Dagblaðið Vísir - DV - 26.09.1998, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 26. SEPTEMBER 1998 13"V
DV
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvaemdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ÖSSUR SKARPHÉÐINSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLT111,105
RVÍK, SIMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Frjálsrar fjölmiðlunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@centrum.is - Auglýsingar: dvaugl@centrum.is. - Dreifing: dvdreif@centrum.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerö: ISAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1800 kr. m. vsk. Lausasöluverð 160 kr. m. vsk., Helgarblað 220 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins f stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Gagnagrurms-skaðabætur
Skynsamlegt er aö horfa til Bandaríkjanna, þegar við
viljum öölast sýn inn í framtíðina. Algengt er, að þar
vestra sjáist fyrst merki þess, sem síðar heldur innreið
sína austan hafs, þar á meðal á íslandi. Nýjungar til góðs
og ills eiga gjarna upptök sín í Bandaríkjunum.
Þar vestra hrannast nú upp dæmi þess, að trygginga-
félög neiti heilbrigðu fólki um tryggingar vegna mein-
gena í forfeðrum þess. Einnig hrannast þar upp dæmi
þess, að fyrirtæki neiti heilbrigðu fólki um atvinnu,
nema það reynist í erfðaprófi vera án meingena.
Tryggingafélög vilja ekki viðskiptavini og atvinnurek-
endur vilja ekki starfsmenn, sem tölfræðilega eru lík-
legri en aðrir til að fá ýmsa arfgenga sjúkdóma. Þar sem
flestir algengustu og dýrustu sjúkdómar nútímans eru að
nokkru leyti arfgengir, er mikið talið vera í húfi.
Enginn vafi er á, að þessi ameríkanisering mun flytj-
ast hingað eins og önnur. Hér verður hins vegar ljóst,
hvaðan þær upplýsingar koma, sem leiða til, að trygg-
ingafélög framtíðarinnar munu neita fólki um tryggingu
og atvinnurekendur neita því um atvinnu.
Það verður líka deginum ljósara, að þeir, sem fyrir
þessu verða, munu sækja skaðabætur í hendur ríkisins,
sem hyggst á næstu mánuðum veita bandarísku fyrir-
tæki sérleyfi til að setja saman miðlægan gagnagrunn
með ógrynni erfða- og ættfræðilegra upplýsinga.
Þetta gerir ekki gagnagrunninn endilega skaðlegan.
Þetta þýðir samt, að málsaðilar þurfa þegar í upphafi að
gera sér grein fyrir líklegum kostnaði vegna skaðabóta-
skyldu. Ríkið kann að þurfa að borga fómarlömbum
mikið fyrir að hafa veitt deCode Genetics leyfi.
Þar með hefur þriðja spurningin bætzt við þær tvær
fyrri, sem enn kalla á svör stjórnvalda. Hinar tvær
spurningarnar eru um veitingu sérleyfis og um útstrik-
unarrétt fólks. Þær hafa komið fram í ýmsum út^afum
og þeim ekki svarað á frambærilegan hátt.
Staðan er enn sú, að ríkið hyggst veita sérleyfi og gefa
það, þótt hvort tveggja sé hagfræðilega úreltur geming-
ur. Staðan er enn sú, að ríkið hyggst leggja frumkvæðis-
kröfu að útstrikunum á herðar þeirra lifandi og látnu,
sem ekki vilja hafa neitt um sig í gagnabankanum.
Þverstæðan í öllu þessu er, að það eru einmitt upplýs-
ingar um látið fólk, sem geta orðið afkomendum þeirra
að fótakefli löngu síðar. Þess vegna er nauðsynlegt, að
stjórnvöld átti sig á, að hér er um að ræða viðkvæmar og
verðmætar upplýsingar en ekki gjafavöru.
Umbylta þarf gagnagrunns-frumvarpinu. Koma þarf
betur en áður til móts við sjónarmið úr umræðunni um
persónuvernd. Samtengdar upplýsingar í miðlægum
gagnagrunni eru hundraðfalt viðkvæmari en stakar
skýrslur, sem legið kunna að hafa á glámbekk.
Aðganginn að sjúkraskýrslunum á síðan að selja eða
bjóða upp, af því að eðlilegt afgjald að mati markaðarins
á jafnan að koma fyrir afhendingu verðmæta. Ríkisvald-
ið getur notað peningana til að bæta stöðu heilbrigðis-
mála og til að eiga fyrir síðari skaðabótakröfum.
Umræðan um gagnagrunnsfrumvarpið er orðin mikil
og hafa gagnrýnendur þess haft fullan málefnasigur.
Stjórnvöld hafa enga afsökun fyrir því að leggja það fram
eftir mánaðamótin án þess að breyta því fyrst til sam-
ræmis við samfelldan áfellisdóm umræðunnar.
