Þjóðviljinn - 15.09.1989, Blaðsíða 15

Var illa
við Dani
„Það var afdrifaríkt, því þarna
kynntist ég manninum mínum,
Kristjáni Olafssyni sem er dansk-
ur. Geldingalækur var stórbú og
þar unnu um 40 manns og þar á
meðal nokkrir Danir. Tilhuga-
lífið var náttúrlega alveg dásam-
legt, þessi yndislega sveitaróm-
antík, farið á sveitaböll á traktor
og allt það. Það var nú svolítið
skrýtið að ég skyldi þarna kynn-
ast einmitt Dana, því þegar ég var
í skóla var mér ekkert sérstaklega
vel við Dani af því að mér fannst
danska vera svo hroðalegt
hrognamál. Og skólasystur mínar
voru alltaf að segja að ég ætti eftir
að giftast Dana af því að mér væri
svo illa við dönskuna, og það
kom svo á daginn.
Við fórum svo saman í bæinn
og þá tók alvara lífsins við. Það
var erfitt að fá leiguíbúðir í þá
daga, en okkur tókst að fá íbúð í
gegnum systur mína. Kristján
fékk vinnu í fiskverkunarstöð, en
ég réð mig aftur til Andrésar.
Eftir nokkurn tíma varð sam-
dráttur og það varð að grípa til
uppsagna, og að sjálfsögðu var
vesalingunum sagt upp fyrst. Ég
gafst þó ekki upp og réð mig í
skógerð hjá Kristjáni Guð-
mundssyni á Spítalastíg. Ég vann
þar nokkuð lengi, eða í þrjú ár.
Á þessum tíma fór ég að læra
að mála og ætlaði raunar að verða
módelteiknari. Langaði að
teikna föt og sauma. Ég hef
reyndar gert það síðan, og sauma
og hanna föt fyrir vini og kunn-
ingja. Ég hafði líka, og hef, mjög
gaman af söng og lærði því að
spila á gítar hjá Sigurði Briem.
Ég er ein af þeim sem taka svona
skorpur, fer á allskonar nám-
skeið. En þetta dæmi gekk ekki
upp, því þetta var svo dýrt. Ég
var í Myndlista- og handíðaskól-
anum í tvo vetur, en varð að
hætta því vegna peningaskorts.
Það var svo árið 1963 að við
fluttum út á Seltjarnarnes og árið
eftir eignuðumst við þessa einu
dóttur sem við eigum. Við
keyptum sem sagt íbúð á Nesinu
og vorum ein af frumbyggjum
Seltjarnarness. Það var auðvitað
stofnað kvenfélag og á einum
fundinum spyr ég konurnar hvort
við eigum ekki að stofna kór.
Mér fannst alveg vanta söng
þarna. Upp úr því var Selkórinn
stofnaður og ég söng í honum al-
veg þar til íþróttirnar komu til
sögunnar.
Mottóiö að
keppa fyrir sjálfa
mig
Hvernig kom það til að þú
fórst að œfa sund?
- Ég fór nú upphaflega að
synda með íþróttafélagi fatlaðra,
sem þá var nýstofnað og fór með
því hugarfari að hafa það bara
huggulegt með hinum. Ég ætlaði
aldrei að fara að keppa. Það varð
hins vegar til þess að mér var att
út í keppni. Þá var ég komin yfir
fertugt og eftir það fer boltinn af
stað. Ég hætti í kórnum og fer að
starfa fyrir íþróttafélagið og varð
m.a. formaður. Það var líka til að
þroska sjálfa mig, ég varð að
standa á eigin fótum og vinna
fyrir þetta fólk. Eftir að ég fór að
æfa sund tók ég miklum framför-
um í þjálfuninni og batnaði
stöðugt og mér finnst að allir ættu
að vera í íþróttum. Hvort sem er
gamalt fólk eða ekki, því þetta er
mesta endurhæfing sem nokkur
manneskja getur fengið. Og nátt-
úrlega sérstaklega fyrir fatlaða.
