Þjóðviljinn - 08.12.1989, Síða 7

Eins
Af hverju læturðu svona? Ætl-
arðu að sitja svona og stara út í
loftið það sem eftir er lífsins.
Hvaða máli skiptir það svo sem
þótt eitt tippi hafi troðið sér inn í
þig. Hvað er nauðgun annað er
súrt slátur. Af hverju þarftu að
vera að velta þér upp úr þessu
löngu eftir að óbragðið er farið úr
munninum á þér. Af hverju getur
þú ekki ýtt þessari minningu út úr
hausnum á þér. Þú hefur oft ýtt
óþægilegum minningum út úr
hausnum á þér. Eða breytt þeim.
Búið til nýja atburðarás sem þér
finnst bærilegra að geyma í minn-
ingunni.
Eins og til dæmis daginn sem
þú vaknaðir í ókunnugu rúmi
með ókunnugan mann við hliðina
á þér og hafðir ekki minnstu hug-
mynd um af hverju þú varst þarna
og hvernig þú komst þangað.
Með vont bragð í munninum og
klístruð af svita klæddir þú þig í
fötin. ógeðslega mellulegur
kjóll.lykkjufall á sojckabuxunum
og mold á skónum. Éað var fárán-
legt að sjá þig standa úti á götu á
hábjörtum sunnudagsmorgni
þannig til fara. Og hvílík ör-
vænting þegar þú uppgötvaðir að
þú rataðir ekki heim. Kannaðist
ekki við umhverfið. Hafðir áreið-
anlega aldrei séð þetta fjall áður.
eða þennan fjörð og ekki heldur
þennan sjó. - Er eitthvað að
höfðinu á mér eða er ég virkilega
koniin eitthvað út í buskann,
hugsaðirþú. Svo kom leigubíll og
þér létti mikið. BSR merkið veitti
þér allavega vissu um að þú værir
ennþá í Reykjavík eða nágrenni.
Bílstjórinn spyr hvert eigi að aka
og þú getur ekki munað hvar þú
átt heima. Hvflík örvænting. -
Aktu mér bara heim góði, sagðir
þú með uppgerðarþjósti. Já,
heim; svaraði bflstjórinn róiega.
Greinilega ýmsu vanur.
Hvemig í lífinu áttir þú að
reyna að koma þessum manni í
skilning um að þú værir alis ekki
svona manneskja. í raun allra
reglusamasta stúlka. Þetta var
bara hreint slys sem aldrei mundi
endurtaka sig. Og hvaða máli
skipti annars álit bflstjórans á
þér-4?
Þegar bflstjórinn hafði ekið
og morð
með þig spölkorn á áttaðir þú þig
skyndilega á því hvar þið voruð
stödd. Bjáninn þinn, að þekkja
ekki vesturbæ Kópavogs, eða
Esjuna og Fossvoginn. Það
hlýtur eitthvað að hafa komið
fyrir höfuðið þér þessa nótt. Þeg-
ar þú steigst út úr bflnum við
Hringbrautina og kvaddir bílstjó-
rann tókst þú þá ákvörðun að
þetta hefði aldrei gerst. Frá og
með því augnabliki varð atburða-
rásin önnur og þú hugsaðir aldrei
aftur um þessa nótt.
Þú vaknaðir ekki upp í ókunn-
ugu húsi. Nei, þú kvaddir sam-
kvæmi gærdagsins á siðsamlegum
tíma og komst við hjá Önnu. Hún
var vakandi og þið sátuð og töl-
uðuð saman fram undir morgun.
Þá hallaðir þú þér í sófanum í
stofunni hjá henni og labbaðir
síðan heim þegar þú vaknaðir.
Og þar sem þú gengur upp tröpp-
urnar og hittir Aðalheiði sem
spyr með glotti á vör; jæja, var
næturlífið ljúft? - Þá svarar þú
með sannfæringu í augunum: Eg
kynnti mér það nú ekki svo
gjörla. Og þú sem enginn trúir að
geti logið, þér er auðvitað trúað.
Og í raun og veru varstu ekki að
ljúga því þú varst búin að breyta
atburðum næturinnar inni í höfð-
inu á þér og enginn var til vitnis
um að annað hefði gerst. Alla-
vega enginn sem hafði einhvcrn
áhuga á því að það hefði gerst.
Leigubflstjórinn hafði áreiðan-
lega gleymt þér mjög fljótlega.
Og þá gerðist ekki annað en það
sem þú trúir að hafi gerst.
- Hvers vegna getur þú ekki
leikið sama leikinn núna? Hvers
vegna getur þú ekki látið sem þú
hafir komið snemma heim ogsof-
ið værum svefni, örugg,ein í her-
berginu þínu?
Þetta eru fáránlegar spurning-
ar. Þú gætir allt eins spurt mann
sem liggur dauðvona í blóði sínu
eftir byssuskot í hjartað; af
hverju stendurðu ekki upp mað-
ur, varla læturðu eina staka stálk-
úlu leggja þig að velii. Hvaða
sköpum skiptir eitt lítið gat á
hjartað? - Láttu bara sem skotið
hafi geigað.
