Þjóðviljinn - 23.12.1988, Blaðsíða 22

Heillandi og margræð
Nunnur og hermenn
Höf. Iris Murdoch
Þýð. Sigurður G. Tómasson
Iðunn, 1988
Iris Murdoch er að mínu mati
einhver skemmtilegasti rithöf-
undur sem uppi er. „Nunnur og
hermenn" er fyrsta skáldsaga
hennar sem kemur út á íslensku.
Iris Murdoch er fædd í Dublin en
býr í Englandi. Hún er menntuð í
klassískum fræðum og hefur gef-
ið úr fjölda skáldsagna síðan árið
1954.
„Nunnur og hermenn“ kom
fyrst út árið 1980. Hún gerist að
mestu leyti í Englandi (einnig í
Suður-Frakklandi) og er sam-
tímasaga. Hún hefst í skammdeg-
inu þegar liðið er að jólum. Guy
Opinshaw, menntaður og gáfað-
ur maður, rúmlega fertugur,
liggur banaleguna heima hjá sér,
er að deyja úr krabbameini. I
þessum fyrsta hluta eru kvaddar
til sögunnar allar helstu persónur
hennar og kynntar vel. Petta er
eins konar forleikur. Dauðinn er
í nánd og þær aðstæður sem
þarna eru komnar eru út af fyrir
sig mjög áhugaverðar: afstaða
hins deyjandi manns til þeirra
sem eftir lifa, til eigin lífs og
dauða. í ljós kemur að hann hef-
ur haft geysimikil áhrif á fjöl-
skyldu sína og vini og flestir eiga
eitthvað undir honum komið.
Pannig er þetta undanfari þess
sem koma skal. Dauði Guy Op-
enshaw breytir öllum aðstæðum,
riðlar hlutverkum o.s.frv. Þegar
hann deyr, fer sagan á vissan hátt
af stað.
Segja má að aðalpersónur séu
fjórar en það einkennir sögur Ir-
isar Murdoch að persónur eru
dregnar mjög skýrum dráttum,
jafnt aðal- og aukapersónur
verða á einhvern hátt óvenju-
legar, spennandi og eftirminni-
legar. Fyrsta ber að nefna Ger-
trude Opinshaw sem er nú ekkja
rúmlega þrítug og barnlaus. Hún
er ákaflega skynsöm kona, skyld-
urækin og prúð og hún elskaði
mann sinn og virti svo mjög að
henni finnst hún ekki eiga neitt líf
í sjálfri sér án hans. Önnur mikil-
væg persóna er Anne, gömui vin-
kona Gertrude frá skólaárunum í
Cambridge. Anne gekk í klaustur
en yfirgefur það eftir 15 ára vist
og kemur til Gertrude skömmu
áður en maður hennar deyr.
Gertrude hatar öll trúarbrögð og
alla dulspeki og er enn sárreið því
að Anne skyldi „læsa sig inni“.
Hún er algjörlega skilningslaus
gagnvart trúarreynslu Önnu og
hún skilur heldur ekki í raun
hvers vegna Anna sneri aftur til
manna. En þessari reynslu Önnu
eru gerð mjög góð skil „innan
frá“, hvernig hún yfirgaf heiminn
eftir glæsilegan námsferil og fjöl-
breytt ástarævintýri, aðdraganda
þess að hún yfirgaf klaustrið og
tilfinningum hennar eftir að hún
er komin út. „En hún mundi ekki
héðan af lifa án messunnar frekar
en hún mundi lifa án Krists...
Getur nokkur sá sem einu sinni
hefur haft hugmyndina um Guð
gefið hana upp á bátinn? Hungrið
eftir Guði er sennilega óseðjan-
legt ef það á annað borð nær full-
um tökum. Hún gat ekki losnað
við reynsluna af ást Guðs og viss-
una um að aðeins í gegnum hann
næði hún til heimsins." (56).
