Þjóðviljinn - 19.05.1984, Blaðsíða 12

12 SÍÐA - ÞJ(ÓÐV)ÍLJINN ,H?Igin 19,20.,maí 1984
1889
1915
1925
1939
1945
Leikhúsfrétt
SAS-vélin var komin í loftið og flugfreyjan bauð
blöð að lesa. Ég valdi Dagens Nyheter til að hafa
ofan af fyrir mér á leiðinni frá Kaupmannahöfn til
London. Og þarna sem ég sveif í lausu lofti yfir
Danmörku og sumarsólin vermdi gluggakinn
mína, rak ég augun í frétt, sem fékk mig til að
skerpa skilningarvitin. Það átti að fara að frumsýna
í Stokkhólmi leikrit um barnæsku Hitlers. Leikrit
fyrir börn og unglinga. Um Adólf litla áður en hann
varð Hitler. Ég varð svo forvitin, að það lá við ég
óskaði að flugmaðurinn breytti um stefnu.
Það hefur satt að segja vafist
fyrir mér að skilja til hlítar fyrir-
bærið Hitler og Hitlers-Þýska-
lands. Hvernig gat þessi brjálæð -
ingur komist til valda í kosning-
um og hrifsað síðan öll vöid í janú-
ar’33 undir blaktandi fánum ogær-
andi húrrahrópum fagnandi fjöld-
ans, sem fylgdi honum síðan og
studdi til mestu óhæfuverka, sem
nokkurþjóðarleiðtogi hefurfengið
að fremja í allri mann-
kynssögunni? Var þessi skepna
einhvern tíma barn?
Ég hef heyrt, séð og lesið svo
ótal margt, sem hefur átt að hjálpa
mér til skilnings, kvikmyndir,
sögur, leikrit ljóð, og myndin af
ytra borðinu ætti því að vera nokk-
uð ljós. Triumph des Willens
(Sigur-viljans) eftir Leni Riefen-
stal, sem mærir Foringjann, Ein-
ræðisherra Chaplíns, sem hæðir
hann, eins og Sveyk í seinni
heimstyrjöldinni eftir Brecht. Oft
er iögð áhersla á endalausar þján-
ingar fórnarlambanna og ótrúlega
viðbjóðslega grimmdina, sem þeim
var sýnd, áður en þau fengu loks að
leggja augun aftur (Holocoust, Ég
lifi), en lang mest af því, sem ég hef
innbyrgt af upplýsingum um það
sem gerðist, hefur falið í sér vægð-
arlausa og verðskuldaða fordæm-
ingu á Hitler sjálfum og þeim sem
næstir honum stóðu í glæpaverkun-
um, en þýska þjóðin sjálf hefur
nokkuð legið á milli hluta. Þar er
kannski gatið í pússluspilinu mínu.
Þýska þjóðin samanstendur nefni-
lega af venjulegu fólki, eins og mér
og þér, lesandi góður og venjulegt
fólk getur ekki átt neina sök á gas-
sturtunum í Auswitch, líkköstun-
um eða gullgreftinum í tönnum
Gyðinganna. Það er allt á ábyrgð
annarra.
Ein söguleg skýring hefur dugað
mér nokkuð vel til að skilja óhjá-
kvæmileika seinni heimsstyrjaldar-
innar. Niðurlægingin, sem Þjóð-
verjar urðu að þola eftir tapið í
fyrri heimsstyrjöldinni, varð þjóð-
inni óbærileg og ól af sér það hatur
á sigurvegurunum, sem kostaði
næstu styrjöld. Sá sem hefur verið
niðurlægður, reynir með einhverju
móti að endurreisa sjálfsvirðingu
sína, annað hvort með beinni
hefnd eða eftir einhverjum króka-
leiðum sem sýna kvalaranum og
öllum sem urðu vitni að niðurlæg-
ingunni, að hún hafi verið ómak-
leg, ranglát og ósanngjörn.
En hvaða þátt áttu Gyðingar í
niðurlæginu Þýskalands? Af
hverju stóðu Þjóðverjar í þessu
tvöfalda stríði, annars vegar við
bandamenn og Rússa, hins Vegar
við Gyðinga, hvar sem þeir fundust
í veröldinni?
Og sem ég flaug yfir hið blauta
Holland, þar sem Anna Frank lifði
og leyndist, þar til útsendarar Gyð-
ingaslátrarans fundu hana og
sendu burt til útrýmingar 15 ára
gamla, þá var mér bent á það í
blaðinu, sem ég hafði milli handa,
að til væri skiljanleg skýring á Gyð-
ingahatri Hitlers og hugsanlega um
leið á hatri meiri hluta þýsku þjóð-
arinnar.