Nei, það gengur ekki. Það var
framið morð. Það er eitthvað
dáið innan í mér og í þetta sinn
get ég ekki breytt atburðarásinni
og látið sem morðið hafi ekki ver-
ið framið. Ekki frekar en maður-
inn á götunni getur látið sem
hann sé alheill. Hér ligg ég, sam-
anhnipruð og hreyfingalaus í
rúminu rnínu og get ekki annað.
Ekki frekar en maðurinn með
skotsárið getur gert annað en að
liggja hreyfingarlaus á götunni.
Enginn reiðist honum og skipar
honum að standa á fætur. Hvem-
ig getur fólk verið svona skiln-
ingslaust þegar það heldur að það
geti hrist mig, öskrað á mig og
skipað mér að fara fram úr rúm-
inu, á milli þess sem það strýkur
mér og talar við mig mjúkum
rómi um það hvað það óski heitt
að ég verði aftur söm við mig.
Myndi einhverjum heilvita
manni detta í hug að dauður mað-
ur verði einhverntíma samur við
sig? Eru þau að biðja mig að
endurfæðast? Rísa upp frá
dauðum? Skilja þau ekki að ég vil
fá að hvíia í friði. Ég er dauð og
vil fá að vera dauð, að eilífu.
VERA
■S
Hræðslan er
viðvörunarmevki
Björg Marteinsdóttir: Sjálfsvörn er ekki bara spurning um líkamleg
viðbrögð, andlega hliðin skiptir ekki minna máli
Björg Marteinsdóttir: Námskeiðið er engin trygging fyrir því að konu
verði ekki nauðgað, en hún getur verið öruggari og jafnframt reiðubún-
ari að bregðast við ef hún verður fyrir slíku. Mynd-Kristinn
Björg Marteinsdóttir hefur
halaið nokkur námskeið í
sjálfsvörn fyrir konur. Hún lærði
í Bandaríkjunum þar sem hún
var búsett í nokkur ár.
- Ég finn mikla breytingu á
viðhorfum fólks til nauðgana og
annars ofbeldis á þeim 5 árum
sem liðin eru frá því að ég kom
heim. Fólk viðurkennir nú tilvist
ofbeldisins í samfélaginu og ræðir
um það á opinskárri hátt. í
Bandaríkjunum er ofbeldi af
ýmsu tagi daglegt brauð og mað-
ur lærir að lifa með þeirri stað-
reynd, en fyrst eftir að ég flutti
heim fannst mér algengt að fólk
afneitaði því að ofbeldi væri
vandamál hér á landi, sagði
Björg.
Fyrir allar konur
Tilgangur námskeiðsins er að
gera konur færar um að verja
sjálfa sig, ef á þær er ráðist og
kenna þeim að sjá hættuna fyrir-
fram og forðast hana. Flestar
konur búa yfir meiri styrk en þær
vita af, bæði líkamlega og and-
lega og markmiðið er að þær finni
fyrir þessum styrk og séu öruggar
með sig. '
Það geta allar konur lært þá
sjálfsvamaraðferð sem ég kenni.
Aldur eða líkamsburðir skipta
ekki máli. Auk þess eru líkamleg
viðbrögð við árás ekki nema hluti
af sjálfsvöminni, andlega hliðin
skiptir ekki minna máli. Ég legg
mikla áherslu á að konur breyti
hugsunarhætti sínum gagnvart
nauðgun, horfist í augu við
hræðsluna við að verða nauðgað
og velti því fyrir sér hvað þær ætli
að gera ef þær lenda í þeirri að-
stöðu.
Ég kenni ákveðin brögð til að
meiða árásarmanninn það mikið
að færi gefist á undankomu. Að-
ferðin felst í því að notfæra sér
veiku punktana á líkama karl-
manna þrátt fyrir mikinn aflsmun
hans og konunnar. Helstu stað-
irnir eru eyrun, augun, nefið og
pungurinn. En það þarf líka oft
að kenna konum að þær eigi að
meiða ef hætta er yfirvofandi.
Margar konur veigra sér við því
að beita ofbeldi, sérstaklega gegn
einhverjum sem þær þekkja.
Við æfum fyrst brögðin hver á
annari en þegar líður á námskeið-
ið fáum við karlmenn til að æfa
með okkur. Af augljósum ástæð-
um göngum við aldrei alla leið í
þessum æfingum, þannig að þátt-
takendurnir verða að fara yfir
það í huganum hvernig framhald-
ið á að vera. Það hefur þó þann
kost að konurnar læra líka að
stoppa á miðri leið, ef tilefni til
viðbragða hefur ekki verið raun-
veruleg árás.
Hræðslan er
viðvörunar-
merki
Fæstar konur hugsa þá hugsun
til enda hvernig þær myndu
bregðast við ef einhver reyndi að
nauðga þeim. Sumar ýta þessum
hugsunum frá sér á meðan aðrar
finna fyrir hræðslu án þess að
gefa því nánari gaum að hverju
hræðslan beinist. Ég reyni að
kenna konum að láta hræðsluna
«na með sér en ekki á móti. Það
nota hræðsluna eins og við-
vörunarmerki og bregðast
skynsamlega við. Ef kona er búin
að ákveða fyrirfram hvað hún
ætlar að gera er mun líklegra að
hún hafi stjóm á hugsunum sín-
um og bregðist við á rökréttan
hátt, þrátt fyrir hræðsluna.
