Dagblaðið Vísir - DV - 14.12.1996, Side 10

10
LAUGARDAGUR 14. DESEMBER 1996 I>'V
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjóri: JÓNAS KRISTJÁNSSON
Aðstoðarritstjóri: ELtAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL STEFÁNSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar: ÞVERHOLT111,
blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLTI 14, 105 RVÍK, SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Ritstjórn: dvritst@centrum.is - Auglýsingar: dvaugl@centrum.is. - Dreifing: dvdreif@centrum.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1700 kr. m. vsk. Lausasöluverö 150 kr. m. vsk., Helgarblað 200 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og ! gagnabönkum án endurgjalds.
Ógnin kemur að innan
Vestrænt lýðræði og markaðshyggja er svo einráð
hugmyndafræði í heiminum um þessar mundir, að
fræðimenn eru farnir að skrifa um endalok mannkyns-
sögunnar. Við séum komnir svo nálægt leiðarenda í
þjóðfélagslegum efnum, að fleiri kúvendingar verði ekki.
Sigur vestræns lýðræðis og markaðshyggju yfir aust-
rænum kommúnisma er alger. Hugmyndakerfin tvö
stefndu að sama marki eftir misjöfnum leiðum. Þegar
annað hrundi, en hitt stóð föstum fótum, voru engin
þriðju markmið til að taka við af kommúnismanum.
Hvarf spennunnar milli austurs og vesturs hefur leitt
til skorts á óvinum, sem vestrænt lýðræði og markaðs-
hyggja geti borið sig saman við og þannig öðlast nýja
spennu til að sameinast um. Helzt er það heimur íslams,
sem hefur sýnt burði til að leika þetta hlutverk.
Þótt íslam sé trú og sumpart trúarofstæki, er ekki fólg-
in í henni neitt umtalsvert viðnám gegn vestrænum hug-
myndum. Mestallt daglegt líf múslíma er í vestrænum
brautum og öll tækniþróun íslamskra ríkja er vestræn í
stóru og smáu. Viðnám íslams stendur völtum fótum.
Á síðustu árum hafa risið hugmyndir um allt annars
konar viðnám arftaka Konfúsíusar í Kína og líklega enn
frekar í Singapúr. Þar er talað um, að til sé austræn
hugsun, sem muni ná gífurlegum efnahagsárangri án
þess að taka trú á vestrænt lýðræðiskerfi.
Of lítil reynsla er komin á þessa hugmyndafræði. En
hætt er við, að hún veðrist illa, þegar og ef kínverskir
ráðamenn vilja takast á við víðtækan skort á trausti
milli manna, útbreidda spillingu og lélega sjálfsvirðingu
þeirra, sem verða að lifa í tvískinnungi kerfisins.
Hin nýja Konfúsíusarstefna er alls óskyld velgengni
Japana í nútímanum. Þar í landi hefur vestrænt lýðræði
og markaðsbúskapur hvort tveggja verið tekið upp í
heilu lagi og engar alvarlegar hugmyndir hafðar uppi
um, að til séu eins konar austræn gildi, sem henti betur.
Hvorki Konfúsíus né Múhameð geta tekið við af Marx
og Lenín. Vestrænu lýðræði stafar ekki önnur ógn að
utan en sú, sem hópar skæruliða gefa tilefni til. Hryðju-
verk verða framin í vestrænum borgum, en þau raska
ekki heimsyfirráðum vestrænnar hugmyndafræði.
Hættan kemur fremur að innan. Vestrænt lýðræði get-
ur glutrazt af innri orsökum. Það getur hrunið af óhóf-
legri félagshyggju, óhóflegri gróðahyggju eða óhóflegum
sofandahætti almennings eftir áratuga neyzlustefnu og
notkun deyfilyfja á borð við sjónvarp.
Ríki Norður- og Vestur-Evrópu eru byrjuð að takast á
við óhóflega félagshyggju, sem hefur sligað sameiginlega
sjóði þjóðanna og aukið atvinnuleysi. Flest bendir til, að
smám saman finnist leiðir til að hafa hemil á opinberum
útgjöldum og hömlum á frjálsri atvinnutilfærslu.
Bandaríkjunum hefur ekki tekizt eins vel að ná tökum
á óheftri gróðahyggju og þeirri sundurtætingu þjóðfé-
lagsins, sem henni fylgir. Sjálfsvirðing hrynur og mið-
borgir breytast í félagslega frumskóga. Langvinn mála-
ferli taka við hlutverki gagnkvæms trausts milli manna.
