Þjóðviljinn - 28.10.1988, Síða 25

ingum Heiðnuvatna að tvö ljóðin
í bálkinum séu undir lausbeisluð-
um marsúkahætti. Það er sem-
sagt dans í þessum ijóðum og
söngurinn í þeim leynir sér ekki.
Þorsteinn var gagnmenntaður
tónlistarmaður og einnig tón-
skáld þótt ekki hafi hann verið
afkastamikill á því sviði. í Smala-
vísum birtir hann þó nótnablöð
þriggja sönglaga sinna.
Það mætti skrifa langt mál um
bragfimi Þorsteins Valdimars-
sonar. Ætla mætti að það hafi
verið honum ástríða að leysa
formþrautir. Fjölbreytnin í brag,
rími og formi er með ólíkindum
og lengi má lesa leyndan galdur
úr margri formgerðinni. Sléttu-
band heitir smáljóð í Hrafnamál-
um:
Harmi lostin þreyr linýpin þjóð;
Ijóð daprast; deyr vonar bjarmi.
Bjarmi vonar deyr; daprast Ijóð;
þjóð hnýpin þreyr, lostin harmi.
Ekki er þetta nein venjuleg
sléttubandavísa. Víxlrím er í báð-
um endum, auk innríms og eins-
konar krossríms. Hvorn vísu-
helming myndi Þorsteinn líklega
kalla hvörf af hinum og hið sama
má segja um fleiri ljóð hans, t.d.
Klukku íslands í Heiðnuvötnum.
í þeirri sömu bók fremur skáldið
svipaðan gjörning í ljóðinu
Kvöldlokka en þó er þar gengið
enn lengra í listasmíðinni. Ég get
ekki stillt mig um að endurtaka
kynningu og skýringu skáldsins
sjálfs í bókarlok á þessum töfra-
brag:
Þrjú síðari erindin eru hvörf af
hinum fyrri; spegilhring er lokað,
og haggar því engu, þó Ijóðið sé
lesið aftur á bak. Við sveiglestur
birtast frumerindin hins vegar í
tveimur nýjum gerðum með ann-
arri stuðlun: í sveighvörfum.
Fyrsta lína Ijóðsins er þá lesin aft-
ur á bak, sú nœsta áfram, og
þannig ísveigum til enda - eða þá
frá enda í öfugan sveig. í þremur
erindum felast þannig tólf. Form-
ið mœtti kalla sveiglokur.
Þorsteinn Valdimarsson má
teljast síðasti meistari hins hefð-
bundna forms í ljóðagerð okkar.
Hann hafði ótrúlegt vald á þess-
um þrönga stakki og varð aldrei
orða vant. Hann lagði meiri rækt
við orðsnilld og máltöfra en
frumlega eða flókna líkingasmíð.
Eigi að síður ræður hann yfir
ærinni myndvísi, bregður stund-
um upp listilegum myndhverfing-
um en ekki síður svipmiklum
beinum myndum sem njóta góðs
stuðnings af kynngi orða og
hljómblæ máls, t.d. í bálkinum
Sprunginn gítar, sem áður var
getið:
Bálið tcerir viðarflóka,
bálið spinnur logakembur,
bálið slöngvar gneistastrengjum
í himinlygnuna, stjörnukvika.
Bálið skorðað í lœkjarhlóðum,
bálið draumaskip
á grunni hylsins,
bálið fjötrað í lendataugum.
Á síðustu misserum hafa ung
skáld reynt að þenja málið, skera
það og skeyta saman á margvís-
legan hátt til að ná fram ferskum
blæ og óvæntum hughrifum. Slík
brögð voru ekki keppikefli Þor-
steins Valdimarssonar en þó átti
hann það til að bregða á leik með
orðin, t.d. í Ferð með Landkynn-
ingu h.f. í Yrkjum. Hann kallar
þetta samstöfuleik og er eitt er-
indið svona (og hin öll í sama
dúr):
Þar, á Víghólastíg,
urðu Stíghólavíg
undir Stígvígahól
við Hólvígastíg, -
en á Vígstígahól
urðu Hólstígavíg.
í ljóðlistinni er Þorsteinn
hvergi fastur í neinum skóla né
heldur verður honum skipað á
einhvern bás með öðrum. Hann
kemur fram á sjónarsviðið á um-
brotatímum í íslenskri ljóðagerð.
Hann er ári yngri en Jón úr Vör
og lítið eitt eldri en atómskáldin,
tekur út skáldþroska sinn um
svipað leyti og þau en fer þó aðrar
brautir í skáldskapnum. Hann á
sterkar rætur í hinum eldra kveð-
skap og er eflaust tortryggari
gagnvart nýbreytni en þau. Eigi
að síður er ljóst að hann fylgist
vel með því sem er að gerast á
skáldskaparsviðinu. Hann gerir
ýmsar endurnýjungar á gömlum
bragformum, er óþreytandi í að
finna ný form og yrkir alltaf öðru
hverju óbundin ljóð og mörg sem
eru laustengd braghefðinni og öll
þessi stig tjáningarmátans hafði
hann prýðilega á valdi sínu. Mörg
hinna óbundnu og lausbundnu
ljóða hans eru tvímælalaust með
því eftirminnilegasta og listfeng-
asta sem eftir hann liggur.