Þrátt fyrir gjörólíka afstöðu
Gertrude og Anne til trúmála eru
þær í upphafi sögu í sömu spor-
um, þær eru báðar að hefja nýtt
líf og Gertrude kýs að líta svo á að
þær séu tvær helgar meyjar sem
hafi snúið baki við heiminum þótt
rás atburða verði talsvert frá-
brugðin því sem þær höfðu
ímyndað sér.
Greifinn er sérkennileg per-
sóna sem var mikill vinur Guy
Openshaw.og heimagangur hjá
þeim hjónum. Hann er í raun
enginn greifi heldur skrifstofu-
maður og sonur pólskra innflytj-
enda. Iris Murdoch hefur sér-
stakt lag á að skapa heilar per-
sónur, fólk með fortíð og sögu og
er greifinn gott dæmi um það.
Hún rekur sögu Póllands fram og
til baka og varpar þannig ljósi á
alla tilveru hans. Faðir hans var
mikill þjóðernissinni sem velti sér
endalaust upp úr óförum Pól-
verja í seinni heimsstyrjöldinni
og hörmungarnar þegar Þjóð-
verjar sátu um Varsjá ásækja
hann stöðugt í martröðum á nótt-
unni. Greifinn hefur borið heita
ást í brjósti til Gertrude í mörg ár
án þess að hafa gert sér vonir en
um leið og hún er orðin ekkja
horfir málið öðruvísi við.
Fjórða persónan er Tim, sem
er tengdur Opinshaw-fjölskyld-
unni á heldur flókinn hátt. Hann
virðist í fyrstu ekki skipta miklu
máli en leikur óvænt mikið hlut-
verk. Hann er málari en málar
eiginlega aldrei neitt af viti,
hvorki listrænt séð né getur hann
selt myndir sínar. Hann er alltaf
blankur og alltof viðkvæmur til
að geta unnið fyrir sér á venju-
legan hátt. Hann hefur í mörg ár
staðið í ástarsambandi við Daisy
sem er líka málari og bóhem en
vinnur nú að skáldsögu. Daisy er
mjög fyndin persóna og
sannfærandi og skemmtileg ands-
tæða vinkvennanna frómu, Anne
og Gertrude. Daisy „hataði borg-
arastéttina, hið kapítalíska
MARGRÉT
EGGERTSDÓTTIR
þjóðfélag, hjónabandið, trúar-
brögðin, Guð, efnishyggju, kerf-
ið, alla sem áttu peninga, alla sem
höfðu verið í háskóla, alla
stjórnmálaflokka, og karlmenn,
að Tim undanskildum, sem hún
sagðist ekki telja karlmann (og
hann var ekki viss um að hann
væri ánægður með það).“ (70) En
honum fínnst þrátt fyrir allt Daisy
vera „merkilega hressandi" (70).
Nunnur og hermenn er stór og
þykk bók en hún er svo spenn-
andi og skemmtileg að lesandi
veit varla fyrr en henni er lokið.
Þetta er breið skáldsaga með
mörgum þráðum, það segir til
skiptis frá þessu ólíka fólki sem
allt tengist þó margvíslega. Höf-
undur notar ýmsa tækni til að
vekja spennu, lætur í ljós að
eitthvað hræðilegt hafi gerst en
fer um leið tilbaka í tíma og dreg-
ur lesanda á skýringunni eða
kemur skyndilega með niður-
stöðu sem er þveröfug við það
sem hún hafði verið að búa les-
endur undir.
