Dagblaðið Vísir - DV - 15.12.1997, Blaðsíða 32

40
MANUDAGUR 15. DESEMBER 1997
Tifið er ekki bara í heilanum:
Um dásemdir W i n u, „ii „ i'i % í
fyrstu sígarettu | \ 1
dagsins | LllVullldlVII UIVIVull IIIVl 1 1
að fyrsta sígaretta dagsins er
alltaf sú besta. Vísindamenn
telja sig nú hafa skýringuna á
því hvers vegna svo er.
Nikótín, eins og önnur
ávanabindandi efni, verkar á
taugafrumur i heilanum sem
bregðast við dópamíni, efni
sem stýrir hugarástandi og
mótar mannlega hegðun.
Rannsókn, sem John Dani
og fleiri við Baylor-læknaskól-
ann í Houston í Texas gerðu,
sýndi fram á að starfsemi
dópamín-taugafrumnánna
jókst í fyrstu af völdum
nikótínsins en síðan urðu þær
smám saman ónæmari fyrir
því. Texasbúarnir segja frá
rannsókn sinni í vísindaritinu
Nature,
Nikótínmagnið í líkamanum
minnkar á meðan sofið er og
því er nikótínskammturinn úr
fyrstu sígarettunni svona
ánægjulegur. Ánægjan fer síð-
an minnkandi eftir því sem
líður á daginn og meira er
reykt.
Ekki einhugur um
skóganna
Hópur þýskra vísindamanna
er ekki sammála því mati sér-
fræðinga Evrópusambandsins
að skógar Evrópu séu að
deyja. Þjóðverjamir telja ein-
faldlega að tæknin, sem notuð
er til að mæla heilbrigði trjáa,
sé ekki nógu góð. Núverandi
tækni byggist á því hvort trén
fella lauf í ótíma.
Þýsku vísindamennimir
segja aftur á móti að tré geti
fellt mikið af laufum eitt árið
vegna streitu en síðan endur-
heimt þau árið eftir. Frá þessu
segir í tímaritinu New Scient-
ist.
Ekkert sameiginlegt
með Neanderdals-
mönnum
Nútímamaöurinn og Neand-
erdalsmaðurinn lifðu í þúsund-
ir ára samtímis á jörðinni,
stundum meira að segja hlið
við hlið. Maður gæti því
kannski ímyndað sér að þeir
hefðu getið böm saman og af-
kvæmin orðið forfeður okkar
Evrópubúa. Svo mun þó ekki
vera.
Nýjar rannsóknir sem gerð-
ar vom á DNA úr bæði Neand-
erdalsmönnum og nútima-
manninum sýna að þeir eiga
afskaplega lítið sameiginlegt
þegar erfðaefni er annars veg-
ar. Rannsóknimar leiddu
einnig í ljós að þessar tvær
manntegundir aðgreindust fyr-
ir 550 þúsund til 690 þúsund
árum. Það mun vera eitthvað
eistum karlmannanna
Líkamsklukkan okkar, þetta
dásamlega innra úrverk sem
kemur manni niður á kvöldin og
upp á morgnana, er sennilega
ekki bara í kollinum, að minnsta
kosti þegar karlpeningurinn er
annars vegar. Hún er líklegast
líka í eistunum.
Vísindamenn voru til skamms
tíma þeirrar skoðunar að líkams-
klukku okkar mannanna væri
eingöngu að finna í heilanum, á
stað sem er fyrir ofan sjóntauga-
víxlin. Ný rannsókn sem sagt er
frá i nýlegu hefti tímaritsins Nat-
ure, leiddi aftur á móti í ljós að
klukkur þessar tifa hugsanlega
um allan líkamann.
Klukkurnar, sem stjómast af
mismunandi genum eftir dýra-
tegundum, bregðast við þeim
breytingum sem verða á birtunni
yfir daginn og einnig við þeim
hægfara breytingum sem verða á
því yfir allt árið.
í flugum, músum
og mönnum kallast
genið tímagenið.
„Það kom nýlega
í ljós að tímagenið
finnst í mönnum,'
segir Steve Kay, frrnnu-
líffræðingur við Scripps
rannsóknarstofnunina í
San Diego í Kalifomíu.
„Staðurinn þar sem það
kemur hvað skýrast
fram í músum, og ég held
einnig í mönnum, er eist-
un.“
Kay og fleiri vísindamenn,
meðal annars frá Brandeishá-
skóla í Boston, rannsökuðu
ávaxtaflugur til að ganga úr
skugga um hvar genið var virkt
þegar það stillti dægurrytma lík-
amans.
Vísindamennimir splæstu
marglyttugeni við
tímagen ávaxta-
t flugunnar
sem fyrir
vikið
varð
sjall-
lýsandi
grænt.
Flugurnar
vom siðan
skoðaðar imdir smá-
sjá.
Tímagenið reyndist vera út
um allan skrokk skordýrsins: í
meltingarveginum, í munninum,
á löppunum og víðar.