Bragform limrunnar hafði ver-
ið vinsælt á Bretlandseyjum í
meira en öld þegar Þorsteinn
gerði það að almenningseign á ís-
landi með bók sinni Limrum
1965. Limrurnar voru nokkuð
óvænt nýbreytni í kveðskap Þor-
steins. Orðleikni hans var söm og
fyrr en í framsetningunni kvað
við nýjan tón eins og að líkum
lætur því að hefð enskra ætlar
limrunni að flytja endileysu til
skemmtunar. En Þorsteinn beitti
þessum fimmlínuhætti á sinn
máta og ekki eingöngu í þágu
staðleysunnar. í næstu bók sinni,
Fiðrildadansi, þróaði hann þenn-
an fimmlínu-hátt áfram og þetta
knappa form jók hann íslenskum
ljóðstöfum. í limrunum bregður
Þorsteinn upp margvíslegum
mannlífsmyndum í óvæntri
skopsýn og kryddar með orða-
fimleikum og stafagaldri. Limra,
sem heitir 9NG, er svona:
Eins og Kína-71, allt einn
silkiglans!
Hvað c ég? Ó, fallegi
sqfurinn hans!
Ég er yfir mig -
Vont að 8 sig -
N sú íz í buxunum keisarans!
En einnig beitir hann limru-
forminu á alvarlegri tjáningu; í
Fiðrildadansi, sem ber undirtit-
ilinn „88 fimmlínur", eru margs-
konar afbrigði þessa forms, t.d. í
fimmlínunni Mannabörn:
Unnumst og teygum
af tœrum veigum
hlœjum og yrkjum œvintýr
af öllu sem í oss sjálfum býr
- á meðan vér megum.
Segja má að Þorsteinn hafi gef-
ið limruforminu vængi, það flaug
þegar víða og hefur síðan náð
traustri stöðu sem lausavísna-
form við hlið tækifærisstökunnar.
Þorsteinn Valdimarsson hefur
þýtt nokkuð af ljóðum erlendra
skálda og hafa þau birst á prenti á
ýmsum stöðum, m.a. ljóð eftir
Goethe, Eichendorff, Naxim
Hikmet, Wilfried Owen og Edith
Södergran.
En þá er ótalið það mikla verk
sem hann vann við þýðingar á
söngtextum, einkum hinnar æðri
tónlistar. Þar á meðal eru text-
arnir við Söguna af dátanum eftir
Strawinsky, söngleikina Stöðvið
heiminn, hér fer ég út og Zobra,
og óperurnar Carmen eftir Bizet
og Orfeifur og Evrídís eftir
Gluck. Meðal annarra stórvirkja
af því sviði má nefna þýðingar á
textum Mattheusarpassíunnar og
Jólaóratoríunnar eftir Bach. A
þessum vettvangi vann Þorsteinn
stórvirki. Hann var gjörkunnug-
ur klassískri tónlist og þýðingar á
textum hennar leysti hann af ein-
stakri leikni þannig að tónverk og
orð féllu að anda og hljómi verks-
ins í heild.
Ýmislegt fleira af sviði bók-
mennta og tónlistar flutti Þor-
steinn yfir á íslenskt mál en hér
verður látið staðar numið við þá
upptalningu. Þótt ljóðaþýðingar
hans séu vandaðar og þýðingar
hans á textum tónverka merki-
legar og einstæðar, þá eru það
fyrst og fremst hin frumsömdu
ljóð sem ber hæst í höfundarverki
þessa tilfinningaríka skálds sem
var í senn eldhugi og öðlingur í
ljóðum sínum og öllu lífi.
Eysteinn Þorvaldsson
D/ÍGUR
MÁL
andrea
JÓNSDÓTTIR
HEIMIR
MÁR
PÉTURSSON
Bubbmar
hinn
danski
Danir verða flestir mjög fal-
legir í andlitinu þegar þeir tala
um Kim Larsen, nokkurn veginn
eins og þeir verða þegar þeir
hugsa til góðrar máltíðar. „Han
er sá dansk,“ segja þeir glaðir yfir
að hafa heimt Kim frá Ameríku
þar sem goðið ætlaði að meika
það, en sneri heim eftir þriggja
ára súrdvöl. Öfugt við orðatil-
tækið er Kim Larsen fyrst og
fremst spámaður í eigin föður-
landi þótt hann virðist ætla að
trylla mörlandann og setja út af
hinu engilsaxneska lagi, sem er
merkilegt út af fyrir sig ef miðað
er við frammistöðu landans í
dönsku seinni árin.