Ástin skiptir mjög miklu máli í
sögu írisar Murdoch. Hér er
hvorki átt við yfirborðslega róm-
antík né ítarlegar samfaralýsing-
ar. Persónulýsingar hennar eru
mjög snjallar eins og áður segir,
þannig að sögupersónur hennar
eru líkari lifandi fólki en persón-
um í bók. Ástina notar hún til að
varpa nýju, óvæntu Ijósi á þetta
fólk. Ástin kallar fram sterkar,
djúpar tilfinningar og setur allt
svo skemmtilega - og óskemmti-
lega - úr skorðum. Ástin kemur
líka af stað flókinni atburðarás og
býr til aðstæður þar sem fólk er
undir sérstöku álagi, bregst öðru-
vísi við en ella o.s.frv. I þessari
sögu er lýst hvernig ást kviknar
öllum til furðu og reynist lífseig-
ari en efni virðast standa til. En
hér er líka Iýst ást sem megnar
ekki að vekja endurást og lokast
svo inni í sorg sinni og þjáningu
að þeirri ást sem stendur til boða
er hafnað. í sögulok hafa helstu
persónur hennar gengið í gegnum
eldskírn hver á sinn hátt og það
sem meira er: atburðir sögunnar
hafa dregið fram persónu-
einkenni sem ekki blöstu við í
upphafi og hafa sumar reynst
meiri menn en aðrar. Það má
taka Gertrude sem dæmi. Hún á
framan af mikla samúð lesenda,
fyrst sem syrgjandi ekkja og síð-
an sem ástfangin kona. í lokin
afhjúpast hún algjörlega í blindri
sjálfselsku sinni. Afhjúpunin
kemur þó engan veginn eins og
þruma úr heiðskíru lofti heldur
varpar hún nýju ljósi afturábak á
söguna. Ást milli karls og konu er
mest áberandi í sögunni, en hér
er líka lýst vináttu tveggja kvenna
og ástinni til Guðs. Þegar Kristur
vitrast Önnu, spyr hún hann hvar
hann búi og hann svarar eins og
forðum: „Refir eiga sér greni og
fuglar himins hreiður...". Þá
segir Anna: „En herra, þú átt þér
hæli!“ „Þú átt við „Ég á við
ástina.“ Og þá svarar meistarinn
henni að hún hafi gefið „yndislegt
svar“ (242).
Þjáning og dauði er annað
mikilvægt efni þessarar sögu. Sá
dimmi tónn er sleginn í upphafí
og kveður við aftur og aftur.
Anne og Tim lenda hvort um sig í
óvæntum Iífsháska og þurfa að
berjast upp á líf og dauða. Og
ástin veldur eins og kunnugt er
Irish Murdoch
ómældum þjáningum. Það er enn
eitt einkenni þessarar sögu að
fjallað er um trúarbrögð,
heimspeki, bókmenntir, listir og
sögu - ekki sem þurrar fræði-
greinar - heldur sem sjálfsagðan
þátt mannlegrar reynslu. Iris
Murdoch sagði einhvern tíma í
viðtali að form skáldsögunnar
væri svo stórkostlegt vegna þess
að hægt væri að setja allt í hana og
það er einmitt það sem hún gerir,
hún skapar heim, sem er heill-
andi, margbreytilegur og flókinn.
Þýðing Sigurðar G. Tómas-
sonar er því miður ekki nógu góð.
Mér er sagt að það sé mikill vandi
að þýða Iris Murdoch því að stíll
hennar sér afar fágaður og fullur
af vísunum í eldri bókmenntir.
Það sem blasir hins vegar við les-
anda er að textinn stenst víða
engan veginn út frá íslenskri
máltilfinningu. Það má nefna
smáatriði eins og að látið svarið
við spurningunni „Ég gerði þig
hrædda núna, var það ekki?“
vera já en ekki jú (63). Og að láta
vinkonurnar tala um að þær elski
hvor aðra en ekki að þeim þyki
mjög vænt um hvor aðra eins og
flestar íslenskar konur tækju til
orða. Verra er að þýða orð Ónnu
sem eru á þessa leið í frumtexta:
„I feel as if I’ve finished talking"
og á hún við að hún þurfi ekki
lengur að ræða um trú sína: „Mér
finnst eins og ég sé búin að klára
að tala“ (59). Eða: „I’ll help you
dress, you’ve forgotten how.“
sem „þú ert búin að gleyma að
klæða þig“ (45). Það kemur fyrir
að framsöguháttur er þar sem tví-
mælalaust á að vera viðtengingar-
háttur og talað er um að ástaræv-
intýri hafi verið óhamingjusöm.