/ upphafi var uppeldi
í Stokkhólmi hefur um árabil
starfað þetta merkilega barna- og
unglingaleikhús Klarateatern eða
Unga Klara. Það er sjálfstætt útibú
frá Borgarleikhúsinu (Stadsteat-
ern) og hefur fengist við margvís-
lega tilraunastarfsemi. Þar starfar
sú margreynda kona, leikstjóri og
höfundur Suzanne Osten og er að
leggja síðustu hönd á sýninguna
um Hitler litla. Hún byggir leikritið
á bók eftir svissneska sálfræðinginn
Alice Miller, sem heitir „í upphafi
var uppeldi" (Am Anfang war Erz-
iehung). í bók sinni lýsir Alice og
greinir hvernig lítill drengur, sem
fæddist inn í heiminn jafn saklaus
og önnur börn, var alinn upp til
þess að verða að óargadýri og um-
turnast í afkastamesta fjöldamorð-
ingja, sem heimurinn þekkir til
þessa. Það er þó varla ætlun
foreldranna, þau vildu bara að
hann yrði vel upp alinn og hlýðinn
drengur, foreldrum sínum og sjálf-
um sér til sóma og til þess að koma
honum í skilning um það, lamdi
faðir hans hann látlaust , vægðar-
laust og stjórnlaust á meðan móðir-
in gat hvorki hreyft legg né lið hon-
um til varnar, hún var svo hrædd og
hlýðin sjálf. Á þessu gekk svo
lengi, sem faðir Adólfs litla lifði og
þegar drengurinn gerði tilraun til
að flýja að heiman ellefu ára en
mistókst, þá munaði ekki miklu að
trylltur faðirinn yrði syni sínum að
bana. Það var ekki fyrr en Adólf
var 13 ára að barsmíðunum linnti
með dauða hins grimma föður, sem
sonurinn hlaut að hata, þótt boð-
orðin segðu „Heiðra skaltu föður
þinn og móður“ og fjölskyldan væri
kaþólsk.
Og aftur má spyrja: Hvað kemur
þessi uppeldisharmleikur Gyðing-
um við? Hitler hataði Gyðinga og
kenndi þeim um allt sem miður fór
í þýsku þjóðlífi.
Það er einmitt sú saga, sem reynt
er að sýna í leikriti Suzanne Osten
og félaga á Klara, ef ég hef skilið
rétt. Sagan um það í hverju Gyð-
ingahatur Hitlers átti upphaf sitt,
eða m.ö.o., hvernig hatur þessa
niðurlægða, misþyrmda barns fékk
„réttmæta" útrás í gyðingahatrinu.
Einu sinni var fátæk vinnukona í
Gratz.Hún var í visthjá Gyðinga-
fjölskyldu, sem bar ættarnafnið
Frankenberger. Dag nokkurn ól
skúlkan son. Það var 7. júní 1837.
Hún var ógift og feðraði ekki barn
sitt, sem hún gaf nafnið Alois. Þar
sem nafn barnsföður skyldi standa í
kirkjubókunum var skilin eftir
eyða. Fimm áruum síðar giftist
konan, sem hér María Anna
Schicklgruber, Jóhanni Georg Hi-
edler, en gaf barnið bróður þess
sama, sem hét Jóhann Nepómuk
Huttler. Sjálf hélt hún bréfa-
sambandi við fyrrverandi hús-
bændur sína, sem höfðu þó sent
hana í burtu áður en hún fæddi
barnið, og frá því fólki fékk hún
meðlag með syni sínum þar til hann
var fjórtán ára. Sonur hennar fékk
aldrei fulla vissu fyrir því, hver
mannanna þriggja væri faðir hans,
annar bræðranna eða Gyðingur-
inn. Adolf Hitler vissi ekki hver var
aflhans.
f janúar 1877, þegar Alois
Schicklgruber var kominn nálægt
fertugu fór fósturfaðir hans til
sóknarprestsins og gekkst við hon-
um fyrir hönd bróður síns Jóhanns
Georgs, sem þá hafði legið í gröf
sinni í 19 ár, en móðirin var dáin
fyrir 29 árum. Að þessu leiddi hann
þrjú vitni, sem öll voru óskrifandi,
en krossuðu í kirkjubækurnar til
staðfestingar hinum nýju upplýs-
ingum, og þar sem áður hafði stað-
ið, fæddur „utan hjónabands“ stóð
nú „í hjónabandi“. Upp frá þessu
kallaði Alois Schicklgruber sig
Alois Hitler.
Um þetta sama leyti réð Alois
Hitler í vist til sín 16 ára frænku
sína, Klöru Pötzl, sem skyldi ann-
ast um sjúka eiginkonu hans og tvö
börn. Á meðan kona Alois enn lifir
hefur hann gert Klöru barn og að
konunni látinni ganga þau í hjóna-
band, hann 48 ára Klara 24. Á
tveimur og hálfu ári fæðir þessi
unga kona þrjú börn, Gustav, Idu
og Otto og missir þau öll á fjórum
til fimm vikum, Otto nýfæddan,
hin tvö á öðru og þriðja ári. Rúmu
ári síðar fæðist Ádolf Hitler, 20.
apríl 1889.
