Dagblaðið Vísir - DV - 15.01.1996, Blaðsíða 14

14
MÁNUDAGUR 15. JANÚAR 1996
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjóri: JÓNAS KRISTJÁNSSON
Aðstoðarritstjóri: ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL STEFÁNSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar: ÞVERHOLT111,
blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLT114, 105 RVÍK, SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 6272. Áskrift: 800 6270
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Ritstjórn: dvritst@ismennt.is - Auglýsingar: dvaugl@ismennt.is. - Dreifing: dvdreif@ismennt.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF.
Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1550 kr. m. vsk. Lausasöluverð 150 kr. m. vsk., helgarblað 200 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaösins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Tvítyngd íslensk þjóð
Breyttir lifnaöarhættir fylgja aukinni tækni. Tækni-
þróun á sviöi fjarskipta og rafrænnar miðlunar er ör og
tölvunotkun um leið orðin almenn. Segja má að stökk-
breyting hafi orðið sé aðeins litið áratug til baka. Nú eiga
menn þess kost að horfa á margar erlendar sjónvarps-
stöðvar og samskipti með nettengingu eru aðgengileg
gegnum tölvur, innanlands sem utan.
Þessi öra þróun er fagnaðarefni. Hún auðveldar sam-
skipti og ætti að auka víðsýni manna. Menningarstraum-
ar fara hraðar miUi landa, viðskipti verða auðveldari og
um leið ódýrari. íslendingar eru fljótir að tileinka sér
nýjungar. Unga kynslóðin gengur að tölvum sem sjálf-
sögðum hlut og vinnur sín verkefhi á þær. Sjónvarps-
stöðvar bjóða innlent efni og um leið tengingar við er-
lendar stöðvar. Frelsi í þessum efnum á enn eftir að
aukast og fjölbreytnin verður meiri.
En frelsi í þessum efnum fylgja annmarkar og víst er
þörf að staldra við og hugleiða hvert stefnir. Sjónvarp og
tölvur eru merk tækniundur og áhrifavaldar. Þessi tæki
hafa áhrif á uppeldi nýrra kynslóða og hafa ekki síst
áhrif á tungumálið og viðhorf til íslenskrar tungu.
Búsetan í landinu, menningararfleifðin og tungumálið
gerir okkur að einni þjóð. Varðveisla tungunnar er nauð-
syn. Hún gerir okkur í raun að íslendingum. Margvísleg
hætta steðjar að íslenskunni og ný tækni, svo góð sem
hún er, eykur þá hættu. Hættan er einkum fólgin í ens-
kunni sem smátt og smátt síast inn. Erlent sjónvarpsefhi
er að miklu leyti á ensku. Þrátt fyrir aukna talsetningu
bamamynda horfa böm og síðar unglingar daglega á
þætti þar sem töluð er enska. Vinsælir tölvuleikir kaila
á enskuþekkingu og svo mætti áfram telja. Það er enda
eftirtektarvert að íslensk böm skilja ensku og em jafhvel
mælandi á hana áður en enskunám hefst í skóla. Smám
saman em íslendingar að verða tvítyngdir. Bömin læra
íslensku og ensku í uppvextinum. íslenskan verður
enskuskotin og ensk áhrif á setningaskipan.
Þessi þróun er óheppileg en malar áfram hægt og bít-
andi verði ekkert gert í málinu. Hér er ekki verið að
leggjast gegn því að menn læri ensku. Góð tungu-
málakunnátta, ekki síst enskukunnátta, er nauðsyn. Það
á einkum við um þegna smáþjóðar sem talar tungu sem
aðrir skilja ekki. Enskan er nefnilega góð viðbót þegar
menn hafa náð góðum tökum á móðurmáli sínu. Og það
er einmitt það sem gera þarf. Auka veg íslenskunnar.
Þar reynir á foreldra og skólakerfi.
Ingibjörg Einarsdóttir, sem situr í stjóm Samtaka
móðurmálskennara, ritar í Skímu, blað samtakanna, um
varðveislu tungunnar. Hún bendir á að íslensk tunga sé
um margt aðkreppt um þessar mundir. Tungan verður
fyrir ásókn úr ýmsum áttum. Því sé brýnt að umgangast
málið af enn meiri virðingu en fyrr, veita því hlýju, nær-
ingu og uppörvun. Fræðslan þarf að vera aðlaðandi og
byggð á þekkingu. Ingibjörg segir að vægi fjölmiðla auk-
ist sífellt og að í einni svipan geti menningaráhrifin orð-
ið svo mikil aö almenningur láti þá hugsjón lönd og leið
að rækta beri íslenska menningu og tungu.