Vont var að stjórnvöld skyldu gefa íslenzkum sægreif-
um auðlindir hafsins. Verra er, ef þau gefa bandarísku
fyrirtæki auðlindir erfða- og ættfræðinnar.
Jónas Kristjánsson
Þrýstingur NATO
Ósigrar Frelsishersins
Frelsisher Kosovo-Albana (KLA)
ber ekki síður ábyrgð á því að ekki
tókst að ná sáttum í sumar en Milos-
evic Serbíuforseti. Um miðjan júní
hafði Frelsisherinn náð á sitt vald
um þriðjungi Kosovo og taldi að
fullnaðarsigur væri innan seilingar.
í þeirri stöðu datt leiðtogum KLA
ekki í hug að semja frið eða slaka á
kröfum sínum um fullt sjálfstæði.
NATO hefur nú aukið þrýstinginn á Slobodan Milosevic, forseta Serbíu,
með því að hóta loftárásum á serbnesk skotmörk í Kosovo. Ástandið
þar hefur farið hríðversnandi undanfarna mánuði. Um 300.000 manns
hafa þurft að flýja heimili sín og 50 þúsund eru á vergangi.
Hótanir Atlantshafshandalags-
ins um hernaðaríhlutun í Kosovo
eru ekki nýjar af nálinni. í vor og
sumar sendi NATO Slobodan
Milosvic, forseta Serbíu, sömu
skilaboð án þess þó að láta kné
fylgja kviði. Þegar á reyndi kaus
NATO að sitja hjá meðan valda-
hlutfóll á vígvellinum breyttust og
staða Serba styrktist. Sú ákvörð-
un bandalagsins í vikunni að
safna saman herflugvélum til
hugsanlegra árása á serbnesk
skotmbrk er aðeins fyrsta skrefið í
átt að beinum hernaðarafskiptum.
Þjóðverjar vilja setja Milosevic úr-
slitakosti: Ef hann hættir ekki of-
beldisaðgerðum sínum í Kosovo
innan viku verði gripið til loft-
árása. Ekki er ljóst hve víðtæks
stuðnings tillagan nýtur innan
NATO. En það er alveg ljóst að
NATO getur ekki lengur setið að-
gerðalaust án þess að glata trúverðuleika sínum. Um
þrjú hundruð þúsund Kosovo-Albana hafa neyðst til
að flýja heimili sín undanfama mánuði. 50 þúsund
eru á vergangi í fjöllum Kosovo, og ef ekki verður
komið á vopnahléi í héraðinu fyrir veturinn má
ganga að því vísu að þau verði hungursneyð og far-
sóttum að bráð.
Mannréttindabrot
Ráðamenn í aðildarríkjum NATO gera sér grein
fyrir því að stríðshörmungamar og mannréttinda-
brotin í Kosovo mimu knýja þá fyrr en síðar til að
hafa afskipti af deilunni, eins og í Bosníu. Þrátt fyrir
það eru mörg ljón í veginum. í fyrsta lagi er ágrein-
ingur milli NATO-þjóðanna um skilyrði fyrir beit-
ingu hervalds. Bandaríkjamenn og fleiri áskilja sér
rétt til íhlutunar í neyðartilfelli, jafnvel þótt Rússar
beiti neitunarvaldi í Öryggisráði Sameinuðu þjóð-
anna. Aðrar aðildarþjóðir telja að Öryggisráðið verði
að leggja blessun sína yfír hernaðaraðgerðir NATO.
Rússar greiddu atkvæði með ályktim Öryggisráðsins
á miðvikudag, þar sem þess var kraf-
ist að komið yrði á vopnahléi tafar-
laust í Kosovo. Þeir segja hins vegar
að ályktunin heimili ekki hemaðar-
aðgerðir. í öðm lagi er engin varan-
leg lausn í Kosovo-deilunni í sjón-
máli. Það þarf ekki aðeins að koma
á vopnahléi, heldur einnig semja um
framtíðarskipan héraðsins. Vestræn
ríki hafa unnið áð því að ná fram
málamiðlun. Samkvæmt henni
fengju Kosovo-Albanar sjálfstjórn í
einhvers konar formi en ekki sjálf-
stæði. Til að friða Serba hefur verið
rætt um að Kosovo verði eitt eitt
þriggja lýðvelda Júgóslavíu með
Serbiu og Montenegro. Um tíma leit
út fyrir að skynsemin mundi ráða og
takast mætti að fá deiluaðila til að
fallast á málamiðlun. En þróunin í
Kosovo undanfama mánuði hefur
eytt þeim vonum. Vandamálið er að
hvorki Serbar né Albanar vilja
hvika frá ýtrustu kröfum sínum.
Serbar hófu þá stórsókri og gerðu
grimmdarlegar árásir á þorp í Kosovo.