Klara Hitler hlýtur að hafa átt
afar bágt, þegar Ádolf litli kom í
heiminn. Kona, sem misst hefur
þrjú lítil böm á svo skömmum tíma
hlýtur að vera hrædd og óörugg,
bæði um líf hins nýfædda barns og
um sjálfa sig sem móður. Auk þess
óttaðist hún manninn, sem hún var
gift. Hann var bæði fauti og harð-
stjóri á heimilinu, tuttugu og fjór-
um árum eldri en hún og hún kall-
aði hann frænda alla tíð. Það má
telja víst að ekki hafi verið mikillar
huggunar eða hjálpar að leita hjá
honum í sorg og mótlæti.
Alois var aftur á móti allt sitt líf
að bæta sjálfum sér þá sorg og nið-
urlæginu, sem hann hafði orðið
fyrir sem barn. Hann var bláfá-
tækur, lausaleikskrakki, skilinn frá
móður sinni fimm ára og á því lék
grunur, að hann væri hálfur Gyð-
ingur. Þó hann næði svo langt að
verða opinber starfsmaður og
njóta virðingar sem einkennis-
klæddur tollvörður, stífur og
smámunasamur, þá dugði það ekki
til að bæta honum óhamingjusama
bemskuna. Hann tók hefnd fyrir
hana með því að gera annað barn
jafn óhamingjusamt, sinn eigin
son, og bætti jafnvel um betur. í
skrifum Adólfs Hitlers kemur
fram, að faðir hans misþyrmdi
Steinunn Jóhannesdóttir skrifar
í loftinu
Fa&ir Hltlers í búningi tollvarðar.
konu sinni einnig og þá að líkind-
um yngri systkinum Ádólfs sömu-
leiðis. Um tíma varhann ekkital-
inn heill á geðsmunum og mun
hafa vistast á hæli og til er sú lýsing
á honum að hann hafi tekið geð-
þótta ákvarðanir og haft afar
„sveigjanlega samvisku". Hann var
gegnumkaldur, strangur og mis-
kunnarlaus ofstopamaður og á
sama hátt og kona hans kallaði
hann „Alois frænda", þá kölluðu
börnin hann „herra föður“ (Herr
Vater).
Þegar Hitler var orðinn allsráð-
andi „faðir“ í Þýskalandi, þá lét
hann heilsa sér á svipaðan hátt:
„Heil Hitler".
Alice Miller reynir að sýna fram
á það í bók sinni, hversu ófærir og
hættulegir foreldrar þessar tvær
óhamingjusömu manneskjur Klara
og Alois Hitler urðu. Hvernig upp-
eldið, sem þau gáfu syni sínum
kostaði síðan milljónir manna lífið.
Hún gerir það ekki til að sakfella
þau sem einstaklinga, heldur þá
uppeldiskenningu og hefð, sem
leyfir foreldrum að misbjóða börn-
um sínum með járnaga, líkamlegu
ofbeldi og andlegri kúgun. Adólf
Hitler var ekki eina barnið í Þýska-
landi, sem hafði verið lamið til
óbóta og niðurlægt alla sína
bemskutíð. Barnið getur ekki var-
ið sig, barnið má ekki svara fyrir
sig. Þegar hann fór að tala á fund-
um ungur maður, mætti hann
hundruðum, síðan þúsundum og
loks milljónunum manna, sem
höfðu fengið að þola sams konar
meðferð. Þeir tóku fagnandi
manninum, sem benti þeim á leið
til að fá löggilta útrás fyrir inni-
byrgt hatur sitt.
Fundinn sökudólgur
Þegar hann hafði fundið söku-
dólginn í eigin óhamingju, þá fann
hann til ósegjanlegs léttis og það
rann upp fyrir honum mikið ljós.
Því þótt ekki mætti hata föður sinn,
grimman og miskunnarlausan, en
skyldugt að heiðra hann lifandi og
látinn, þá hlaut þó að vera leyfilegt
að hata þann afa, sem hann ekki
vissi hver var, en grunaði að væri
Gyðingur og allt í einu var það deg-
inuní ljósara, hvert sem hann leit
og alls staðar þar sem eitthvað var
að, þá var Gyðingur við málið rið-
inn. í Mein Kampf spyr hann: „Er
nokkurs staðar að finna viðbjóð og
sora, sér í lagi í menningariífinu, án
þess að þar sé júði með í spilinu? Sá
sem stingur varlega á slíku kýli, fær
oft ofbirtu í augun, þegar hann
finnur skyndilega eins og maðk í
rotnandi líki, - j úða... Ég fór smátt
og smátt að hata þá“.
Sannfæringarmáttur Hitlers, og
þörf þeirra sem á hann hlýddu til að
láta sannfærast, féllu eins og flís við
rass. Gyðingaofsóknir voru jafn
góð sameiginleg útrás fyrir inni-