Þjóðviljinn - 10.12.1983, Blaðsíða 10

10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 10.-11. desember 1983
bókmenntír
Flýt
þér,
drekk
út
Sigurður Þórarinsson.
Bellmaniana.
ísafold 1983.
105 bls.
Sérstæð bók nokkuð. Hún er allt í senn,
fróðleikur um CarlMichael Bellman.laga-
smið og ljóða, sem gerir sig líklegan til að
verða langlífastur sænskra skálda - hún er
og vísnabók með íslenskum þýðingum á
kvæðum Bellmans og tveim á frummálinu,
og textum þessum fylgja nótur og gítargrip
því þetta er líka söngbók.
Árni Sigurjónsson hefur annast þessa út-
gáfu og segir í formála, að Bellman hefði
varla getað fengið heppilegri mann til að
kynna sig á íslandi en Sigurð Þórarinsson,
sem hafði alla þessa góðu kosti hér: „mál-
skilning, tónelsku, skopskyn og brageyra".
Þetta er allt satt og rétt. Sigurður samdi
marga ágæta texta sjálfur, eins og allir vita.
Beilman,
skopmynd eftir Sergel.
Hann hefur og þýtt og staðfært ýmsa þá
söngtexta sem vinsælastir eru. Og hann
reynist líka hinn ágætásti Bellmansþýð-
andi. Hvort sem hann er hér að koma til
skila réttara skilningi á Gamla Nóa en við
höfum lengi búið við, leikur sér með
Bellman að hinu vinsæia gægjuþema, Sús-
önnu og körlunum kvensömu (Jóakím bjó í
Babýlon) - eða þá hann hyllir þá Ullu í
Fredmanspistlum, sem mun kona ekki ein-
höm. En þar segir:
Ulla mín, Ulla mín, á þér að bjóða
ágætis nýmjólk og jarðarber?
Eða einn spriklandi ál til að sjóða
eða kalt blávatn til svölunar þér?
Sigurður skrifar alllangan og skemmti-
legan og greinargóðan inngang um Bellman
skáld og hans tíma og þær persónur sem
ráfa inn og út úr kvæðum hans. Þar lýsir
Ég hugsa aldrei um
annað en málverk
Kristján Eldjárn.
Arngrímur málari.
Iðunn 1983 237 bls.
Arngrímur Gíslason, sem lést árið 1887,
hefuf ekki verið þekktur maður með þjóð-
inni, en nú er heldur betur úr því bætt. Er
þess skemmst að minnast að í nóvember var
haldin sýning á verkum hans í Listasafninu.
Og nú er komin út í endanlegum frágangi
Þórarins Eldjárns bók, sem Kristján
heitinn Eldjárn hafði lengi unnið að um
Arngrím, sem bar beinin á æskuslóðum dr.
Kristjáns í Svarfaðardal. Þar með er svo
komið að ekki hefur öðrum íslenskum lista-
manni verið gerð veglegri skil á bók.
Hvað hefði orðið úr þeim?
Heimildir um Arngrím málara eru ekki
margar, en ein er þeirra merkust og það er
líkræða sr. Kristjáns Eldjárns Þórarins-
sonar. Sá mæti klerkur er ekki að draga úr
verðleikum svila síns og kallar hann stór-
menni og höfðingja í ríki andans, einn
þeirra sem „bera aðalsmerkið á enni sér,
þótt vasinn sé tómur og klæðin rýr". Sr.
Kristján segist sleginn óhug þegar hann
hugsar til þess, „að þessi maður, sem hafði
svona mikla og sjaldgæfa gáfu til hinnar
göfugustu íþróttar, að hann náð slíku stigi í
henni af eigin rammleik, hann var ekkert
studdur til hennar á sínum ungdómsárum.
