Dagblaðið Vísir - DV - 28.09.1996, Blaðsíða 20

LAUGARDAGUR 28. SEPTEMBER 1996
„Ég uppgötvaði að leikræn tján-
ing þjálfar öll þau svið þar sem böm
með dyslexíu eru veik fyrir,“ segir
Björg Ámadóttir, leikari og sér-
kennari bama með dyslexíu, í sam-
tali við DV.
Björg kenndi leikræna tjáningu í
litlum heimavistarskóla fyrir böm
með dyslexíu í Keffolds Farm í
Haslemere í Bretlandi og starfaði
við það í sjö ár. Síðan fór hún í nám
og læröi að kenna börnum með dys-
lexíu og starfar við það í dag.
Heilafrumur raða sér öðravísi
Dyslexía stafar af taugafræðUeg-
um orsökum. Svo virðist sem heUa-
frumur í fólki með dyslexíu raði sér
ekki eins upp og þær gera í öðru
fólki. Lestrarstöð hjá því er ekki
samansöfnuð á einum stað í öðra
heilahveli heldur er dreifð um bæði
heilahvel. Dyslexía er oft ættgeng.
Dyslexía er heiti yfir marga ólíka
hluti en það hefur verið þýtt sem
sértækir námsörðugleikar. Engir
tveir einstaklingar eru með sams
konar dyslexíu. Hún getur verið
sjónræn, heymræn eða hluti af
hvora tveggja. Þetta blandast á mis-
munandi hátt hjá einstaklingum.
Sameiginlegt er með þessu fólki að
það á erfitt með að læra.
„Dyslexía íjallar um margt annað
en erfiðleika við lestur og skrift.
Börnin eiga erfitt með að ná áttum
og þekkja muninn á hægri og
vinstri. Þau eiga erfitt með að skUja
hugtök eins og fram og aftur, fyrst
og síðast. Þeim gengur einnig oft
Ula að samhæfa sjón og hendur.
Bömin eiga erfitt með að muna fyr-
irmæli sem sögð eru við þau. Ef þú
biður bam með dyslexíu að fara
upp, hátta sig, fara í inniskóna, loka
glugganum og koma niður með bók
man það kannski aöeins eitt af þess-
um atriðum," segir Björg.
Atvinnuleikhús
„Skólastjórinn í Hasslemere, Jim-
my Foord, var sjálfur með dyslexiu
en lauk samt háskólanámi og starf-
aöi í fjármálaheiminum I átján ár.
Þá ákvað hann að venda um og gera
eitthvað til að hjálpa bömum með
dyslexíu og stofnaöi skóla á heimUi
sínu fyrir böm á aldrinum átta tU
tíu ára sem voru meðalgreind og
yfir. Markmiðið var að hjálpa þess-
um bömum svo þau gætu aftur far-
iö í almenna skóla, byggja þau upp
og auka sjálfstraust þeirra.
Skólinn var óvenjulegur að því
leyti að ekkert bóknám fór fram á
miðvikudögum. Þá var eingöngu
reiðmennska, myndmennt og leik-
ræn tjáning á stundaskránni. TU að
sitja hest vel og stjóma honum þarf
að samhæfa sjón og hendur, dæma
fjarlægöir og hafa visst sjálfstraust.
Myndmennt er ekki síður gagnleg
en þar er lika verið að samhæfa
sjón og hendur, dæma íjarlægðir og
þjálfa formskyn.
Mér var uppálagt að standa fyrir
leiksýningu síðasta dag skólans og
fékk skýr fyrirmæli um að sú sýn-
ing mætti ekki standa atvinnuleik-
sýningum að baki hvað gæði snerti.
Við yrðum að sýna foreldrunum
hvað bömin þeirra væra stórkost-
leg og gUti þá einu hvórt þau hefðu
einhverja leikhæfileika eða ekki.
Foreldrar þessara barna vora svo
vanir að sjá bömin sín í neikvæðu
ljósi - börn sem ekkert gátu. Þessi
afstaða þeirra litaði auövitað fram-
eða stama og lesa vitiaust. Þeim
þarf ekki að mistakast oft tU þess aö
fá á sig heimskingjastimpUinn.
Skólastofan er þeim martröð.
Heymarminnið er oft slæmt og
þau bera orð oft vitiaust fram. Þau
víxla stöfúm og skrifa tU dæmis
frækna í staðinn fyrir frænka. í
námi í leikrænni tjáningu þjálfar
maður þessi atriði,“ segir Björg.
Að sögn Bjargar eiga böm með
dyslexíu oft erfitt með að einbeita
sér en það er þjálfaö i leiklistinni
með einbeitingaræfingum. Þau eiga
erfitt með að tjá sig í máli og muna
oft ekki orðin yfir það sem þau ætia
að tjá. Stundum muna þau ekki
merkingu orðanna," segir Björg.
Þjálfað eftir fyrirmælum
Dyslexíu er ekki hægt að lækna
en í gegnum leiklistina eru veikleik-
ar barnanna þjálfaðir. í leikrænu
tjáningunni era bömin þjálfuð tU
þess að fara eftir fyrirmælum eins
og: „Komdu upp á sviðið vinstra
megin, labbaðu að stólnum sem er
framsviðs hægra megin, sestu,
taktu upp bókina sem er á borðinu
og byrjaðu að lesa þegar þú heyrir
stikkorðið."
