Dagblaðið Vísir - DV - 21.12.1996, Síða 30

30 helgarviðtalið

LAUGARDAGUR 21. DESEMBER 1996
LAUGARDAGUR 21. DESEMBER 1996
Wtlgarviðtalið
35
Sigurbjörn Einarsson, sem var biskup yfir íslandi í rúm 20 ár. biður fólk að muna tilefni jólanna:
íslendingar bera djúpa virðingu fyrir Sigur-
birni Einarssyni biskupi enda var hann bisk-
up yflr íslandi í rúm 20 ár, frá árinu 1959 til
1981. Sigurbjöm er fæddur árið 1911 að Efri-
Steinsmýri í Meðallandi í Vestur-Skaftafells-
sýslu og er því orðinn 85 ára gamall. Hann er
kvæntur Magneu Þorkelsdóttur húsmóður og
era afkomendumir orðnir fjölmargir, bömin
átta, bamabörnin 22 og barnabarnabömin
em orðin 17.
í tilefni jólanna hefur Sigurbjörn samþykkt
að segja frá lífi sinu og starfl, trúnni, kirkj-
unni og jólunum í helgarviðtali DV.
„Ég tilheyri gömlum tíma, fæddur snemma
á öldinni og alinn upp við kjör hins fátæka al-
múga á íslandi á þeim tíma. Ég svalt ekki í
uppvextinum en kjör og hagir fólks voru
þröngir í sveitum. Ég ólst upp á mjög fjöl-
mennum heimilum. Móður mína man ég ekki
því hún dó frá mér þegar ég var á öðru ári. Þá
fór ég til afa og ömmu og þar var fyrir stór
hópur móðursystkina minna. Á því heimili
var mikil glaðværð. Ég kynntist ekki öðru en
hlýjum heimilisháttum, góðu samkomulagi og
gleði. Eins var það þegar ég fluttist til fóður
hafi verið trúað fólk og húslestrar aldrei fall-
ið niður, hvorki í lok kvöldvökunnar né á
helgum dögum.
„Amma mín var natin að hafa gott fyrir
mér, ekki aðeins að hún kenndi mér bænir
sem hún kunni ógrynni af heldur var hún æv-
inlega fús að ræða við mig eins og skyni
gædda veru. Það var oft mín afþreying og
uppbygging að nauða í henni með sögur og
viðtöl. Faðir minn var líka trúaður maður,
meðhjálpari i kirkjunni i Langholti. Hann
hefði sjálfur gjarnan kosið að verða prestur ef
hann hefði haft aðstöðu til náms,“ segir hann.
Á námsárum sínum í Menntaskólanum í
Reykjavík á þriðja áratugnum varð Sigur-
björn fyrir sterkum andkristilegum áhrifum
enda segir hann að ekki hafi verið hörgull á
slíku á skólaárum sínum. Það hafi einkum
verið andkristilegur áróður og viðhorf svo-
nefndrar íslenskrar heimspeki sem hafi grip-
ið sig þó að margt annað komi til greina lika.
Missti fótfestuna
„Ég lenti í miklu stríði við sjálfan mig. Þeg-
í trú kemur ekki ef maður er i eintómu logni
alla tíð. Það er oft spurt hvort maður sé laus
við allan efa. Efi er svo teygjanlegt orð. Marg-
ur svonefndur efi er bara köld afneitun og
hugsunarlítil afgreiðsla og ekki alvöru spurn-
ingar. Það er auðvitað til þess konar trú sem
er dauð af því að hún er bara átakalaust sam-
sinni og það hefur ekkert gildi. En lifandi trú
er vitaskuld ævinlega átök. Hver raunveruleg
bæn er átök hugans en þau átök eru jafnframt
hvíld vegna þess að það er til spenna sem er
jafnframt slökun af því að sú spenna gefur svo
mikið.“
Sterk áreiti
- Hvemig finnst þér ástandið vera í þjóðfé-
laginu í dag þegar þú horfir til baka á þín eig-
in æskuár og skólaár?