Þegar Jesús Kristur birtist Önnu
er orðið Lord þýdd lávarður en
ekki drottinn! Loks má nefna það
þegar Tim er á leið til Frakk-
lands, þá uppnefnir Daisy Frakka
„frogs“ eins og tíðkast að gera á
ensku, en það hljómar mjög ein-
kennilega á íslensku að hún skuli
vera að bölva einhverjum frosk-
um! Þær tilvitnanir aðrar sem
hafa komið hér fram eru til marks
um að ekki er öll þýðingin svona
slæm, á köflum er þetta hinn læs-
ilegasti texti en í heild engan veg-
inn sæmandi slíkum öndvegishö-
fundi sem Iris Murdoch er.
Margrét Eggertsdóttir
Nýjar bgekur —
MAGNÚS SVEINSSON
FRA HVITSSTÖÐUM
Á ÝMSUM LEIÐUM
HEIMA OG ERLENDIS
ÆVIÞÆTTIR OG UM MENN
OG MALEFNI
Nýjar bækur
Æviþættir
Magnúsar
Sveinssonar
„Á ýmsum leiðum“ heitir bók
eftir Magnús Sveinsson frá Hvíts-
stöðum, sem nýlega er út komin.
í endurminningum sínum í
þessari bók greinir Magnús
Sveinsson frá ýmsu sem á daga
hans hefur drifið á langri ævi.
Magnús hefur sannarlega ferðast
á ýmsum leiðum, allt frá bernsku
við forna búskaparhætti á Mýrum
vestur, við nám hér heima og í
Svíþjóð, á ferðalögum heima og
erlendis og síðast en ekki síst á 40
ára kennsluferli sínum á ýmsum
stöðum á landinu. Hann var t.d.
Nýjar bækur
síðasti starfandi skólastjóri á
Hesteyri.
Magnús Sveinsson er þekktur
fyrir ritstörf sín; hann hefur ritað
sögu Hvítárbakkaskólans, bók-
ina „Mýramannaþætti" og „Kon-
an við fossinn", auk margra þátta
í „Borgfirzkri blöndu."
Að vera kona
á okkar öld
Komin er út hjá Iðunni bókin
Stóri kvennafræðarinn eftir
breska lækninn Miriam Stopp-
ard. Hún hefur fjallað mikið um
heilsu og heilbrigðismál í fjöl-
miðlum í sínu heimalandi og
skrifað nokkrar bækur. Meðal
bóka hennar eru Foreldrahand-
bókin og Stelpnafræðarinn sem
— Nýjar bækur
HAt rsi.'itzaK á iilivtt
atóft u-r>>
of«í/ sf.ft'xÍKZfn ’rll
Oj-G J ix»-.
kSÍO/7
Kvmna-
ira'Aarlmi
JDUNN Miritw S&tpþarzf
— Nýjar bækur
báðar hafa komið út í íslenskri
þýðingu.
Stóri kvennafræðarinn er bók
nútímakvenna á öllum aldri. Hér
er rætt um hreysti og heilbrigði,
líkamsrækt og mataræði og um-
hirðu húðar og hárs.
Áhersla er þó ekki síður lögð á
andlegt heilbrigði kvenna og það
sem því getur ógnað, svo sem
streitu, kvíða og margháttaða
örðugleika í sambúð og sam-
skiptum. Jafnframt eru raktir
áfangar á þroskaferli kvenna frá
æskuárum til elli, sagt frá ólíkum
valkostum sem þeim standa opnir
og rætt um samskipti kynjanna,
hjónaband og skilnað, starfs-
frama og margt fleira.
Nanna Rögnvaldardóttir
þýddi.
22 S|ÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föatudagur 23. desember 1988