er gert að kjósa sér hlut
snemma. En þessu fylgir að það
er engu líkara en menn séu
smeykir við almenna menntun,
en hún hefur þann kost að vera
grundvöllur til að standa á ef
menn vilja halda áfram við að til-
einka sér hugmyndir og þekk-
ingu.
Eitt að lokum: eru til karla- og
kvennabókmenntir?
Það getur verið heppilegt í ein-
staka tilfellum að nota slíka
flokkun - þegar farið er yfir bók-
menntir frá ákveðnum tímum og
þá með tilliti til annarra þátta - úr
þjóðfélagsfræðum osfrv. En
sköpunin sjálf er samkynja, hún
er sameign kynjanna.
A.B. ræðir við
Alfrúnu Gunnlaugsdóttur
Að deyja í
Danska listakonan og rit-
höfundurinn Dea Trier
Mörch hefur skrifað nýja
skáldsögu sem hún nefnir
KVÖLDSTJARNAN. Hún
fjallar um dauðann, en sú
bok hennar sem þekktust er
hér og í heimalandi höf-
undar, Vetrarbömn segir frá
ýmsum þeim tíðindum sem
fylgja bömum inn í heiminn.
Fólkið í bókinni vill ekki sjúkra-
húsdauða, ekki stofnanadauða.
Þegar tæplega fertugur ntaður ein-
stæður faðir með tvö böm, kemst
að því að móðir hans sjötug er með
krabbamein, býður hann henni að
flytjast til sín. Hann hefur alltaf
verið nátengdur móður sinni, hef-
ur alltaf verið hræddur um að glata
sátt og samlyndi
ást hennar— og svo bætist það við
að helst vill hún ekki leggjast inn á
sjúkrahús.
Sjúkdómurinn breytir móður-
inni í lítinn fugl með tómleg augu
— sjúkdómurinn færir þau mæðg-
in mjög nálægt hvortöðru. En son-
urinn fær marga raun að reyna —
ýmist finnur hann til haturs ásjúkl-
ingnum og sjúkdómnum eða hann
er gagntekinn blíðu í garð móður
sinnar, þær stundir koma að hann
óskar þess að hún deyi sem fyrst,
en á öðrum stundum neitar hann
að samþykkja með sjálfum sér
skilnað þeirra.
Carsten Jensen skrifar umsögn
um þessa bók í Information, og er
hún heldur hryssingsleg: þar segir
að ,,Kvöldstjarnan“ sé kurteisleg
fegrun á dauðanum, frásögn um
velheppnaðan forréttindadauða í
fjölskyldu- og vinahópi, sem leyfi
sjötugri konu að kveðja Iífið vel
undirbúin. „Kvöldstjarnan er
hetjuleg tilraun til að sættast við
tilhugsunina um dauðann — en til-
raunin hefur svipt lífi hina innri
spennu skáldsögunnar", segir þar.
Gagnrýnandanum finnst, að í
skáldsögunni sé dauðinn í of rýr-
um mæli vandi þess sem er að
deyja, en þeim mun frekar vandi
hinna lifandi. „Þess vegria höfum
við fundið upp um dauðann tungu-
mál, sem hrærist með varúðar-
kurteisi í róandi tóntegund. Mál
dauðans er mái hins góða smekks.
Og eins og ailtaf þar sem góður
smekkur ríkir“, segir í umsögn-
inni, „er það eitthvað sem er fal-
ið.... -áb
Ein af myndum Deu Trier Mörch úr Kvöldstjörnunni.