„Fólk er hvorki betra né verra en það var
þegar ég var ungur. Það var margt erfitt í
fyrri daga en það er ef til viO ennþá erfiðara
að lifa núna. Mér finnst hugsanlegt að
aUsnægtaþjóðfélagið sé manneskjunni erfið-
Sigurbjörn Einarsson var biskup yfir íslandi í rúm 20 ár en 15 ár eru síðan hann lét af störfum. Hann hefur sinnt ritstörfum undanfarin ár.
míns, átta ára. Hann var maður léttur í lund
og systkini hans, sem hann var í sambýli við,
voru líka glaðlynt fólk. Ég kynntist ekki víli
eða óánægju. Fátæklingarnir studdu hverjir
aðra, nágrannar hlupu undir bagga hver með
öðrum ef á þurfti að halda. Þetta var þjóðlífið
í þá daga,“ segir Sigurbjörn frá æskuárum
sínum.
Trúariðkun sjálfsögð
Hann segir að trúariðkun hafi verið sjálf-
sagður þáttur í heimilislifinu í þá daga, bæði
hjá afa hans og ömmu meðan hann var þar og
sömuleiðis hjá föður hans. Amma hans og afi
ar mín kristna trú hrundi þá missti ég fót-
festu með öUu og varö mjög ósáttur við sjálf-
an mig á tímabili en náði svo landi og komst
að nýju á þann grann sem hefur síðan haldið
og sem ég tel vera hinn eina ósvikna grund-
vöU í lífinu. Átökin um sjálfan mig og við Guð
voru að sjálfsögðu ekki úr sögunni í eitt skipti
fyrir öU. Ég fór síðan í langt nám erlendis og
stundaði almenn trúarbragðafræði af kappi
og beinlínis í því skyni að sjá kristindóminn
í ljósi annarra lífsviðhorfa.“
- Var það löng þróun að ná aftur áttum?
„Það gerðist tiltölulega fljótt þegar það
gerðist á annað borð. Hins vegar afgreiðir
maður aldrei Guð í eitt skipti fyrir öU. Þroski
ara heldur en það fátæka mannfélag sem ég
ólst upp í,“ segir Sigurbjöm og bendir á að aU-
ur lífsstUl fólks sé með þeim blæ að það blasi
við „eyðsla, sóun, bruðl, tUboð óendanleg úr
öUum áttum" og við þetta sé erfitt að lifa.
Þetta valdi sterkum áreitum og bömin kynn-
ist strax þjóðfélagi sem virðist bjóða upp á
aUt. Spumingin sé hvort þau fái svo aUt sem
boðið sé upp á.
„Kröfumar vaxa að sama skapi sem tUboð-
in verða fleiri og hver uppfyUt ósk vekur
nýja. Árangurinn er því miður í aUtof mörg-
um tUvikum uppgjöf, leiði, ófuUnægja af því
að menn ganga með þá duldu hugmynd að aUt
eigi að koma upp í hendumar á þeim utan frá.
Þegar það reynist blekking þá eiga menn að
engu að hverfa í sjálfum sér. Ég er hræddur
um að þetta sé sá vandi sem unga fólkið í dag
á við að stríða innst inni. Þessi vandi teymir
blessað fólkið út í leit að veraldlegum nautn-
um og áhrifum sem leiða það oft í ógöngur."
Sigurbjöm nefnir sem dæmi „þau gífurlega
sterku, óheilbrigðu kynferðislegu áreiti sem
fólk verður fyrir, jafnvel frá blautu barns-
beini. Þessar lygar og blekkingar sem
„skemmtiiðnaðurinn" hefur í frammi þar sem
er níðst á viðkvæmustu og helgustu tilfinn-
ingum í fjáraflaskyni. Það fer illa með fólk.
Það er nefnilega gefið í skyn að kynferðisleg
fullnægja sé eitthvað sem hún alls ekki er.
Þegar þetta reynist blekking og lygi þá hafa
menn fengið áverka sem erfitt er að umbæta.“
Mannlífið er
hvergi hreint
Sigru'björn var á sínum tíma í
framboði fyrir Alþýðuflokkinn
og átti kost á vísu þingsæti en
vildi ekki, þó ekki vegna þess að
honum þætti pólitík „skítug“
eins og það er stundum orðað í
dag.
„Ég þóttist alveg vita hvað
pólitik er. Mannlífið er hvergi
hreint og ekki heldur innan
kirkjunnar. Ég taldi mínum
kröftum betur varið á öðmm
vettvangi en þar.“
- Það hefur gengið á ýmsu innan kirkjunn-
ar eins og víðar í þjóðfélaginu. Hvað finnst
þér um stöðu kirkjunnar í dag?