„Þetta eru mjög löng fyrirmæli
sem barnið þarf að muna. Við för-
um í leiki sem byggjast á því að vita
hvað hægri og vinstri er. Við geram
tal- og öndunaræfingar. Talæfing-
arnar byggjast á því að hlusta á
flóknar setningar og endurtaka þær.
Þetta þjálfar heyrnarminnið," segir
Björg.
Böm meö dyslexíu eiga erfitt með
að gera sér grein fyrir hvar þau eru
í tíma og rúmi. Þau geta ekki lært á
klukku og rekast oft á hluti sem era
fyrir þeim. Þau eiga erfitt með að
túlka líkamsmál og svipbrigði ann-
arra og hætta sér oft of langt. Þau
gera sér ekki grein fyrir hvar mörk-
in era. Á leiksviðinu er líkamsmál
eitt af því sem þau læra. Þegar böm-
in læra að túlka reiðan mann á leik-
sviðinu og gera sér grein fyrir því
hvemig hann er á svipinn og hreyf-
ir sig er von til þess að þau þekki
reiðan mann þegar þau sjá hann.
Eins og hrætt dýr
„Einn nemenda minna ætiaði
ekki að láta hafa sig út í að taka þátt
í leiksýningu. Hann féllst að lokum
á að vera með í sýningunni ef hann
fengi að vera í rifnum leðurjakka og
segði ekkert. Ég leysti það með því
að skrifa leikrit sem ég samdi utan
um Öskubusku. í okkar útgáfu var
prinsinn vandræðaunglingur í rifn-
um leðurjakka með vasadiskó og
sagði aldrei orö. Strákurinn varð
miðpunktur athyglinnar en þurfti
ekki að segja neitt í leikritinu. Þeg-
ar hann yfirgaf skólann tveimur
árum síðar lék hann aðalhlutverkiö
í sýningunni og haföi heilmikinn
texta. Það er yndislegt og ég sá
hvert bamiö á fætur öðru rétta úr
kútnum," segir Björg.
Að sögn Bjargar var einn nem-
endanna með 137 í greindarvísitölu
en hagaði sér eins og hrætt dýr.
Börnin eiga oft tilfinningalega erfitt
því þau geta ekki alltaf tjáð sig al-
mennilega. Dyslexíu er hægt að
greina þegar bömin koma í skólann
og þá má spara bömunum sársauk-
ann og niöurlæginguna sem þau
verða annars fyrir í skólanum þeg-
ar þeim fer að ganga illa. -em
Björg Árnadóttir hefur þjálfaö dyslexísk börn meö leiklist.
komu þeirra gagnvart bömunum,
sem spegluðu sig sífellt í neikvæðu
ljósi, í vonbrigðum foreldra sinna,"
segir Björg.
Meðalgreind en mis-
skilin
„Börnin vora yfirleitt meðal-
greind og yfir en voru á botninum í
skólakerfinu. Það var hægara sagt
en gert að leysa þetta verkefni en ég
var með krakka sem vildu ekki vera
uppi á leiksviði og höföu ekki öll
neina sérstaka leikhæfileika. Ég
ákvað að líta á þessi böm sem leik-
listamema og kenna þeim það sem
ég haföi sjálf lært í Þjóðleikhússkó-
lanum. Það leið ekki á löngu áöur
en ég fór að fá heilmikið hrós fyrir
það sem ég var aö gera,“ segir
Björg.
Jimmy bauð Björgu að kosta
hana til náms til þess.að hún gæti
kennt fleira en leikræna tjáningu.
Greind og frammistaða
„Fólk með dyslexíu er oft vel gef-
ið en þetta misræmi á milli greind-
ar og frammistöðu gerir það að
verkum að greindin nýtist ekki,“
segir Björg.
Að sögn Bjargar var lengi vel álit-
ið að miðstéttarfólk, sem ekki gat
horfst í augu við greindarskort
barna sinna, segði þau vera með
dyslexíu. Sumir skólar neita ennþá
að viöurkenna að dyslexía sé til.
Taugasálfræðingar meta hvar bam-
ið er sterkt og hvar veikt fyrir og
DV-mynd BG
sérkennarinn reynir aö nota styrk
bamsins til þess að kenna því og
þjálfa veikleikann. Það er léttir fyr-
ir bamið að fá greiningu og upp-
götva að það era orsakir fyrir
námsöröugleikunum.
Skólinn í Hasselmere var lagður
niður þegar Jimmy, skólastjórinn,
lést. Nú kennir Björg tvo daga í
viku í einkaskóla ásamt kennslu við
dyslexíu-stofnun og í einkatímum.
Hún vinnur að því hörðum höndum
að koma leiklistinni aö en árangurs-
laust fram að þessu.
Heimskingjastimpillinn
„Bömin hafa mjög lítið sjálfs-
traust sem skapast af því að mis-
takast stöðugt. Þau geta ekki lesið
einföldustu orð án þess að hiksta
- segir Björg Árnadóttir