Dagblaðið Vísir - DV - 10.05.1997, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 10. MAÍ 1997 1 iV
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjórí: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjóri: JÓNAS KRISTJÁNSSON
Aöstoðarritstjóri: ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjóm, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiösla, áskrift: ÞVERHOLT111,105
RVÍK, SIMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aörar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimastöa: http://www.skyrr.is/dv/
Ritstjóm: dvritst@centrum.is - Auglýsingar: dvaugl@centrum.is. - Dreifing: dvdreif@centmm.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaöam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerö: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1700 kr. m. vsk. Lausasöluverð 150 kr. m. vsk., Helgarblað 200 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til aö birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Sjónvarpið firrir
Hvorki hér á landi né annars staöar hefur fólk gert sér
fulla grein fyrir afleiðingum sjónvarps sem helzta uppeld-
istækis Vesturlanda. Má þó ljóst vera, að notkun sjón-
varps sem bamapíu fyrir 5-12 ára börn hlýtur að vera að
breyta lífsviðhorfum upprennandi kynslóða.
Hingað til hefur verið einblínt á ofbeldisáhrif sjónvarps,
þótt þau séu aðeins hluti vandamálsins. Deilur hafa lengi
staðið um þessi sérstöku áhrif, af því að ýmsar rannsókn-
ir á þeim hafa ekki enn leit til ótvíræðrar niðurstöðu,
enda eru fleiri áhrifavaldar að verki.
Hér á landi er jafhvel deilt um svo sjáifsagða staðreynd
og þá, að ofbeldi hefur aukizt og orðið harðvítugra. Lög-
reglan hefur birt tölur, sem eiga að sýna, að ofbeldi hafi
ekki aukizt á undanfomum árum. Heilbrigð skynsemi
segir okkur, að þær tölur séu tómt rugl.
Aðrar tölur segja okkur, að tíðni alvarlegra meiðsla af
völdum ofbeldis hafi tvöfaldazt á Reykjavíkursvæðinu á
tæpum áratug, frá 1987 til 1995. Ýmislegt fleira en sjón-
varp er þar að verki, svo sem aukin notkun áfengis og
annarra vímugjafa meðal xmglinga og ungs fólks.
Nýjar tölur frá útlöndum segja okkur, að sjónvarpið
eigi mikinn þátt í þessu. Nú sýna rannsóknir, að 15%
bama og unglinga, er horfa á ofbeldismyndir, sýni merki
um mikla árásarhneigð, og rúmlega 35% í viðbót verði
fýrir nokkrum áhrifúm í þá átt. Samtals em þetta 50%.
Sjónvarpið er svo gegnsýrt af ofbeldi, að tæpast er hægt
að horfa á sjónvarpsfréttir vegna innskots ofbeldisauglýs-
inga um bíómyndir í kvikmyndahúsum borgarinnar.
Þessar kynningar sýna sumar hverjar samfellda röð af
ógeðfelldu, stjómlausu og tilgangslausu ofbeldi.
Því er haldið fram, þótt ósannað sé enn, að veruleika-
firring sjónvarps byrji með Tomma og Jenna, þar sem of-
beldi er hrikalegt, nánast sársaukalaust, oftast fyndið og
jafnan án nokkurs varanlegs líkamstjóns. Þessi firring
hlýtur að síast inn í hugi 5-12 ára gamalla bama.
Ofbeldi er bara eitt af mörgum vandamálum sjónvarps.
Sápurnar eru ekki síður veruleikafirrtar, þótt þær séu
lausar við ofbeldi. Þær sýna neyzluþjóðfélag, þar sem fólk
virðist eiga frí alla daga vikunnar. Þá sjaldan sem sápurn-
ar sýna vinnustaði, eru þar allir á kjaftatörn.
Þannig grafa framhaldsþættir sjónvarps undan siðfræði
vinnu, uppfinninga, afreka og yfirleitt öllu því, sem kost-
ar fyrirhöfn, en hossa stjórnlítilli og fyrirhafnarlausri
neyzlu. Þeir sýna einfaldlega ekki framleiðsluþjóðfélag,
heldur skrípamynd af neyzluþjóðfélagi.
Fólk á miðjum aldri hér á landi hafði ekki tækifæri til
að horfa á ofbeldi og sápu á mótunarskeiði sínu á 5-12 ára
aldri og gerir sér því takmarkaða grein fyrir áhrifunum á
þá, sem hafa einmitt haft ofbeldi, sápu og teiknimyndasög-
ur að barnapíum á þessu viðkvæma æviskeiði.
í Bandaríkjunum er sjónvarpið heilli kynslóð eldra en
hér. Þar hefúr því verið hægt að sjá betur þessi áhrif. Þar
óttast menn nú, að þjóðfélagið sé að skiptast í tvennt, ann-
ars vegar þá, sem hafa staðizt mótunaráhrif sjónvarps, og
hins vegar þá, sem hafa látið mótast.
