Þjóðviljinn - 15.09.1989, Blaðsíða 24

Um heimsókn Oskars Lafontaines og nýtt og gamalt
vín á pólitískum belgjum vinstrimanna
Það var núna í byrjun mánað-
arins að Sigurður A.Magnússon
rithöfundur skrifaði snöfurlegan
pistil hér í Helgarblaðið þar sem
hann meðal annars kvartaði yfir
„gatslitnum frösum“ í stjórn-
málaumræðunni. í leiðinni fagn-
aði hann nýju pólitísku félagi,
Birtingu, sem hann vonaði að
opna mundi gáttir og hleypa inn
fersku lofti í pólitískri umræðu
milli vinstrisinna.
Birna Þórðardóttir var lítið
hrifin af þessum lestri og með því
að hún ber ekki harm sinn í hljóði
(en það gera alltof margir sem
láta einhver skrif fara í taugarnar
á sér), þá greip hún pennann og
lýsir þeirri skoðun skorinort í
öðrum Helgarblaðspistli að sér
finnist lítið til Birtingar koma,
það sé erfitt að sjá eitthvað nýtt
og ferskt við þær kratahugmyndir
sem þar eru viðraðar, þær séu
ekki annað en gamalt vín í
gömlum belg.
Jamm það held ég.
Séð hefur maður
annað eins
Þessar orðsendingar minntu
mig fyrst á hugsun sem æ oftar
skýtur upp sínum selshaus - og
hún er blátt áfram sú, að það er
ákaflega fátt nýtt undir hinni pól-
itísku sól. Hafi maður lifað fram á
miðjan aldur og nennt þar að
auki að lesa eitthvað um pólitísk-
an boðskap þá kemur þar að fyrr
en síðar, að manni finnst að allt
hafi það heyrst áður. Líka það
sem Birting fer með, líka þær
hugmyndir að allt sé ónýtt til
vinstri nema sú harða kjarabar-
átta sem hagkerfið stynur undir
(og springur helst). Að maður
ekki tali um hinn eilífa vanda
stjórnmálahreyfinga þar sem þær
standa milli kröfunnar „eigi
víkja“ ( að öðrum kosti týnir þú
sjálfum þér) og þeirrar hagnýtu
visku að „stjórnmál eru list hins
mögulega" (að öðrum kosti
mundi frjósa úti á hálum ís óraun-
sæis).
Það gerist fátt nýtt - en þó er
það sem gerist aldrei nákvæm
endurtekning á því sem áður var.
Sem betur fer.
Þegar Óskar
sjálfur kom
Vendum okkar kvæði í kross
og snúum okkur að félaga Oskar
Lafontaine ( skrýtið að Alþýðu-
flokksmenn sem honum buðu
hingað áttuðu sig ekki á því, að
þessi varaformaður þýskra sósí-
aldemókrata vildi heita félagi en
ekki herra á opnum fundi sem
efnt var til með honum).
í kynningarbréfi um Oskar
Lafontaine var mjög mikil
áhersla lögð einmitt á það, að
hann væri endurnýjunarmaður,
hann færi með ný tíðindi í pólitík,
hann væri einn þeirra sem stund-
uðu nýsköpun sem kæmi evr-
ópskri vinstrihreyfingu að góðu
haldi nú, þegar deilur um komm-
únisma væru úr sögunni og
frekjulæti nýfrjálshyggjunnar til
hægri kölluðu á skelegg við-
brögð.
Vonandi er þetta allt satt og
rétt - síst ætla ég að mæla á móti
því. Ég get meira að segja stært
mig af því að hafa fyrir tveim-
þrem misserum kynnt hér í Helg-
arblaðpinu allítarlega hugmyndir
sem Oskar Lafontaine hefur viðr-
að um styttingu vinnutíma sem
jafnframt er notuð til að jafna
tekjur, um endurmat á launa-
vinnu og ólaunaðri vinnu, um að
losa um þau tök sem nauðung
launavinnunar hefur á manneskj-
unni og tíma hennar, um meira
lýðræði í velferðarkerfinu og ým-
islegt fleira.
Þetta er
ekkert nýtt!
En ég varð fyrir skrýtinni
reynslu eftir fundinn með Oskar
Lafontaine. Ágæt kona í Alþýðu-
flokknum hafði samband við mig
og var gröm yfir þeirri samkomu.
Og hvers vegna? Jú - henni
fannst að Oskar Lafontaine hefði
ekki sagt neitt nýtt.
Hann talar um jafnrétti og um-
hverfismál og tekur svona sitt af
hverju frá græningjum eða fem-
ínistum, sagði hún. Og svo var
annað: þegar við konur í Alþýðu-
flokki fitjum upp á ýmsu sem er
skylt hans málflutningi (Oskar
talaði m.a. talsvert um jafnrétti
kynjanna) þá fáum við kannski
að heyra að við förum með van-
hugsað mál og sukkum í óraun-
sæi. En þegar frægur karl út-
lendur kemur, þá eru allir svo
óskaplega hrifnir, þá er tal hans
örvandi og ögrandi og guð má
vita hvað.
Og satt að segja þá má vel til
sanns vegar færa það sem hin
kratíska vinkona mín sagði. Osk-
ar Lafontaine sagði kannski ekki
neitt nýtt. Kannski bakaði hann
bara gamlar lummur. En samt
var nýmæli að málflutningi hans-
og ekki bara vegna þess hve gam-
an það var að sjá yfirmáta hag-
ræna krata verða langleita yfir
tali hans, sem í rauninni minnir
miklu meira á margt það sem
maður heyrir í Alþýðubandalag-
inu en það sem stendur upp úr
þeim tveim höfuðjónum sem
stýra Alþýðuflokknum.