Rétt er það að áhrif fjölmiðla eru mikil og um leið
ábyrgð þeirra. í því sambandi skal benda á mikilvægi
prentmiðlanna. Leggja verður áherslu á lestur. Hér á
landi má segja að daglöð séu lesin á hverju heimili. Lest-
ur stóru dagblaðanna tveggja, Morgunblaðsins og DV, er
afar mikill og þau því það lesefni sem aðgengilegast er.
Hlutverk blaðanna í viðhaldi tungunnar er stórt og í
heimi flölmiðlanna skapa þau í raun mótvægi við ensku-
skotinn sjónvarpsheiminn. Jónas Haraldsson
Islendingum lá mikið á að tolla í nútímanum, segir Arni m.a. í grein sinni.
hnöttum streymir að.
- Sífellt klukkan tifar, og efni frá gervi-
Sjónvarpsnöldur enn
Ein algengasta kvörtun 1 sam-
tímanum er sú, aö það sé of mikið
af öllu (nema náttúrlega góðvild
og réttsýni). Meðal annars of mik-
ið af ofbeldi og heimsku í sjón-
varpi. Eða kannski of mikið af
sjónvarpi yfirleitt.
Það er t.d. kvartað oft og hátt
yfir þvi hve dagskrá Ríkissjón-
varpsins sé léleg (um aðrar sjón-
varpsrásir er lítt talað, rétt eins og
engar kröfur séu til þeirra ger-
andi). Það er ekki nema von.
Happaþátturinn á föstudögum er
vondur kostur. Dagsljós hefur þan-
ist út yfir allan þjófabálk og þar
með sá siður að afgreiða leikhús,
sifjaspell og popp, kraftlyftingar
og kveðskap í belg og biðu og með
þeim flumbrugangi að hvergi
verði komið að kjarna máls.
Allt í anda þess óþols sem held-
ur því fram að enginn þoli að leng-
ur fylgjast með nokkru máli leng-
ur en í þrjár til fimm mínútur. Að
viðbættri þeirri trú sjónvarps-
manna að þeir verði að sjá fólki
fyrir sínum hvunndagsís eða
„dagamun á hverjum degi“ -
m.ö.o. einhverjum gamanmálum
oft í viku, sem kafna fyrr en varir
í lágkúru og kauöaskap vegna þess
að skemmtikraftarnir eiga ekki
púður nema í 2-3 þætti hver.
Minna er betra
Svo er uppi önnur kenning sem
segir að þótt dagskrár sjónvarps-
rása séu vissulega misjafnar þá
skipti það meira máli hve margir
nota sjónvarp allt of mikið. Það
geri menn sljóa eins og annað ofát.
Mikið gláp deyfi allan næmleika,
drepi minni og athygli á tvist og
bast, gott ef það lamar ekki æ
stærri hluta heilans, rétt eins og
hávaði borga hefur þegar skert
heym nútímamanna til muna.
Alls konar rannsóknir eru til um
þetta.
Að öOu samanlögðu var engin
ástæða til að fagna því, allra síst
úr ráðherrastólum, að á þessum
vetri bættust við tvær sjónvarps-
rásir. Mér er sagt að forsætisráð-
herra og menntamálaráðherra
hafi í því tOefni fagnað aukinni
samkeppni í ljósvakanum og auk-
inni fjölbreytni. Þetta eru öfug-
mæli: samkeppni í sjónvarpi leiðir
Kjallarinn
Árni Bergmann
rithöfundur
sjaldnast tU aukinnar fjölbreytni
heldur til þess að sýnt er meira af
því sama - í okkar dæmi meira af
bandarískum annars flokks mynd-
um og hasarþáttum á útsöluprís.
Við fáum meira af klénu sjón-
varpsefni en áður og þar að auki
versna hlutföO í sjónvarpsheimi
enn að mun íslenskri tungu í óhag
- samt virðast ráðamenn láta sér
það vel líka að notkunarsvið ís-
lenskrar tungu í afdrifaríkasta
fjölmiðlinum skreppi saman. En
slík framvinda er, eins og sögur
sýna, einmitt upphaf þess að smá-
þjóð tali tungum tveim með þeim
hætti, að síðan þrengir svo mjög
að notkun móðurmálsins að það
tekur að visna og rýrna.