Lýðræði og markaðsbúskapur blómstra, ef ríkið hefur
hóf á afskiptum sínum, ef lög og reglur gilda jafnt fyrir
alla, ef fólk ber virðingu fyrir sjálfu sér og ef það telur
sig hafa ástæðu til að treysta öðru fólki. Á þessum sið-
ferðilega grunni hafa þjóðir orðið frjálsar og ríkar.
Erfiðasta skilyrði vestræns lýðræðis er svo, að fólk
sinni skyldum sínum og réttindum sem frjálsir borgar-
ar, en koðni ekki niður í neyzlusjúk sófadýr.
Jónas Kristjánsson
Herforingjar hvetja til
útrýmingar kjarnavopna
Fyrir rúmri viku birtu sex tug-
ir hershöfðingja og aðmírála af
ýmsum þjóðum áskorun til kjarn-
orkuvelda heims. Herforingjamir,
flestir nýlega komnir úr herþjón-
ustu og sumir allra manna kunn-
ugastir kjarnorkuvígbúnaði og
áætlunum um kjarnorkustríð,
hvetja stjómir kjarnorkuveldanna
til frekari ráðstafana til að skera
niður kjarnavopnabirgðir og til að
koma sér saman um áfangaáætlun
sem miði að algerri útrýmingu
kjarnavopna úr vopnabúnaði
þjóða.
Með lokum kalda stríðsins er
brott fallin herfræðilega röksemd-
in fyrir viðbúnaði sem gerði risa-
veldunum unnt að hefja kjarn-
orkustrið með fyrirvara sem tal-
inn er í mínútum. Gagnkvæma
fælingin frá hernaðaraðgerðum af
hálfu valdablakkanna, sem í því
var talin felast, hefur misst for-
sendur.
En þar að auki segja herforin-
gjamir, flestir frá Bandaríkjunum
og Sovétríkjunum, að kjarnavopn
séu í eðli sínu þess eðlis að þeim
beri að útrýma með sameiginlegu
átaki meðan það verkefni er enn
viðráðanlegt. Viðhald kjarna-
vopna og geymsla býður ýmsum
hættum heim. Af þeim stafar
stöðug hætta á kjarnorkuslysum,
kostnaðurinn við kjarnorkuvíg-
búnað er óréttlætanlegur, beiting
þeirra er óréttlætanleg af siðferð-
isástæðum.
Loks kemur til að tilvera
kjarnavopna í vopnabúrum stór-
veldanna er misjafnlega ábyrgum
stjómendum annarra ríkja stöðug
hvöt til að afla sér þeirra eftir
krókaleiðum. Því fylgir svo við-
varandi hætta á að glæpamönnum
takist að komast yfír kjamahleðsl-
ur til að beita þeim til kúgunar
eða hryðjuverka.
Sérstaka athygli hefur vakið í
Bandaríkjunum hverjir þarlendir
hershöfðingjar em í hópi sextíu-
menninganna. Einn af frumkvöðl-
Erlend tíðindi
Magnús Torfi Ólafsson
um framtaks herforingjanna er
Andrew J. Godpaster, áður yfir-
hershöfðingi Evrópuherstjórnar
NATO. Honum fylgir að málum
John R. Galvin, annar fyrrum yf-
irhershöfðingi Evrópuherstjórnar
NATO.
Mestum tíðindum þykir þó sæta
aðild George Lee Butlers flughers-
höfðingja að þessu frumkvæði.
Hann stjómaði í þrjú ár, frá 1992
til 1994, öllum kjarnorkuárásar-
flugflota Bandaríkjanna úr aðal-
herstjómarstöðinni í Omaha í
Nebraska. Þar var hlutverk hans
að senda á loft sprengjuflugvélar
hlaðnar 2.800 kjarnasprengjum til
árása á tiltekin skotmörk og
skyldu allar búnar að hefja sig til
flugs hálftíma eftir að skipun bær-
ist til Omaha frá Washington.
Daginn áður en áskorun sextíu-
menninganna var birt flutti
Butler hershöfðingi ræðu í Was-
hington og skýrði frá því hvað
komið hefði manni með sinn feril
og sína reynslu til að komast að
þeirri yfirveguðu niðurstöðu að
kjarnavopn ættu engan rétt á sér.