En keppnisferillinn byrjaði
með því að það voru allir að
það semégvil
hvetja mig til að fará út í keppni
og ég var einn veturinn send á
Solnarleikana. Þar gekk mér
svona líka vel og vann hverja
medalíuna á fætur annarri og eftir
það tek ég þátt í hverju mótinu á
fætur öðru. Og er alltaf að vinna
þannig að það var ákveðið að
senda mig á Heimsleika fatlaðra.
Mitt mottó í allri keppni er að
keppa fyrir sjálfa mig. Ég er búin
að finna út aðferð í sundinu sem
hentar mér vel. Ég byrja alltaf
rólega og keyri svo meira og
meira upp. f lokin gef ég allt í
botn. Svoleiðis hef ég alltaf synt
og á því hef ég unnið allar mínar
medalíur.
Syndi kílómetra
í upphitun
í öllum þeim keppnum sem ég
tók þátt í var ég auðvitað öldung-
urinn og var að keppa við 17-18
ára stelpur. Það fannst mörgum
það skrýtið, enda sagði einn Svíi
við mig einu sinni „að svona kerl-
ingar ættu ekki að vera að
keppa.“ En ég sagði þá við hann
að ég skyldi bara sýna honum
það, að svona kerlingar gætu líka
keppt, og ekki nóg með það held-
ur skyldi ég vinna þessar píur
hans. Sem ég og gerði. Þetta var á
Heimsleikum fatlaðra 1982 sem
er langminnisstæðasta mótið sem
ég hef tekið þátt í. Þá skráði þjálf-
arinn mig í 400 metra skriðsund,
en ég hafði aldrei æft slíkt sund.
Ég hélt að þjálfarinn væri orðinn
vitlaus, en synti samt. Og ég
vann. Enda er ég best í 1 angsundi.
Og til dæmis þegar ég er að æfa
mig í dag, þá syndi ég einn kfló-
metra, bara með höndunum,
svona til upphitunar. Enda er ég
orðin eins og Skúli Óskarsson að
ofan!
- Hvenær hœttirðu að keppa í
sundi?
- Það eru þrj ú ár síðan. Ég varð
að hætta vegna aldurs og það sit-
ur svolítið í mér að þurfa að
hætta. Annars var það allt í lagi,
því ég stofnaði minn eigin klúbb,
Trimmklúbb Eddu. Það var fyrsti
trimmklúbbur fyrir fatlaða á
landinu.
Fékk gagnrýni
frá íþróttafélagi
fatlaðra
Þegar ég var formaður íþrótta-
félags fatlaðra þroskaði ég mig í
því að stjórna og ég fór að hugsa
um hvað ég gæti gert fyrir fatlað
fólk. Það er nefnilega svo margt
fólk í þjóðfélaginu sem vantar
hjálp og endurhæfingu. Þegar ég
hætti formennskunni langaði mig
ekki til að hætta í íþróttunum,
þannig að ég stofnaði trimm-
klúbbinn. Og mér fannst blinda
fólkinu sérstaklega vanta hjálp.
Það er Iokað inni og getur varla
farið út. Ég fór þess vegna inn í
Blindraheimilið í Hamrahlíð og
fékk blinda fólkið út og fékk
mjög góð viðbrögð.
Hins vegar fékk ég gagnrýni frá
íþróttaféiagi fatlaðra um að ég
væri að kljúfa félagið. Það var
gagnrýni sem ég bjóst alls ekki
við, því það var síst af öllu mark-
mið mitt að kljúfa félagið. Mér
fannst þetta bara vanta. Ég vinn
hins vegar eins og ég vil vinna og
hlusta þess vegna ekki á þetta.
Mér er alveg sama þótt verið sé
að tala um mig, því eins og sagt
er: illt umtal er betra en ekkert.
Samt sem áður sárnaði mér þessi
gagnrýni fyrst í stað, en ég hef
lært á þessu. Og núna eru allir
búnir að viðurkenna þetta og
finnst ég hafa gert góða hluti.