„Ég er núna kominn á þann aldur að ég
varast að segja mikið um samtíðina, um líð-
andi stund. Ég treysti ekki mínum gömlu aug-
um alltof vel. Það getur verið réttlætanlegt að
vera reiður ungur maður en það er ófyrirgef-
anlegt að vera reiður gamall maður. Ég vil
ekki deyja í því ástandi. Ég hugsa með sjálf-
um mér: kirkjan bjargaðist þolanlega áður en
ég varð til. Ég treysti því að það verði fyrir
henni séð eftir að ég er farinn. Ég fel hana
Guði i bænum mínum. Betra get ég nú ekki
henni gert úr þessu,“ segir hann.
Stöðnuð viðhorf
innan kirkjunnar
Á fimmta og sjötta áratugnum var Sigur-
björn umdeildur maður, sem tók virkan þátt í
umræðunni innan kirkjunnar. Hann hélt úti
tímariti um guðfræði og kirkju-
mál og langaði til að hræra ofur-
lítið upp í frekar stöðnuðum við-
horfum i guðfræði og kirkjumál-
um og fá menn til að hugsa út
frá nýjum forsendum. Sigur-
bjöm segist telja sig hafa varið
kröftum sínum rétt og í sam-
ræmi við grundvallarviðhorf.
„Mér fannst einangrun kirkj-
unnar á íslandi tilfinnanleg. Áf
þeirri einangrun leiddi að
mönnum hætti til að stirðna í
sömu sporum og stappa sömu
slóð án þess að koma auga á nýj-
ar leiðir og nýjan umræðu-
grundvöll. Þetta voru mín við-
horf þá. Um árangur þess er
auðvitað ekki mitt að dæma eh
mín kirkjulegu stefnumið hafa
verið nokkurn veginn skýr og
fastmótuð frá því fyrsta að ég fór
að láta eitthvað til mín taka í
kirkjumálum,“ segir hann.
Hakakrossinn
í fána landsins?
í nýlegri skoðanakönnun hjá DV kom fram
að naumur meirihluti aðspurðra væri fylgj-
andi aðskilnaði ríkis og kirkju. Sigurbjörn er
mótfallinn því og bendir á að kirkjan er ekki
ríkisstofnun eins og sjónvarpið, útvarpið eða
háskólinn. Hún sé þjóðkirkja landsins sam-
kvæmt stjórnarskránni. Ríkið lýsi því yfir i
sínum grundvallarlögum að það sé kristið, að
það telji að kristin trú sé grunnur og viðmið-
un í því lífsviðhorfi og siðgæði sem þjóðfélag-
ið byggi á, að hin evangelíska-lúterska kirkja
sé fulltrúi kristindómsins og merkisberi í
þessu landi.
„Þetta auðvitað stendur meðan því er ekki
hnekkt. En það getur komið að því að meiri-
hluti þjóðarinnar segi Kristi upp að þessu
leyti. Þá verður þetta ákvæði nmnið úr stjóm-
arskránni og þá verður kannski hálfmáninn
eða hakakrossinn settur í fánann. En íslenska
ríkið er ekki enn alveg hlutlaust gagnvart
kristinni trú og ég get að sjálfsögðu ekki séð
eða fallist á að það væri ávinningur eða bless-
un fyrir land og þjóð að íslenska ríkið stígi
það skref að verða hlutlaust í orði kveðnu eða
andsnúið kristinni trú,“ segir biskupinn.
Ósjálfráð mátun
- Fjórir synir ykkar hjóna, tengdasonur og
ein tengdadóttir hafa hlotið prestsvígslu,
fimmti sonurinn, Þorkell, hefur samið trúar-
lega tónlist og sjötti sonurinn er í þjónustu
kirkjunnar. Þetta hlýtur að vera gleðilegt fyr-
ir ykkur hjónin. Hafið þið lagt mikla áherslu
á trúna í uppeldi barnanna?
„Já, að sjálfsögðu en við rákum aldrei áróð-
ur fyrir einu eða neinu. Ég vona að það sé
óhætt að segja að það hafi verið trúarlegt and-
rúmsloft á heimilinu. Okkur hjónum var það
eiginlegt og sjálfsagt að iðka okkar trú saman
frá fyrstu tíð. Við höfum átt okkar bænasam-
félag frá því við fórum að vera saman.