Þetta leiddi til hótana NATO um að
gera sprengjuárásir á serbnesk skot-
mörk til að neyða þá að samninga-
borðinu, eins og í Bosníu. Eftir yfir-
lýsingar NATO um hernaðaraðgerðir
gegn Serbum lýstu Kosovo-Albanar
yfir sigri og í siginvímunni fóru þeir
meira að segja að opinbera Stór-Al-
baníu-drauma sína. En í stað þess að
gera alvöru úr hótunum sínum hélt
NATO að sér höndum. í framhaldinu
notaði Slobodan Milosevic forseti
tækifærið til að freista þess að gera út
af við Frelsisher Kosovo í eitt skipti
fyrir öll. Það hefur ekki tekist, en
staða Kosovo-Albana er veik og
Serbar hafa flest ráð í hendi sér.
Ekkert bendir þó til þess að Frelsis-
herinn muni gefast upp. Þvert á móti
hefur mótlætið hert KLA í þeim ásetn-
ingi sínum að berjast til hinsta
manns. Talsmenn hans segjast vera að búa sig undir
langvinnan skæruhemað og hafa ítrekaö að ekkert
komi annað til greina en fullt sjálfstæði Kosovo. Ekki
er meira sáttahljóð í Milosovic: Hann hefur algerlega
neitað að ljá máls á stjórnarfarsbreytingum í hérað-
inu, þótt aðeins 10% íbúanna séu Serbar en næstum
90% Albanar. Serbía er nánast gjaldþrota og litlar lík-
ur eru á því að Milosevic vinni fullnaðarsigur á víg-
vellinum í bráð. Hann svífst þó einskis og undan-
fama mánuöi hafa Serbar kerfisbundið brennt þorp
til gmnna með þeim afleiðingum að tugþúsundir hafa
þurft að flýja heimili sín. Ekki er unnt að leggja
stjómmálaástandið í Bosníu og Kosovo að jöfnu. En
eins og staðan er nú er eina leiðin til að binda enda
á harmleikinn í Kosovo að neyða Serba og Kosovo-Al-
bana að samningaborðinu með trúveröugum hótun-
um um hemaðaríhlutun, eins og í Bosníu. Serbar
hefðu áldrei fallist á Dayton-samkomulagið án loft-
árása NATO í Bosníu. Atlantshafsbandalagið verður
að sýna fram á að það sé í raun reiðbúið að grípa inn
í deiluna. Trúverðugleiki NATO er í húfi.
Erlend tíðindi
Valut Ingimundarson
skoðanir annarra
Bandaríkjamenn hræddir
„Bandaríkjamenn eru hræddir og allir aðrir hafa
einnig ástæðu til þess að vera það. Enginn veit hvað
japanska bankakreppan felur í sér og hvort Japan í
raun vill leysa vandamálin eða getur það. Undir öll-
um kringumstæðum munu enn líða ma^gir mánuð-
ir þar til aðgerðimar fara að hafa áhrif. Á meðan
mun asíska veikin víöa hafa slæm áhrif. Á meöan
öldinni er aö ljúka munu efnahagskreppur og af-
leiöingar þeirra dynja yfir. Það er langt í frá að
kreppan hafi náð hámarki."
Ur forystugrein Jyllands-Posten 21. september.
Áhugaverður árangur
„Alf Svensson og Gudrun Schyman reka áhrifa-
mestu athvörfin fyrir heimilislausa kjósendur. Á
meðan ráðavilltir borgaralegir kjósendur leituðu til
Svenssons tók Schyman að sér vonsvikna jafnaðar-
menn. Ástæðuna fyrir kosningasigri þeirra má að
1 miklu leyti rekja til vanhæfhi annarra flokka. En ef
œtamtnmmt
þau sjálf hefðu ekki haft eitthvað til bmnns að bera
sem heillaði kjósendur hefði árangur þeirra varla
verið mögulegur. Óháð því hversu miklu hlutverki
þau Svensson og Schyman hafa sjálf gegnt er líklegt
að aðrir stjómmálamenn verði fyrir áhrifúm að ár-
angri þeirra. Þau gætu orðið fyrirmyndir og það
getur sagt okkur svolítið um framtíðarmöguleika og
hættur stjórnmálanna."
Úr forystugrein Dagens Nyheter 23. september.
Gætíð að Kambódíu
„Engin ástæða er til að trúa því aö tveir af stríð-
andi stjómmálaflokkum í Kambódíu, hið minnsta,
setjist nógu lengi niður í vikunni til að nýtt þing
geti hafið störf. Þegar tekið er tillit til stjómarbylt-
inga og pólitísks ofbeldis í Kambódíu hin síðari ár
ber að fagna öllum vísbendingum um sættir. En
aðrir skyldu fylgjast gaumgæfilega með áöur en
þeir gera því skóna að raunverulegur pólitískur
friður hafi skollið á.“
Úr forystugrein Washington Post 22. september.