Þjóðviljinn - 23.09.1988, Page 18

„Við urðum að steikja
pylsurnará kox-ofninum“
Rætt viðJohn Ernest Brown sem var hér í breska hernum á stríðsárunum
„Reykvíkingar nú á dögum
myndu ekki þekkja borg sína,
ef þeir gætu farið fjörutíu og
fimm ár aftur í tímann. þeir
menn sem muna þann tíma
geta ekki gert sér grein fyrir
breytingunum, af því að þeir
hafa séð þær gerast smám
saman. Reykjavík stríðsár-
anna var lítil borg með báru-
járnsklæddum timburhúsum.
Það var lítið um tré, aðeins
smá runnagróður, og einung-
is einn vegur sem lá uþþ að
Elliðaánum, eða „The Salm-
on River“ eins og við kölluð-
um ána. Öskjuhlíðin var grýtt
og gróðurlaus og þar voru
ekki komnir nema tveir hita-
veitutankar. Mesta breytingin
sem orðið hefur er velmegun-
in sem nú er almenn, og svo
er það allur trjágróðurinn."
Þetta sagði Walesbúi, John
Ernest Brown, sem var hér í
breska hernum á stríðsárunum,
þá aðeins tvítugur að aldri, en var
nú kominn hingað aftur eftir
fjörutíu og fimm ára fjarveru
með íslenskri konu sinni, Stellu,
sem hann kvæntist í árslok 1942.
Síðan hann var hér í herþjónustu
hafði hann aðeins einu sinni kom-
ið til íslands í stutta ferð árið
1956, en nú voru þau hjónin kom-
in aftur í mánaðardvöl svo að
hann gæti rifjað upp fyrri kynni
sín af landi og þjóð. Hafði hann
þegar fundið aftur rústirnar af
bragganum þar sem hann dvald-
ist á stríðsárunum.
Út í óvissuna
Það var býsna fróðlegt að
heyra frásögn manns sem hafði
séð fsland og upplifað við þessar
kringumstæður, og byrjaði
blaðamaðurinn á því að spyrja
hann um fyrstu kynni hans af
landinu.
Ég kom til íslands í ágúst 1941
með belgíska skipinu „Leopold-
ville“, sem fallið hafði Bretum í
skaut þegar herinn flýði frá
Dunkerque. Okkur var ekki sagt
hvert við værum að fara. Á þess-
um tíma voru Þjóðverjar nýbúnir
að gera innrás í Rússland, og
héldum við því að við værum á
leiðinni til rússnesku vígstöðv-
anna. Við komum til Reykjavík-
ur um miðja nótt og sáum ekki
borgina, fyrr en um morguninn
þegar við vorum kallaðir upp á
dekk. Það sem við tókum fyrst
eftir voru öll máluðu þökin,
græn, rauð og gul, sem ljómuðu
fallega í morgunsárinu. Þá fyrst
vissum við hvert við vorum
komnir. Okkur voru fengin núm-
er, en síðan var farið með okkur á
land og í bráðabirgðabúðir í
Helgafelli við veginn upp að
Álafossi. Þarvarokkur síðan sagt
hvar við ættum að búa, og var ég
ásamt fleirum settur í bragga sem
var á leiðinni í Fossvoginn.
Hvert var nú hlutverk þitt á ís-
landi?
Þegar heimsstyrjöldin hófst
var ég nýbúinn að ljúka námi sem
flugvirki í skóla fyrir tæknimenn
breska flughersins. Ég var kvadd-
ur til herþjónustu strax í sept-
ember 1939 og var þá látinn gera
við flugvélar á herflugvelli í
Suður-Wales. Þegar ég fór til ís-
lands var það í fyrsta skipti sem
ég var sendur til staðar utan
Bretlandseyja, en hér hélt ég
sama starfinu áfram, að gera við
flugvélar hersins.
