Dagblaðið Vísir - DV - 28.09.1996, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 28. SEPTEMBER 1996
15
Ni&urstaöan er því sú aö meö síöustu breytingum á sjávarútvegsstefnunni hafi Vestfiröingar stigiö hægt og hljótt fram af bjargbrúninni undir handleiöslu leiötoga sinna og endanlega inn
í kvótakerfiö. Eftir standa nýir jeppar á suöurleiö, byggöir í rúst og fólk sem veit ekki sitt rjúkandi ráö.
DV-mynd Brynjar Gauti
Vestfiröingar standa nú and-
spænis þeim mesta vanda sem
steðjað hefur að byggð þeirra á
síðustu öldum. Þegar hefur átt sér
stað meiri fólksflótti af svæðinu
en dæmi eru um áður og ekki
verður séð að bjartara sé fram
undan. Atvinnulíf stendur á
brauðfótum þegar á heildina er lit-
ið og aðeins örfá fyrirtæki sem
halda haus. Spurt er hvað í ósköp-
unum hafi orðið til þess að koma
þessum landshluta í þessa stöðu
og svörin eru mörg. Hræðileg snjó-
flóð sem tortímdu hátt í 40 manns
er ein skýringanna, önnur er sú að
kvótakerfið hafi haft sitt að segja
til að veikja byggðina svo sem
raun ber vitni.
Sterkar byggðir
í kringum 1980 voru byggðir á
Vestfjörðum tiltölulega sterkar og
atvinna næg. Ekki var til það
byggðarlag sem ekki réð yfir tog-
ara eða togurum sem báru af í
aflabrögðum. Bjartsýni var nokk-
ur og í raun óraði engan fyrir því
að möguleikar væru til þess að nú-
verandi staða kæmi upp. Eini
skugginn sem bar á mannlífið var
erfið staða einstakra frystihúsa.
Ský dró þó fijótt frá sólu því erf-
iðri stöðu var hægt að bjarga með
nokkrum símtölum í Byggðastofn-
un og til þingmanna. í framhald-
inu var málum kippt í lag og við-
komandi fyrirtæki fékk vænan
tékk til að bjarga rekstrinum í
hom. Tryggingar á lánum þessum
voru gjaman aukaatriði og töfðu
ekki fyrir bjargræðinu. Síðan var
haldið áfram að vinna í blindni
þann fisk sem mokað var á land.
Stórveldisdraumar
Sagán geymir dæmi frá þessum
tíma um frystihúsabyggingar sem
slógu allt annað út. Ágætt dæmi
um slíkt er Þingeyri þar sem byggt
var hús sem gat afkastaö 15 þús-
undum tonna af þorski á ári.
Plássið hafði yfir að ráða einum
togara og lét smíða annan. Saman-
lagt höfðu þessi skip möguleika á
ársafla sem nam aðeins 7 til 10
þúsundum tonna. Það er þó óhætt
að fullyrða að sjaldnast hafi verið
nýttur nema þriðjungur afkasta-
getu hússins og stjómendur þess
hafa nú afrekað það að losa fýrir-
tækið við allan kvótann og bæði
skipin. Örfáir Rússaþorskar hafa
undanförnu runnið í gegnum
mannvirkið. Eftir stendur minnis-
varði um stórveldisdraum sem
breyttist í martröð, byggðinni til
stórskaða. Þegar kvótakei-fið var
sett á 1983 var svo komið að meiri-
hluti fyrirtækja gekk til móts viö
nýja tíma stórskuldugur og í
mörgum tilvikum með menn við
stjómvölinn sem höfðu tileinkað
sér þann sama hugsunarhátt og
stjómvöld í bananalýðveldum.
Þeir kunnu helst að kalla á hjálp
og gerðu það óspart.
Kallað á hjálp
Vestfirðingar mótmæltu frá
upphafi kvótakerfinu og fólk
skynjaði að í því fólst meiri ógn en
í samanlögðum snjóflóðum, hafis
og norðaustanáttinni. Samtök
Vestfirðinga börðust mörg hver
hatrammri baráttu gegn kerfinu
og bentu á skaðsemi þess en það
sama er ekki hægt að segja um at-
vinnurekendur og nokkra þeirra
þingmanna sem sátu á Alþingi fyr-
ir fjóröunginn. Sumir þeirra létu
sem þeir vildu ekkert með kerfið
hafa en voru ekki heilir í afstöðu
sinni og studdu það í laumi. í
skúmaskotum hvísluðust þeir á,
sögðu ekkert vit í aö hverfa frá
kerfinu, nær væri að sníða af van-
kantana. Eftir því sem árin liðu
var fólki það ljóst að ekki var ætl-
unin að farga óvættinum sem var
að naga sig inn i kviku vestfirsks
mannlifs. Sægreifarnir, sem fengu

L augardagspistill
Reynir Traustason
úthlutað veiðiheimiidum, komust
innra með sér að þeirri niðurstöðu
að við afnám kerfisins yrði fjárhag
þeirra stefht í voða. Þess vegna sat
allt fast og kerfið fékk átakalítið
að þróast til þeirrar myndar sem
nú blasir við.