Þá var gripið til enn frekari
genasplæsingar. í þetta sinn vom
notuð gen úr eldflugum og fyrir
tilstilli þeirra komust vísinda-
mennimir að þvi hvaða líkams-
klukkur tifuðu í ávaxtaflugun-
um.
Að sögn Kays miðaðist gang-
ur margra þeirra við einn
sólarhring. Það sást á því
að ávaxtaflugumar gáfu
frá sér dauft gult ljós
sem síðan dofnaði
eftir því sem á dag-
inn leið. Þetta
gerðist alveg
óháð heilum
flugnanna.
Niðurstöð-
ur rannsókna
þessara gætu
varpað ljósi á
kvilla eins og
vetrarþung-
lyndi sem
þjakar
marga aðra
Norður-
álfubúa
en okkur
Islend-
inga.
Náttúran getur stundum leikiö börnin sín grátt. Þessi tvíhöfða pýtonslanga er til vitnis um það. Slangan fannst fyr-
ir skömmu á Sri Lanka. Hún hefur tvo starfandi heila og er við góöa heilsu aö sögn vísindamanna sem hafa skoö-
aö hana. Kvikindiö veröur til sýnis í dýragaröinum í Colombo, höfuöborg Sri Lanka.
Háhyrningar í frisbíleik
með gaddaskötur
Háhymingar í frisbí? Hljómar
einkennilega en það er nú samt
einmitt það sem þeir gera í hafinu
norður af Nýja-Sjálandi. Hvalimir
kasta þó ekki milli sín litlum plast-
diskum, eins og strandljón í mann-
heimum, heldur gaddaskötum, sem
sumar em allt að tveggja metra
breiðar.
Hvalir þessir em kunnir að því
að leika sér að mat sínum áður en
þeir sporðrenna honum. Það var
þó ekki vitað til að þeir legðu
gaddaskötur sér til munns, hvað
þá að þeir köstuðu þeim á milli
sín.
í grein í danska blaðinu
Jyllands-Posten segir að það hafi
verið ástralska vísindakonan
Ingrid Visser frá háskólanum í
Auckland á Nýja-Sjálandi sem upp-
götvaði þennan leikaraskap há-
hyminganna. Hún var þá að rann-
saka hafið umhverfis Norðureyju,
á Nýja-Sjálandi.
Svo virðist sem háhymingamir
kasti skötunum svona á milli sín
til að geta gripið þær með kjaftin-
um án þess að stinga sig á hinum
hættulega oddhvassa hala.
Ingrid Visser fylgdist með því
þegar nítján háhymingar sporð-
renndu 55 skötum af þremur mis-
munandi tegundum. í eitt skipti
gleyptu tveir hvalir í sig átján
skötur á aðeins sex klukkusflmd-
um.
Skötuveiðamar hefjast með því
að einn háhymingurinn kafar nið-
ur í leit að fiski. Þegar hann finn-
ur bráðina lætur hann félaga sína
vita, grípur skötuna með kjaftin-
um og fer með hana upp að yfir-
borðinu. Þar með getur frisbíleik-
urinn hafist, með tveimur eða jafn-
vel fleiri þátttakendum.
Visser telur tvær skýringar á
þessu atferli háhyminganna hugs-
anlegar. í fyrsta lagi séu þeir með
leik sínum að koma því þannig fyr-
ir að þeir geti gleypt skötuna án
þess að stinga sig á halanum, eins
og áður segir. Nú eða þá að þetta sé
aðferð þeirra til að kenna ungvið-
inu hvemig fara skuli með hættu-
lega bráð.
Þurr-
hreinsiefni
bendluð við
fósturlát
Konum sem starfa í þurr-
hreinsunum er hættara en öðr-
um konum við að missa fóstur.
Læknar telja að ástæðunnar sé
hugsanlega aö leita í hreinsiefni
sem notað er í slíkum efnalaug-
um.
Samkvæmt rannsókn sem vís-
indamenn í London gerðu varð
fósturlát hjá tuttugu prósentum
kvenna sem vinna í þurrhreins-
unum þar sem hreinsiefnið
perklóretilín er notað. Það er
nærri tvisvar sinnum meiri
tíðni fósturláta en hjá konum al-
mennt.
Einnig kom á daginn að þær
konur sem stjómuðu vélum sem
nota efhið misstu oftar fóstur en
samstarfskonur þeirra.
„Niðurstöður þessarar rann-
sóknar benda til að hugsanlega sé
meiri hætta á fósturláti hjá þeim
konum sem komast í snertingu
við mikið magn perklóretilíns en
ekki hjá þeim sem vinna með lítið
af efiiinu,“ sagði Pat Doyle sem
stjómaði rannsókninni.
Vísindamennirnir skoðuðu
3500 konur sem unnu í þurr-
hreinsunum bæði fyrir með-
gönguna og á meðan á henni
stóð. Aðrir áhættuþættir, svo
sem aldur konunnar, voru
einnig teknir með í reikninginn.
Niðurstöðm- ensku könnunar-
innr hníga í sömu átt og niður-
stöður sænskra og bandarískra
rannsókna.