Það er nefnilega ekkert sniðugt
að ýta fólki beint út í íþróttirnar,
það þarf fyrst að byggja það upp á
annan hátt. Fá fólkið út úr skel-
inni. Fatlað fólk er með gífurlega
minnimáttarkennd og byrgir allt
inni. Þess vegna þarf að byrja
rétt. Ég ákvað því þegar ég stofn-
aði klúbbinn, að fara út tvisvar í
viku að trimma. Ég fékk í lið með
mér ófatlað fólk til að hjálpa
blinda fólkinu og leiða það og nú
er þetta orðinn mjög öflugur
klúbbur. Síðan fór ég að huga að
félagslegu hliðinni, fá fólkið til að
vera með í lífinu. Ég held fundi
og jólaboð, og í síðasta jólaboði
vorum við 60. Þá bauð ég for-
manni trimmnefndar ÍSÍ, Ást-
björgu Gunnarsdóttur og þá fékk
ég einn mesta glaðning sem ég
hef fengið í lífinu, því þá var
klúbburinn viðurkenndur innan
ÍSÍ. Það var mér mjög mikils
virði. Og nú er í undirbúningi hjá
okkur haustskemmtun, þannig
að það er mikið um að vera hjá
okkur.
Það kostar ekkert að vera í
klúbbnum, þetta er allt unnið í
sjálfboðavinnu og félagsgjöld eru
engin. Ég er nú að hugsa um að
breyta því, vegna þess að sumir
hugsa sem svo, að þeir séu ekki í
klúbbnum af því að þeir fái ekki
að borga. Það er allt metið út frá
peningum, en það finnst mér vera
svo rangt. Við erum öll að berjast
í lífinu og við eigum bara að koma
saman og njóta þess að vera til.
Við í klúbbnuin tökum þátt í
öllu sem er um að vera, hvort sem
það er Krabbameinshlaupið,
Maraþonhlaupið eða Reykja-
lundarhlaup. Við viljum bara
vera með þótt við trimmum í
hjólastólum.
Vilfá ellilífeyris-
þegana út með
mér
- Hvernig er aðstaðan fyrirfatl-
aða íþróttamenn í dag?
- Hún er erfið. Það er verið að
byggja íþróttahús hjá íþróttafé-
lagi fatlaðra í Hátúni 12, og um
leið og það verður tilbúið lagast
aðstaðan. En það vantar alltaf
fjármagn. Svo er sundlaugin í
Hátúninu biluð og þá hafa fatlað-
ir bara eina sundlaug sem er
Grensáslaugin. Mérfinnst samfé-
lagið bregðast þarna, því mér
finnst að það ætti að halda þess-
um sundlaugum opnum og
stjórnvöld þá að hjálpa til. Það er
svo mikið af fötluðu fólki sem
kemst ekki í aðrar laugar, en
sundið er svo mikilvæg endurhæf-
ing, þannig að mér finnst að borg-
in, eða stjórnvöld ættu að koma
til móts við fatlaða og borga til að
halda laugunum opnum. Ég væri
til dæmis ekki komin svona langt í
dag og orðin svona góð ef ég
hefði ekki stundað sund.
Ég er líka með eina hugmynd í
sambandi við ellilífeyrisþegana.
Ég held að það væri mjög sniðugt
að fá þetta fólk, sem er lokað inni
á elliheimilum eða einhverjum
stofnunum, í lið með mér. Fá það
til að sækja til dæmis blinda fólk-
ið eða hjálpa fötluðum og fara út
að trimma með það. Þá fær gamla
fólkið félagsskap, kemst út og er
að hjálpa einhverjum. Það eru
nefnilega svo margir sem vilja
hjálpa öðrum, byggja sjálfa sig
upp og finna gleði yfir því að geta
hjálpað. Ég fínn svo mikla gleði
þegar ég er að hjálpa öðrum, þótt
ég sé svona á mig komin. Ég er
þannig að byggja sjálfa mig upp
um leið og ég hjálpa öðrum.