Þegar breski herinn kom til ís-
lands í maí 1940 var flugherinn
mjög lítið með í spilinu. En svo
kom hann smám saman meir og
meir og þá varð Island að hinni
mikilvægustu miðstöð í barátt-
unni gegn þýskum kafbátum.
Þjóðverjar höfðu þá lýst yfir sigl-
ingabanni tii Bretlands og beittu
kafbátum gegn öllum skipum. En
þannig var háttað um kafbátana
að þeir gátu ekki verið neðan-
sjávar mjög lengi í einu, kannski
ekki nema um átján klukku-
stundir, þótt ég vilji ekki segja
neitt ákveðið um það þarsem ég
er ekki kafbátasérfræðingur. En
eftir þennan ákveðna tíma urðu
þeir að komast upp á yfirborðið
til að setj a í gang vélar til að hlaða
rafhlöðurnar og til að taka súr-
efni. Áður en breski flugherinn
kom sér upp bækistöðvum á ís-
landi var svæði í miðju Atlants-
hafinu, sem breskar sprengju-
flugvélar náðu ekki til, og þar
gátu þýsku kafbátarnir komið
upp á yfirborðið alveg óhultir,
þannig að þeir höfðu mjög góða
aðstöðu til hernaðar. Árið 1940-
41 virtist staða Breta í kafbátast-
ríðinu nánast vonlaus, en eftir að
flugherinn fór að geta í æ meira
mæli stutt sig við bækistöðvar á
íslandi breyttist ástandið: þá
voru þýsku kafbátarnir ekki
lengur óhultir neins staðar, við
það versnaði aðstaða þeirra til
muna, og þá byrjuðu þeir smám
saman að íáta undan.
Tókst þú þátt í þessum árásum
á þýsku kafbátana?
Stalín vinsæll
Þar sem ég hafði verið þrjú ár í
tækniskóla til að læra flugvirkj-
un, vildu yfirmenn hersins ekki
láta mig fljúga né félaga mína
sem eins var ástatt um. Starf okk-
ar var of mikilvægt til þess, óg
voru sprengjuflugvélarnar mann-
Þoi er óverjondi
oí hringjo ehki
í ömmu d Ahnr-
eyri d ofmffilinu
hennor
hninn er tilvalin leið til að eiga
| persónuleg samskipti við œttingja
L/,og vini í öðrum landshlutum.
Siminn er líka skemmtilegur og
pœgilegur samskiptamáti.
Vissir þú, að það er ódýrara að
hringja eftir kl. 18og enn ódýrara
að hringja um helgar.
Ðagtaxti erfrá kl. 08 til 18
mánudaga til föstudaga.
Kvöldtaxti er frá kl. 18 til 23.
Neetur- og helgartaxti er frá kl.
23 til 08 virka daga ogfrá kl. 23
á föstudegi til 08 ncesta mánudag.
Fyrir þá sem staddir eru á
landsbyggðinni, en þurfa að
sinna erindum við fyrirtœki og
stofnanir á höfuðborgarsvœðinu,
er síminn einfaldasta og fljót-
virkasta leiðin.
Síminn er til samskipta.
Því ekki að nofann meira!
PÓSTUR OG SÍMI
Dcemi um verð á símtölum:
Lengd símtals 6mín. 30 mín.
Reykjavík — Keflavík
Dagtaxti kr. 44,16 kr. 209,76
Kvöldtaxti kr. 30,36 kr. 140,76
Nætur- og helgartaxti kr. 23,46 kr. 106,26
Reykjavík — Akureyri
Dagtaxti kr. 64,86 kr. 313,26
Kvöldtaxti kr. 44,16 kr. 209,76
Nætur- og helgartaxti kr. 33,81 kr. 158,01
Einar Þorvarðarson er markvörður íslenska
landsliðsins í handknattleik og á að baki yfir 190
landsleiki. Einar leikur jafnframt með íslands- og
bikarmeisturum Vals.
3