íslendingar og
Solzhenítsyn
Alexander Solzhenítsyn skrifaði
árið 1989 fræga grein í útbreitt
sovéskt blað. Hið sovéska skipulag
var þá komið að fótum fram og
greinin fjallaði um skoðanir hins
fræga og þá útlæga rithöfundar á
þvi „Hvemig við getum endurreist
Rússland". Sólzhenítsyn vildi ekki
að Rússland færi eftir kommún-
ismann sömu leið og hin
neysluglöðu Vesturlönd. Hann
vOdi, eins og Václav Havel Tékka-
forseti með sínum hætti, gera
strangar siðferðiskröfur tO bæði
stjómmálaforingja og þegna.
Eitt keppikefli hans var það, að
menn kynnu sér hóf, beittu sig
sjálfsaga - meðal annars í fjöl-
miðlanotkun. Hann leitaði sér
dæma um að tO væru þjóðir sem
kynnu sér viturlegt hóf á þessu
sviði og fann það á íslandi! Þar
tækju menn sér frí frá sjónvarpi
einu sinni í viku og heOan mánuð
á sumrin og létu sér nægja eina
rás. Takið ykkur íslendinga tO fyr-
irmyndar!
Því miður var þessi íslenska
sérviska þegar úr sögunni áður en
Solzhenítsyn skrifaði grein sína.
íslendingum lá mikið á að toOa í
nútímanum og þeir halda að það
gerist ekki fyrr en þeir fá sínar
10-20 rásir mestaOan sólarhring-
inn. Og nú síðast vom Rússar að
taka af Solzhenítsyn sjónvarpsþátt
sem hann gerði út - undir því yf-
irskini að hann sé svo leiðinlegur.
En mér segir svo hugur, að nóbels-
höfundur Rússa hafi verið flæmd-
ur úr ljósvakanum vegna þess að
hann sagði það sem þeir sém með
völdin fara kærðu sig ekki um að
heyra. Eins og hann gerði áður
fyrr og eins og mætir höfundar
hafa aOtaf gert hvar sem þeir voru
niður komnir í heiminum.
Ámi Bergmann
„Dagsljós hefur þanist út yfir allan þjófa-
bálk og þar með sá siður að afgreiða leik-
hús, sifjaspell og popp, kraftlyftingar og
kveðskap í belg og biðu og með þeim
flumbrugangi að hvergi er komið að
kjarna máls.“
Skoðanir annarra
Blaðamenn og heimildir
„Ljóst er að með því að skerpa á rétti blaðamanna
og starfsskilyrðum þeirra eins og nú hefur verið
gert, hefur einnig veriö skerpt á skyldum þeirra og
ábyrgð....Blaðamenn eiga ekki og vOja ekki hafa
ótakmarkaðan rétt tO að gefa ekki upp heimOdar-
menn. En með skýrari rétti og skýrari ábyrgð gæti
líka verið heppOegt að einhverjar skýrari leiðbein-
ingar væru fyrir hendi um það hvaða eða hvers kon-
ar hagsmunir það gætu verið, sem köOuðu á trúnað-
arbrot við heimOdarmenn."
Úr forystugrein Tímans 12. jan.
Neðanjarðarhagkerfi
„Þegar rætt er um neðanjarðarhagkerflð hér á
landi er yfirleitt átt við ólögmætar athafnir, sem
byggjast á annars lögmætri starfsemi. Þar má nefna
atvinnurekstur sem er ekki skráður hjá yfirvöldum,
skattsvik í skráðum fyrirtækjum, virðisaukaskatts-
svik og vanskil á innheimtuskOum. Neðanjarðarhag-
kerfi eru tO staðar í öOum þjóðfélögum og óraunhæft
er að ætla að þau takist að uppræta með öOu.Best
er að halda því í skefjum með því að stiOa opinber-
um álögum í hóf og minnka þannig hvatann til
skattsvika.
Úr Viðskiptl/Atvinnulíf Mbl. 11. jan.
Gjaldeyrisútstreymið
„Gjaldeyrisstreymi úr landi vex hröðum skrefum
þrátt fyrir góðæri í útflutningsviðskiptum. Hvað seg-
ir þetta okkkur? Þetta segir okkur fyrst og fremst
það, að forráðamenn fyrirtækjanna þora ekki að
treysta því að gengi íslensku krónunnar verði hald-
ið stööugu og vOja því hafa vaðið fyrir neðan sig
með því bæði að greiða sem mest af erlendum skuld-
um miðað við núverandi gengisstöðu og afla sér
gjaldeyris á núverandi gengi tO þess aö greiða fyrir
væntanleg kaup erlendins."
Sighvatur Björgvinsson í Alþbl. 12. jan.