Kjarnavopnin eru mesta ógn sem
yfír mannkyni vofir. Því er kjarn-
orkustefna Bandaríkjastjórnar „í
grundvallaratriðum í andstöðu
við skynsemina" sagði Butler
hershöfðngi.
Á sínum tíma féll það í hlut
Butlers að ákveða skotmörk í þús-
undatali fyrir kjarnorkuárásir.
Nú vill hann að bráður bugur sé
undinn að því að útrýma slíkum
vopnum, ekki síst vegna þess að
það sé eina ráðið til að koma í veg
fyrir ógnarslys og afstýra því að
hryðjuverkaríki eða hryðjuverka-
samtök komist yfir sprengihleðsl-
ur úr þeim.
Butler kveðst í starfi sínu hafa
komist í kynni við „skelfilegt sam-
safn óhappa og atvika" í tengslum
við geymslu og meðferð kjama-
vopna. Geislunin frá aðeins einni
sprengingu gæti stofnað lífi millj-
óna manna í hættu og að auki orð-
ið upptök kjarnorkustríðs, væru
fyrir viðsjár með kjamorkuveld-
um.
Snemma á ferlinum vöknuðu
hjá hershöfðingjanum efasemdir
um framkvæmanleika hárná-
kvæmra áætlana yfirherstjórnar-
innar þegar hann fylgist með erf-
iðleikum sprengjuflugvéla í æf
ingu að komast á loft með sek-
úndubrota nákvæmni.
Við lestur leyniáætlana sem
biðu hans í Omaha sannfærðist
hann um að yfirmennirnir í Wasr
hington hefðu „misst samband við
kjarnorkuveruleikann" þegar í
ljós kom að þeir gerðu ráð fyrir að
kjarnasprengjum svo tugum
skipti yrði dembt á Moskvuborg
eina og tóku hvorki með í reikn-
inginn geislunina né eldana frá
sprengingunum.
„Mér skildist að sú skoðun að
kjarnavopn færi öryggi - hug-
myndin um að við hefðum ein-
hvern veginn tök á málum, að einf
hvern veginn væri þetta allt samf
an óskeikult og viðráðanlegt og
við gætum látið það ganga upp,
bæri í sér banvænan þverbrest."
Nýjasta langfleyga bandaríska sprengjuflugvélin og sú fyrsta sem ekki á að sjást á radar, B-2 Stealth, í reynslu-
flugi.
skoðanir annarra
Erfiðleikar hjá Major
„Þýskaland og Frakkland juku á erfiðleikana hjá
John Major, forsætisráðherra Bretlands, þegar þau
á mánudag, þrátt fyrir talsvert ósamkomulag, lögðu
áherslu á að þau væru ákveðin í að koma á sameig-
inlegri mynt i Evrópu. Tólf síðna löng yfirlýsing
Helmuts Kohls kanslara og Jacques Chiracs forseta
um nánari samvinnu um vamarmál, innflytjenda-
mál og lögreglumál fyrir leiðtogafundinn í Dublin
mun auka á spennuna í stjórn Majors og í íhalds-
flokknum."
Úr forystugrein Politiken 11. des.
Ódýrasta vörnin
„Bill Clinton, sem núna undirbýr fjárlagafrum-
varp fyrir næsta ár, þarf að berjast hart til þess að
sjá Madeleine Albright fyrir nægjanlegu fé svo að
hún geti gætt alþjóðlegra hagsmuna Bandaríkjanna

sem utanríkisráðherra. Samskipti milli ríkja em
besta og ódýrasta vörnin gegn alþjóðlegum átökum.
Þingið hefur samt sem áður látið þá stefnu lönd og
leið svo ámm skiptir."
Úr forystugrein New York Times 10. des.
Flóttamenn í kirkjum
„Anne Holt dómsmálaráðherra hefur tjáð hinum
svokölluðu kirkjuflóttamönnum með böm að um-
sóknir þeirra um dvalarleyfi í Noregi verði endur-
skoðaðar. Sérstök nefnd á að meta málið með tilliti
til barnanna. Sennilega verður niðurstaðan sú að
flestar barnafjölskyldurnar fá að vera í Noregi. Þar
með hefur Anne Holt lagt sitt af mörkum til að
binda enda á dvöl fjölskyldnanna í kirkjunum. Það
væri þrifalegra og trúverðugra ef stjómarandstað-
an hefði barist fyrir frjálslyndari stefnu í innflytj-
endamálum."
Úr forystugrein Arbeiderbladet 11. des.