Og það var ekki nóg með það, heldur var
hann hæddur og spottaður fyrir viðleitni
sína og varð að þola hindranir, mótspyrnur
og sleggjudóma heimskra manna. Það veit
guð einn, hvílíkri fullkomnun þessi maður
hefði getað náð, hvílíka frægð hann hefði
getað gefið föðurlandi sínu, hefði hann ver-
ið skilinn, studdur og hvattur, en ekki latt-
ur, í tíma“. Og nefnir sr. Kristján til nokkra
heimsfræga snillinga og staðhæfir, að ef
þeir hefðu alist upp við kjör Arngríms
Gíslasonar, þá hefði alls ekkert orðið úr
þeim.
Þegar dr. Kristján Eldjárn síðan skoðar
ævi og verk Arngríms verður útkoman ekki
alveg eins dramatísk og í harmþrunginni
líkræðu, sem flutt var yfir Svarfdælingum
fyrir tæpum hundrað árum. Til dæmis virð-
ist Arngrímur ekki hafa verið sá utangarðs-
maður sem ummæli um háð og spott grann-
anna gætu bent til. Það er ljóst að Arngrím-
ur nýtur undir lokin virðingar víða um land
og er á skömmum tíma fenginn til að mála
altaristöflur í tíu kirkjur - átta þeirra eru
enn á sínum stað. En vitanlega er það ekki
nema satt og rétt, eins og vel og rækilega er
fram tekið í texta dr. Kristjáns, að Arn-
grímur átti erfitt uppdráttar, flest stóð í vegi
fyrir því að þessi fjölhæfi og listelski maður
fengi að njóta sín. Og þeim mun aðdáunar-
verðari er þrautsegja hans og einbeitni við
að nota hvert tækifæri til að yfirstíga þá
erfiðleika sem hringa sig utan um hann -
afla sér tilsagnar,þótt ekki væri nema bréf-
lega, pensla oglita, bóka, sú alúð sem hann
leggur við að draga á þá sem hafa langt
forskot fram fyrir hann í myndlistum. „Eg
hugsa aldrei um annað en málverk" segir
þessi merki maður í bréfi til vinar síns Bene-
dikts á Auðnum. Og fylgir með, að „ég er
alltaf lítið hrifinn af búskapnum". Með öðr-
um orðum: hér er kominn einn þeirra fá-
tæku íslensku gáfumanna sem eru fæddir á
röngum tíma, ef svo mætti segja; einn af
ættingjum Ólafs Kárasonar, enda eru um-
mæli þeirra, málarans og Ölafs, sett upp
hlið við hlið í bókarbyrjun sem einkunnar-
orð einskonar.
Vandað verk
Bók dr. Kristjáns er mjög „tæmandi“
umfjöllun um Arngrím málara. Þar er rak-
inn æviferill hans og verður sá kafli væntan-
lega skemmtilegastur aflestrar, ritaður á
göfugu máli og með næmum mannskiln-
ingi. Næstu þnr kaflarnir fjalla um sund-
kennslu Arngríms, bókbindarastörf hans
og tónlistariðkanir, en síðan er fjallað ýtar-
lega um myndverk hans, bæði þau sem enn
eru til og þau sem tíminn hefur étið og
aðstoðarmenn hans, vatn, vindar og eldur.
Þar nýtur sín prýðisvel natni og yfirvegun
fræðimannsins dr. Kristjáns Eldjárns, sem
vill huga sem allra best að handarverkum
þess fátæka listamanns á fyrri öld, sem nú á
minningu sína undir ræktarsemi gjörólíkra
tíma komna. Fá svo báðir fullan sóma af,
Arngrímur málari og dr. Kristján Eldjárn.
Og myndakosturinn er ágætlega vel prent-
aður.