Síðari hópinn skipa atvinnuleysingjar, sem geta ekki
haldið neinni vinnu. Þeir búa í afmörkuðum fátækra-
hverfum, þar sem ofbeldi og vímugjafar eru þungamiðja
hversdagsins. Bömin þekkja tæplega hefðbundið fjöl-
skyldumynztur og alast upp af sjónvarpi-og götunni.
Hér á landi eru foreldramir úti að vinna og sjónvarpið
farið að leika hlutverk uppfræðarans. Fyrr eða síðar mun-
um við standa frammi fyrir alvarlegum afleiðingum.
Jónas Kristjánsson
Samningaviðræður NATO
og Rússlands á lokastigi
Viðræður milli fulltrúa Atlants-
hafsbandalagsins (NATO) og ríkis-
stjómar Rússlands um samkomu-
lag, sem tengist stækkun banda-
lagsins, virðast vera komnar á
lokastig. Borís Jeltsín, forseti
Rússlands, lét að minnsta kosti að
því liggja síðastliðinn fimmtudag.
Telur Jeltsin, að niðurstaða kunni
að nást í næstu viku, þegar Javier
Solana, framkvæmdastjóri NATO,
heimsækir Moskvu.
í ræðu, sem Davíð Oddsson for-
sætisráðherra flutti um utanríkis-
mál á fundi Samtaka um vestræna
samvinnu og Varðbérgs síðastlið-
inn laugardag, komst hann þannig
að orði um samskipti NATO og
Rússlands:
„Atlantshafsbandalagið hefur
að sjálfsögðu vísað á bug kröfum
Rússa um neitunarvald yfir
stækkun NATO en á hinn bóginn
gengið til samninga við þá um
náið samstarf og samráð eins og
eðlilegt er, þegar verið er að koma
á nýskipan evrópskra öryggis-
mála. Vaxandi líkur virðast á, að
Rússland semji á allra næstu vik-
um við bandalagið um nánara
samstarf, þrátt fyrir að NATO ætli
í júlí að bjóða fyrstu nýju ríkjun-
um aðild. Hið sanna próf á stað-
festu bandalagsins og rikja þess
kann hins vegar að fylgja í kjölfar
fyrstu stækkunar þess, þegar að
því kemur að bjóða fleiri ríkjum
aðild.“
í þessum orðum kemur fram
kjami þeirrar stefnu, sem NATO
hefur fylgt í samningaviðræðun-
um við Rússa. Hefur nú verið efnt
til fimm viðræðufunda og takist
samkomulag er ætlunin að Jeltsín
og fulltrúar NATO- ríkjanna 16
riti undir það í París 27. maí næst-
komandi.
Takmörkun vígbúnaðar
Jeltsín gaf hina jákvæðu yfir-
lýsingu í sama mund og hann
lagði krans á gröf óþekkta her-
mannsins við Kremlarmúra, en í
gær fógnuðu Rússar uppgjöf nas-
ista 1945 og lyktum síðari heims-
styrjaldarinnar í Evrópu. Taldi
Rússlandsforseti, að um 98% sam-
komulagsins væru frágengin.
Fyrr í vikunni kom fram í höf-
uðstöðvum NATO í Brussel, að
meðal hinna óleystu mála væri að
ganga frá atriðum, sem tengjast
CFE-samningnum um takmörkun
hefðbundinna vopna í 20 Evrópu-
ríkjum.
Þá hafa viðræðumar einnig
snúist um þaö, hvort ætlun NATO
sé að koma kjamorkuvopnum fyr-
ir í hinum nýju aðildarríkjum í
Mið- og Austur-Evrópu. Er sagt,
að fyrir liggi skuldbinding um, að
það verði ekki gert og bandalagið
hafi engin áform um það, enda
þjóni það engum tilgangi.
Söguleg þáttaskil
Atburðarásin hefur verið hröð í
sögu stjómmála og öryggismála í
Evrópu síðan Berlínarmúrinn
Eriend tíðindi
Björn Bjarnason
hrundi haustið 1989. Þá hafði
NATO starfað í 40 ár og kalda
stríðið verið næsta tíðindalítið í
Evrópu, fyrir utan spennu- og
slökunarskeið, sem einkenndu
það. Við upphaf níunda áratugar-
ins efndu Sovétmenn til áróöurs-
stríðs í því skyni að tryggja sér
einokun á meðaldrægum kjam-
orkuvopnum í Evrópu. Þessu
stríði töpuðu Sovétmenn. Eftir aö
Ronald Reagan varð forseti
Bandaríkjanna töpuðu þeir síðan
hverri áróðurslotunni eftir aðra.