Kim Larsen býr að sögn Dana í
„venjulegri" íbúð á Austurbrú í
Kaupmannahöfn og fjallar eitt
laganna á nýjustu plötu hans um
ferð í Austurbrúarsundhöll og þá
erum við komin að „Yummi
Yummi“.
Þegar ég reyndi á dögunum að
finna svar við vinsældum Kim
Larsens á íslandi datt mér í hug
orðið „Bubbmar". Hann er ein-
hvers konar blanda af Bubba og
Bjartmari, hæfilegt hlutfall húm-
ors og alvöru og raunar á þessi
líking meira við Yummi Yummi
en plötu þar á undan „Mitt om
natten“. Sem dæmi um þessa
Bubbmarísku takta má nefna
lagið „Tjikker likker tjau tjau“.
Þar er sú skiljanlega ósk sett fram
að Bomban falli á mánudegi þeg-
ar þar að kemur. Þetta á ekki
bara við um textana; lögin eru
líka Bubbmarísk. En þótt Kim
Larsen takist vel til í bestu lag-
asmíðunum þykir mér Bubbi
betri óblandaður. Yummi Yum-
mi er í heildina meiri léttleikap-
lata en Mitt om natten og því
miður saknar ntaður glaðtrega
laga í ætt við „Susan himmelblá“
og „Papirsklip" sem er að finna á
síðar nefndu plötunni.
En hvað sem því líður þá
skiptir mestu máli að Kim Larsen
kemur þeim áhorfendum, sem á
annað borð kunna að meta hann,
í gott skap. Það er líka full ástæða
til að benda útvarpssnúðum á að
það eru fleiri lög á Yummi Yum-
mi en „De smukke unge menn-
esker“ og að yfirleitt eru fleiri lög
en eitt á stórum plötum.
Til huggunar þeim sem ekki
fengu miða á tónleika Kim Lars-
ens á Hótel íslandi 8., 9., 10. og
11. nóvember er rétt að geta þess
að Kim hefur af margrómuðu ör-
læti Dana við fslendinga sam-
þykkt þrenna aukatónleika. Þeir
verða dagana 4., 5. og 6. nóvem-
ber. Sjáumst dönsk á íslandi.
-hmp
Defunkt á íslandi
Jæja, þá er komið að því að
djassgeggjarar, snobbaðir eður
ei, púkalegir hippar með Jimi
Hendrix á heilanum, sálartónlist-
arfrík, dansfífl og venjulegt
popp-áhugafólk geta sameinast
artý-smartí hipp-hopp-genginu
undir sama þaki eina kvöld-
stund... nánar tiltekið fimmtu-
daginn 3. nóvember í Tunglinu
við Lækjargötu. Þá nefnilega
heldur þar hljómleika bandaríska
hljómsveitin Defunkt sem er að
ljúka hljómleikaför um Evr-
ópu... Og hvaða lið er nú það?
gæti maður spurt:
Jú, hljómsveit þessa stofnuðu
fyrir 10 árum í New York bræð-
urnir Byron, Joseph og Lester
Bowie, sá þekkti trompetleikari.
Fljótlega varð þó Joseph einn
eftir af þeim bræðrum með Def-
unkt og hljómsveitin gaf út tvær
stórar plötur, 1980 og 1982, sem
vöktu mikla athygli, sérstaklega
gagnrýnenda. En lífið í New
York tekur sinn toll af ekki fáum
og lenti Joseph í eiturlyfjafeni
þannig að hljómsveitin leystist
upp 1983. En Jósep tók til sinna
ráða, og lét taka ráðin af sér... fór
í meðferð og síðan fékk hann sér
vinnu á eyju í Karabíska hafinu...
hann segir að það hafi tekið sig
meira en 5 ár að losna undan fíkn-
inni. Það var svo fyrir tæpum
tveim árum að Joseph fór að
safna saman fólki á ný í Defunkt
og á þessu ári kom út þessi líka
fína plata, sem heitir In America.
Eins og upphaf þessara skrifa gef-
ur til kynna á tónlist Defunkt víða
rætur, en sjálfur kallar hljóm-
sveitarstjórinn hana djasspönk-
fönk. En hvað um það, undirrit-
uð mælir eindregið með þessum
hljómleikum, eftir að hafa hlust-
að á Defunkt á plötum. í hljóm-
sveitinni eru auk Josephs Bowie,
sem leikur á básúnu og syngur,
þau Kim Annette Clarke bassa-
leikari og söngkona, Bill Bick-
ford og Ronnie Drayton gítar-
leikarar, John Mulkerin trompet-
leikari og Kenny Martin tromm-
ari. Þá má auk þess nefna að tex-
tar hjá Defunkt-fólki eru á pólit-
ísku línunni og þjóðfélagslega
gagnrýnir - eða eins og hljóm-
sveitarstjórinn segir: „við spilum
alvarlega tónlist“... en hún er líka
skemmtileg.