Aö hressa upp á
sósíal-
demókratíið
Gamalt og þó nýtt segirðu -
hvernig ber að skilja það.
Sjáum nú tii.
Oskar Lafontaine fór í stuttu
máli yfir vítt svið. En þegar allt er
saman dregið fannst mér boð-
skapur hans vera á þessa leið:
Það er nauðsyn að hressa upp á
hefðbundinn og nokkuð þreyttan
kratisma. Og til að gera það er
við aðstæður okkar tíma ástæða
til að rifja upp ýmsar fornar
dyggðir jafnaðarstefnunnar,
ganga í smiðju til græningja og
kvennabaráttunnar, einnig til
þeirra róttæku menntamanna
sem á liðnum áratugum hafa efast
um hagvaxtarhyggjuna. Kannski
má svo bæta í þessa blöndu
nokkrum dropum af forsjár-
hyggju, sem menn mega jafnvel
tengja við nafn erkibolsans Len-
íns ef vill.
Það er í anda hinna fornu
dyggða að rifja það upp, að verk-
lýðshreyfingin ætlaði að frelsa
lýðinn undan oki launavinnunn-
ar, stytta „samfélagslega
nauðsynlegan" vinnutíma, og
skapa þar með frjálsan tíma svo
menn geti fremur þroskað sig og
skipt sér af þeim málum er þá
nokkurs varða.
Það er í anda græningja að
Oskar Lafontaine leggur höfuð-
áherslu á að samstöðukrafan á
okkar tímum sé krafa um sam-
stöðu með þeim kynslóðum sem
á eftir koma: við getum ekki sól-
undað orku og auðlindum jarðar
eins og ekkert eyðist þegar af er
tekið.
Það er í anda femínista að Osk-
ar leggur miklar áherslur á
jafnréttishugmyndir og þá sér-
staklega á mat á þeirri miklu
ólaunuðu vinnu við umönnun
barna og gamalmenna sem unnin
er á heimilum og fellur mestan
part í hlut kvenna.
Það er í anda ýmissa róttækra
gagnrýnenda hagvaxtarhyggj-
unnar (Schumacher, Ivan Illich
og fleiri) að Oskar Lafontaine
leggur þunga áherslu á að fram-
farir séu ekki endilega fólgnar í
því að framleiða meira og meira
og spenna neyslukröfurnar hærra
og hærra. Minna geti verið betra,
lífsgæði eru ekki spurning um
magn fyrst og síðast.
Og þegar hann ræðir um að-
ferðir til að koma á auknum
jöfnuði, auknu jafnrétti, bæta
„gæði lífsins“ með því að spara
orku og jafnvel framleiða minna
af ýmsum hlutum, þá grípur hann
til „forsjárhyggju". Hið kapítal-
íska kerfi, segir hann, á sér engar
innbyggðar hömlur. Því verður
pólitíkin að sveigja undir sig hin
hagrænu sjónarmið en ekki
öfugt.
Sérstaða
Oskars
Með þessari upptalningu er alls
ekki verið að halda því fram, að
varaformaður vesturþýskra sósí-
aldemókrata og líklegt kanslara-
efni þeirra sé skelfilega ófrum-
legur í hugsun eða eitthvað þess-
háttar. Þvert á móti: hann er
reyndar mjög sérstæður
stjórnmálamaður. Og sérstaða
hans felst í því, á hvaða hug-
myndir hann hefur helst hlustað,
úr hverju hann hefur helst kosið
að vinna. Hið nýja við Oskar Laf-
ontaine er ekki fólgið í sjálfum
þeim boðskap sem hann fer með.
Það sem er nýtt og merkilegt við
hann er blátt áfram þetta: að til
mikilla valda og áhrifa er kominn
í jafn stórum flokki og vestur-
þýski sósíaldemókrataflokkurinn
maður, sem setur á oddinn um-
hverfisvernd, samtstöðu með
börnum okkar og það, að
„minna“ geti verið „betra“. Og
treystir sér væntanlega til að
safna fjöldafylgi út á þær skoðan-
ir í þjóðfélagi, þar sem allir hafa
hingað til verið að keppa við að
lofa öllum meiru af öllu.
Ekki hann einn
Það er þetta sem er nýtt: sjálfar
áherslurnar. Vitanlega er það
ekki gefið, að hugmyndir Oskars
Lafontaines muni sigra í hans
flokki. Hann hefur komist
alllangt þar m.a. vegna þess að
vesturþýskir jafnaðarmenn
þurftu á manni að halda sem
stöðvaði flótta frá þeim til græn-
ingja, en vafalaust er að margir
öflugir hægrikratar munu telja
Oskar rómantískan skýjaborga-
mann eða þaðan af verra. En
hvað um það: hér er um að ræða
fyrirbæri sem er hægt og bítandi
að breyta hugmyndum og áhersl-
um vesturevrópskra vinstri-
manna - jafnhliða þróuninni í
flokki Oskars Lafontaines gerist
sitthvað sem svipað er bæði hjá
sænskum krötum og ítölskum
kommúistum, svo aðeins tvö
dæmi séu nefnd.
HELGARPISTILL
ÁRNI
BERGMANN
24 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