Frá hmni Berlínarmúrsins,
dauða Varsjárbandalagsins og
upplausn Sovétríkjanna 1991 hef-
ur öfl skipan öryggismála í Evr-
ópu tekið stakkaskiptum. Náist
samkomulag milli NATO og Rúss-
lands og verði NATO stækkað er
enn unnt að tala um söguleg þátta-
skil í alþjóðastjómmálum og Evr-
' ópusögunni.
Eðlilegt er, að eftir næsta
óbreytt ástand í rúmlega 40 ár taki
nokkum tíma að ná áttum við nýj-
ar aðstæður. Hin nýja öryggis-
skipan, sem nú er á næsta leili, ef
allt gengur eftir á leiötogafundi
NATO í sumar, kemur í stað þess
klofnings, sem fylgdi jámtjaldinu
milli austurs og vesturs í hjcirta
Evrópu.
Flókin úrlausnarefni
Sagt var, að á tímum kalda
stríðsins gætu menn auöveldlega
valið milli svarts og hvíts. Auðvelt
var að finna pólana og taka mið af
þeim. Hitinn í baráttunni var oft
mikifl. Þá héldu ýmsir sérfræðing-
ar því fram, að gráu svæðin svo-
nefndu væru hættulegust, því að
þar væri erfiðast að átta sig á
hættunum; þar leyndist ef til vifl
neisti, sem síðan yrði að báli.
Nú er miklu stærra svæði en
áður á gráu svæði í Evrópu. Úr-
lausnarefnin em einnig flóknari
en áður og hættumar meiri eins
og sjá má í Júgóslavíu fyrrverandi
og Albaníu, svo að dæmi séu
nefnd, þar sem herafli er beitt í
átökum. í Sovétríkjunum fyrrver-
andi er einnig tekist á með vopn-
um.
Stækkun NATO minnkar gráa
svæðið. Stækkunin má þó hvorki
eyðileggja hið góða samstarf inn-
an NATO, sem er enn homsteinn
jafnvægis í öryggismálum í Evr-
ópu og á Atlantshafi, né skapa
hræðslu í þeim ríkjum utan Rúss-
lands, sem ekki fá aðild að banda-
laginu. Ef þetta gerðist snerist
stækkunin í andstæðu sína; yki
öryggisleysi í stað þess að stuðla
að meiri stöðugleika.
Borís Jeltsín og Jevgení Primakov, utanríkisráöherra Rússa, ávarpa
fréttamenn í Moskvu á fimmtudag. Jeltsín sagöi samkomulag viö NATO
vera í augsýn. Símamynd Reuter
asjenkó forseti hefúr veri að byggja upp nýtt lög-
regluríki, stein fyrir stein, um leið og hann hefur
styrkt einveldi sitt. Óháðum útvarpsstöðvum er lok-
að, lögmætt þing landsins leyst upp. Landið hefur í
þjónustu sinni fleiri lögregluþjóna en nágrannarík-
ið Pófland, þó svo að Pólland sé fjórum sinnum fjöl-
mennara. Nú er verið aö endurskrá hvem einasta
síma og verða neytendur að lofa að nota þá ekki til
að tala fjandsamlega um stjórnvöld.“
Úr forystugrein Washington Post 6. maí.
Heimastjórn á villigötum
„Heimastjórn Palestínumanna er á villigötum
þegar hún ætlar, að sögn Friehs Abus Middeins
dómsmálaráðherra, að innleiöa dauðarefsingu við
sölu á landareignum til gyðinga. Ástæðan er að
vísu skiljanleg. Uppkaup ísraelsmanna á landi Pa-
lestínumanna á herteknu svæðunum hefur í þrjá
áratugi rutt brautina fyrir nýjum landnemabyggö-
um og kröfum ísraelsmanna um yfirráð."
Úr forystugrein Politiken 6. maí.
iskoðanir annarra
| Átak í þágu eldri borgara
„Ríkisstjómin hefur boðað kærkomið átak í þágu
eldri borgara. Thörbjorn Jagland forsætisráðherra
I leggur til að 30 milljarðar (norskra) króna verði
’ lagðir til viðbótar í umönnun aldraðra á næstu fjór-
i um árum. Ekki seinna vænna. Noregur er talinn
eitt ríkasta land í heimi. Það segir þó ekki alla sög-
i’ una og margt gamalt fólk getur sagt hrikalegar sög-
J • ur því til staðfestingar. Verkamannaflokkurinn og
f hinir flokkamir í Stórþinginu bera sameiginlega
| ábyrgð á því aö sýna að átakið sé eitthvað meira en
■ kosningabrella. Það er löngu kominn tími til að eitt-
I hvað sé gert fyrir gamla fólkið í velferðarríkinu
INoregi. Það á það svo sannarlega inni.“
Úr forystugreln Verdens Gang 7. maí.
Aftur á bak í Hvíta-Rússlandi
„Á sama tíma og lýðræðið vinmn- á i stórum
J hluta heimsins, stefhir fyrrum Sovétlýöveldið
| Hvíta-Rússland í hina áttina. Alexander Lúk-