Fársjúk fyrirtæki
Eftir 1990 tóku stjómvöld upp
þá stefnu að sértækri aðstoð við
fyrirtæki yrði að ljúka. Byggða-
stofhun var gerð ábyrg fyrir útlán-
um sínum og skomar niður fjár-
veitingar til hennar. Þar með
dugði ekki lengur gamla aðferðin
að kalla á hjálp með árangri. Síð-
asta neyðarkallinu svaraði ríkis-
stjóm Davíðs Oddssonar með þvi
að samþykkja lög um sértæka að-
stoð við vestfirsk brauðfótafyrir-
tæki. Þetta var þó með þeim skil-
yrðum að þau sameinuðust og
sýndu fram á rekstrargrundvöll.
Mönnum var gert ljóst áð ekki
yrði um frekari aðstoð að ræða og
þar eftir yrðu þau að lifa og deyja
eftir sömu lögmálum og önnur fyr-
irtæki í landinu. Afleiðingamar
létu ekki á á sér standa, hvert af
öðru fóm fársjúk fyrirtæki á haus-
inn. Bíldudalur, Patreksfjörður,
Suðureyri og Bolungarvík vora
meðal þeirra sem þannig fór fyrir.
Á uppboðin mætti fólk sem álpast
hafði til að breyta skipum sinum í
frystitogara og hirti kvóta íbú-
anna og þar með möguleikana til
að komast af. Stöku fyrirtæki lifðu
á mörkum lífs og dauða og seldu
veiðiheimildir sínar til að komast
af. Blómi íslenskrar sjómanna-
stéttar, sem í áratug hafði verið
með mestan afrakstur á hvem sjó-
mann, mátti sæta því að sjá á eftir
skipum sínum til annarra lands-
hluta.
Næsta bjargráð
í hnignunarsögu Vestfjarða var
næsta bjargráð fólgið í því að róa
á línu þar sem aðeins þurfti helm-
ingskvóta á móti þeim þorskafla
sem borinn var að landi. Þá var
steinbíturinn enn utan kvóta og
þannig mögulegt að sækja hann
með litlum tilkostnaði og án
kvótakaupa. Loks var krókaleyfið
við lýði þar sem kvóti kom ekki
við sögu. Alla þessa möguleika
nýttu Vestfirðingar sér til að
halda uppi atvinnustigi sem var
hið hæsta í landinu.
Hægt og hljótt
Nokkur fyrirtæki sem enn lifðu
kreppuna, á því herrans ári 1996,
komust að þeirri niðurstöðu að
þeirra eina von fælist í þvi að selja
þetta frelsi sem enn var við lýði.
Með því að afnema línutvöföldun-
ina, setja steinbítinn undir kvóta
og koma smábátunum undir
kvótakerfi mætti enn auka veð-
hæfni fyrirtækjanna. Þeir gengu
þegar tfl þeirra verka að fá í lið
með sér þingmenn til að útrýma
frelsinu og leggja af krókaleyfi,
tvöföldun og fijálsa sókn. Breyt-
ingin gekk í gegn átakalaust og
vart er hægt að segja að heyrst
hafi hósti né stuna. Vandséð er í
dag hvað er tfl ráða en bersýnflega
dugir ekki að kalla á hjálp. Flutn-
ing ríkisstofnana hefur borið á
góma en þar er sjaldnast rætt um
Vestfirði. Einhver minntist ein-
hvem tíma á það að mögulegt
væri að flytja Landhelgisgæsluna
tfl ísafjarðar en slíkar raddir era
þagnaðar. Byggðastefna stjóm-
valda rís hæst í því að flytja örfá
störf Landmælinga tfl Akraness.
Það læðist að sú tilfinning að
næsta tillaga felist í því að flytja
einhveija örstofhunina i Kópavog
eða Mosfellsbæ, annað er varla á
dagskrá. Niðurstaðan er því sú að
með síðustu breytingum á sjávar-
útvegsstefnunni hafi Vestfirðingar
stigið hægt og hljótt fram af bjarg-
brúninni undir handleiðslu leið-
toga sinna og endanlega inn í
kvótakerfið. Eftir standa nýir
jeppar á suðurleið, byggðir í rúst
og fólk sem veit ekki sitt rjúkandi
ráð.