Undir lokin dregur dr. Kristján saman
með sínum yfirvegaða hætti „tilraun til upp-
gjörs“. Þar minnir hann á það, hve rislítill
tími nítjánda öldin var í íslenskri mynd-
Árni_____
Bergmann
skrifar
hann áhyggju sinni vegna þeirrar hættu sem
menningu okkar stafar af því, að „yngri
kynslöð lærir æ minna af þeirri sem eldri
er“, af sívaxandi gleymsku á hið liðna, sem
bitnar á mörgu og ekki síst á skáldum og
þeirra verkum. í framhaldi af því erSigurð-
ur Þórarinsson að furða sig á því, hve góðu
og sterku Iífi Bellman lifir meðal þjóðar
siflnar - og ber svo fram sínar skýringar á
því hvernig á því stendur.
Öllu viljum við góðu um það trúa. En
spyrja má: eru þýðingar á Bellman þess-
háttar skáldskapur, að þær sannfæri okkur
einar sér um að þessi átjándu aldar Svíi hafi
í raun og veru verið mikið skáld? Ekki er
það nú alveg víst: við getum af þýðingunum
ráðið að þar fari bráðskemmtilegt skáld og
hugkvæmt um margt, en um leið að hann sé
um margt bundinn sínum tíma og kannski
eigi hann ekki nema fáa tóna í hörpu sinni.
Er þó margt vel um þýðingarnar - en auk
Sigurðar eiga hér hlut að máli Kristján
Jónsson, Hannes Hafstein, Jón Helgason,
Jóhannes Benjamínsson og Árni Sigurjóns-
son. Þeir hafa allir færni til að iðka þennan
skáldskap, þótt misvel sé að vonum að verki
staðið. En því verður ekki neitað, að það
eru tveir textar Jóns Helgasonar sem best
duga til að sannfæra íslending um ágæti
skáldsins Bellmans - án þess hann fletti upp
í frumtextum. „Ansa mér móðir, því æddir
þú forðum upp í til bónda þíns?“ vælir Fred-
man grúttimbraður fyrir utan knæpuna
Skreiðstu-inn. Og Movitz er ávarpaður
með harmljóði:
„Flýt þér, drekk út. Sjá dauðinn
búinn býður,
brandinn sinn hvessir, dokar
þröskuld við...“
Vafalaust er erfitt að þýða Bellman (ég
hefi séð rússneskar þýðingar á karli og þori
að fullyrða að þær íslensku eru betri). En
textar Jóns sýna líka, að hægt er að yfirstíga
hverja raun.
En semsagt: það var vel til fundið að gefa
út Bellmaniana og lof ber þeim sem þar áttu
hlut að máli.
-ÁB.
listarsögu, á einsemd Arngríms, sem náði
furðugóðum árangri þótt honum tækist
ekki „að brjótast úr þeim hlekkjum sem
tilsagnarleysi á æskuárum voru honum sem
myndlistarmanni. Áhrif hans á samtíð sína
voru þau að vekja hjá mönnum í nokkrum
norðlenskum sveitum gleði og aðdáun, list-
ræna nautn. Flestir íslendingar vissu ekki
að hann væri til og hafa ekki til skamms
tfma vitað að hann hafi nokkurntíma verið
það. í sögu íslenskrar myndlistar markaði
hann varla nokkur spor.... Eigi að síður
stendur verk hans og standa mun sem vitn-
isburður um mann og mannlíf á einum
punkti í sögu vorri“.
- „Markaði varla nokkur spor“. Hvers
vegna? Hér mætti geta þess, að Arngrímur
er uppi skömmu á undan lærðum málurum
(aðeins einn var starfandi fyrr, Sigurður
Guðmundsson, sem Arngrímur skrifaðist á
við). Hann er á leið til kunnáttumanna án
þess að komast til þeirra - en um leið hefur
hann týnt „sakleysi“ þeirra alþýðulista-
manna sem enn færra höfðu frétt en hann.
Má vera að í þessari sérkennilegu stöðu sé
að finna hluta útskýringar á því, að Arn-
grímur málari hefur til þessa verið miklu
minna kunnur en vert væri.
-ÁB.