Annar mikilvægur hluti af
námskeiðinu er að kenna konum
að segja nei. Svo undarlegt sem
það nú er þá hafa sumar konur
ekki lært að segja nei þegar
troðið er á rétti þeirra. Þeim
finnst jafnvel að þær hafi ekki rétt
til að neita undir öllum kringum-
stæðum. Þetta á við ekki bara við
um nauðgun heldur ýmsar aðrar
aðstæður, t.d þegar menn eru að
kássast óviðurkvæmilega upp á
konur á skemmtistöðum, nudda
sér upp við þær í strætó og fleira í
þeim dúr. Konur eiga fullkominn
rétt á því við slíkar kringumstæð-
ur að snúa sér að viðkomandi og
slá hann á kjaftinn eða gefa hon-
um til kynna með öðrum hætti að
þeir komist ekki upp með þetta.
En í stað þess að gefa svona skýr
skilaboð til mannsins reyna kon-
ur oft allt aðrar og hógværari að-
ferðir og eru kannski lengi að átta
sig á því að snertingarnar eru ekki
óviljaverk af hálfu mannsins.
Óskýr skilaboð af ýmsu tagi og
óttinn við að gefa það skýrt og
greinilega í ljós hvað maður vill
getur valdið misskilningi og gefið
mönnum ástæðu til að halda að
þeim leyfist að ganga lengra en
þeir hafa rétt til. Þetta á sérstak-
lega við hvað varðar ungligsstúlk-
ur, sem eru oft mjög óöruggar
með sig. Það er t.d. algengt að
fyrstu samfarir ungra stúlkna eigi
sér stað gegn vilja þeirra, vegna
þess að þær þora einfaldlega ekki
að segja nei.
Ég hef mikinn áhuga á því að
halda sérstakt námskeið fyrir
ungar stelpur og raunar finnst
mér að sjálfsvöm ætti að vera
hluti af leikfimi í skólum. Það er
ekki nóg að koma af stað umræðu
í samfélaginu um ofbeldi, við
þurfum líka að gera eitthvað í
málunum. Fræðsla til stúlkna á
þessum aldri tel ég eitt mikilvæg-
asta skrefið í þá átt.
Forðast
hætturnar
Ég hvet konur til að huga að
ýmsum öryggisatriðum f daglegu
lífi. Ég er ekki að meina að við
eigum að lifa í stöðugum ótta við
að verða fyrir nauðgun, heldur að
við tökum mið af þeirri stað-
reynd, að það er ekki útilokað.
Ef ég er til dæmis ein á ferð á
kvöldin þá vel ég mér bflastæði
nálægt götuljósi. Ekki af því að
ég er hrædd, heldur einfaldlega af
því að mér finnst það skynsam-
legra.
Ef að dóttir mín er úti seint á
kvöldin bið ég hana að hringja í
mig reglulega, svo ég viti ná-
kvæmlega hvenær hún leggur af
stað heim og hvenær ég má eiga
von á henni inn úr dyrunum.
Ekki af því að ég óttist sífellt um
hana heldur til að koma í veg fyrir
að ég verði hrædd.
Það er heldur engin ástæða
fyrir konu sem býr ein að segja
hverjum sem er frá því. Allir
nauðgarar velja sér fórnarlömb
og af augljósum ástæðum eru þær
konur sem búa einar vænlegri
bráð en aðrar.
Þetta eru einungis fá dæmi um
almenn öryggisatriði sem gera
lífið ekkert flóknara en geta kom-
ið í veg fyrir ömurlega lífsreynslu.
Það getur verið mjög afdrifaríkt
að skella skollaeyrum við þessum
ábendingum og hugsa sem svo;
Það kemur ekkert fyrir mig.
Ekki hægt aÖ
tryggja sig
gegn nauögun
Námskeiðið er engin trygging
fyrir því að konu verði ekki
nauðgað, en hún getur verið ör-
uggari og jafnframt reiðubúnari
að bregðast ef hún lendir í því.
Jafnvel þótt henni takist ekki að
verjast nauðgun hef ég trú á að
námskeiðið geti hjálpað konum
að komast betur frá þeirri
lífsreynslu og þær eigi auðveldara
með að ná tökum á sínu lífi sínu
eftir á. Við ræðum mikið um
fordómana í sambandi við nauðg-
un og þessar sífelldu sjálfs-
ásakanir sem þjakar þolendur. Ef
konur geta horfst í augu við eigin
fordóma og brotið þá niður verða
afleiðingar nauðgunar ekki eins
alvarlegir og ella.
Ef vel á að vera þyrftu allar
konur að sækja svona námskeið
en þar sem ég er eini kennarinn
hér á landi komast ákaflega fáar
að. Það er draumur minn að fleiri
konur bætist í hóp kennara og að
við náum eyrum sem flestra
kvenna. ->þ
Föstudagur 8. desember 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SlÐA 7