En eins og ég sagði áðan, þá
eru fatlaðir með mikla minni-
Edda með hluta þeirra verð-
launapeninga og skjala sem hún
hefur unnið til. Myndir: Jim
Smart.
máttarkennd og það er mjög erf-
itt að fá þá til að koma út. Það
liggur við að maður þurfi að
krjúpa á kné og biðja fatlað fólk
að vera með. Það er líka oft mjög
gagnrýnið á þjóðfélagið og sjálft
sig, en þegar manni hefur tekist
að fá þetta fólk til að vera með, þá
breytist það alveg gífurlega
mikið. Það verður miklu léttara,
ekki eins gagnrýnið og áður og
það hættir að hugsa eins neikvætt
og það gerði. Það hugsa nefnilega
margir fatlaðir sem svo: Ég er
fatlaður og kemst ekki neitt og
get ekki neitt og er bara geymdur
hér. Þetta breytist þegar fólkið
fer að gera eitthvað fyrir sjálft sig
og vera með í lífinu. Þess vegna
finn ég svo mikla gleði þegar mér
tekst að gera eitthvað fyrir þetta
fatlaða fólk.
Það er að sjálfsögðu hægara
sagt en gert fyrir fatlað fólk að
vera úti, því þótt það standi í
lögum að gangstéttir og götur eigi
að vera með halla fyrir hjóla-
stóla, þá er það á fæstum stöðum.
Ég finn miicið fyrir því þegar ég
þarf að vera úti, annaðhvort í
hjólastól eða á hækjum. En við
eigum ekki að láta það aftra okk-
ur þótt það sé erfitt. Það er allt
hægt ef viljinn er fyrir hendi. Ef
maður ætlar sér eitthvað, þá get-
ur maður það. Það er mitt mottó í
lífinu. Og þetta er ég að segja
öðru fötluðu fólki.
Fatlaðirgeta
meira en þeir
halda
- Hvað er ér mikilvægast í líf-
inu?
- Það mikilvægasta fyrir hverja
manneskju að finna sér alltaf
verkefni. Að hafa alltaf eitthvað
að gera. Ég hef unnið hörðum
höndum allt mitt líf, og til dæmis
um helgar eða í sumarfríum þeg-
ar ég er ekki að vinna, þá vantar
mig eitthvað. Það er mér mikil-
vægast að hafa eitthvað að gera
alltaf hreint. Mér finnst ég vera
að svíkja sjálfa mig ef ég slæpist.
Þess vegna finnst mér svo sorg-
legt að horfa upp á allt þetta fatl-
aða fólk sem gerir ekki neitt. Það
getur gert miklu meira en það
heldur og það versta sem það ger-
ir sjálfu sér er að loka sig inni. Ég
segi fyrir sjálfa mig, að ef ég hefði
ekki verið í íþróttum eða stofnað
þennan klúbb, þá væri ég hér
heima við saumavélina allan dag-
inn og væri að loka sjálfa mig
inni. Mér finnst þessa hugsun
vanta t.d. hjá Sjálfsbjörg. Þar er
fólk sem lokar sig inni, fólk sem
getur svo mikið. Það þarf að
skapa þessu fólki verkefni og fá
það til að vera með í lífinu.
- Ertu trúuð?
- Já, ég er mjög trúuð. Ég get
nefnt þér sem dæmi, að ég fór í
siglingu niður Hvítá með fötl-
uðum, og þegar fólk heyrði að ég
ætlaði að fara, þá spurði það mig
hvort ég gæti ekki fundið mér ein-
hverja auðveldari sjálfsmorðs-
leið! En ég sagði að það væri guðs
að ákveða hvenær ég færi, og ef
hann hefði ákveðið að ég ætti að
deyja í þessari ferð, þá myndi það
gerast. En það gerðist nú ekki og
ég held að ég eigi eftir að gera
töluvert mikið í lífinu enn.
Föstudagur 15. september 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 15