Magnea er mjög trúrækin kona og hún býr
um það að móðurarfi sínum. Móðir hennar
var ákaflega kirkjurækin og bænrækin kona.
Þær bænir sem hún kenndi sínum dætrum
hafa gengið í arf til barna okkar. Þetta hefur
sem sagt verið meira ósjálfráð mótun en hitt
að það hafi verið markviss trúarlegur áróð-
ur,“ svarar Sigurbjörn.
Hann segir að þeim drengjum þeirra hjóna,
sem urðu prestar, hafi verið ákaflega Ijúft að
sækja kirkju frá fyrstu tið enda sé mjög auð-
velt að fá börn til þátttöku í guðræknisiðkun-
um ef rétt er að staðið. „Heilbrigð, hlý trúar-
leg mótun á heimilum er að mínu áliti besta
veganesti sem barn getur fengið út í lífið. En
trúarleg mótun bama okkar er vitaskuld fyrst
og fremst konu minni að þakka,“ segir hann.
Aftansöngur og
miðnæturmessa
Liðin em 15 ár siðan Sigurbjöm dró sig í
hlé og lét af störfum sem biskup. Hann hefur
þó verið predikari, fengist við ritstörf og átt
góð ár þó að tíminn hafi kannski orðið ódrý-
gri en hann hafði búist við vegna þess hve
mörgu smáu hann hefur sinnt frá degi til
dags.
Jólin hafa verið mikill annatími fýrir þau
hjónin gegnum tíðina þó að auðvitað sé það
gjörbreytt eftir að Sigurbjörn settist í helgan
stein. Hann segir þó að umgjörð jólahaldsins
á heimilinu hafi haldist óbreytt frá fyrstu tíð.
Nú séu þau hjón ein heima á aðfangadags-
kvöld en á jóladag komi bömin, bamabörnin
og bamabamabömin saman á heimili þeirra
Islendingar bera djúpa virðingu fyrir Sigurbirni Einarssyni biskupi enda þóttu ræðurnar hans bera af, hvort sem það var við messu eða í sjónvarps-
messu á aðfangadagskvöld. I helgarblaðsviðtali biður Sigurbjörn fólk að hugsa út í tilefni jólanna og muna að öll hamingja og gleði kemur innan frá
en maður verður að þiggja hana með því að opna sjálfan sig fyrir Guði. DV-mynd ÞÖK
í Kópavogi.
„Við höfum ævinlega verið í aftansöng
klukkan sex, borðað síðan, sungið einn eða
tvo jólasálma á eftir; lesið jólaguðspjallið og
síðan athugað jólagjafir. Það var náttúrulega
mikil æmsta kringum það á fyrri árum en
það er allt miklu kymlátara núna því að við
emm ein á aðfangadagskvöld. Miðnætur-
messu sækjum við svo. Ég haföi sjálfur mið-
næturmessu árum saman, auk þess sjón-
varpsmessu klukkan tíu. Á jóladaginn hefur
svo fjölskyldan komið til okkar og þá er mik-
ið líf og fjör hér,“ segir hann.
Fólk hugsi út í
tilefni jólanna
- En hvaða skilaboð vill herra Sigurbjöm
koma með í tilefni jólanna?
„Ég vildi biðja fólk að staldra við og hugsa
út í hvert sé tilefni jólanna, að gleyma því
ekki að við emm að minnast þess að Jesú
Kristur kom í heiminn og starfaði og leiö og
dó og reis upp frá dauðum og að hann hefur í
tvö þúsund ár verið sterkasta andlega aflið í
lífi mannanna hér á Vesturlöndum. Ég vildi
biðja menn að hugsa út í þetta, að á bak við
allt þetta glys og glit, sem hefur hlaðist á
þessa hátið, er þessi hljóðláta en einstæða
persóna Jesús frá Betlehem og Nasaret. Ég
vildi óska þess að fólk svipti sig ekki hinni
hljóðu, hógværu gleði sem kemur þegar hann
fær að hafa áhrif,“ segir hann og biður fólk að
muna „að öll hamingja, öll gleði, öll gæfa
kemur innan frá en maður verður að þiggja
hana með því að opna sjálfan sig fyrir sjálfri
uppsprettu allrar blessunar, sem er Guð.“
-GHS