Dagblaðið Vísir - DV - 26.09.1998, Blaðsíða 28

LAUGARDAGUR 26. SEPTEMBER 1998
28 Jhelgarviðtal
Guðbergur Bergsson: „Mín list einkennist af viðhorfi og vilja, ekki samþykki með því sem fyrir er.“
ó að gustað hafi um Guðberg
Bergsson næstum því frá
upphafi ferils hans er hann
af mörgum talinn fremstur núlif-
andi höfundur þessarar þjóðar.
Fyrsta bók hans, skáldsagan Mús-
in sem læðist, kom út 1961 og síð-
an hefur hann gefið út fjölmargar
skáldsögur, auk smásagnasafna,
ljóðahóka og bóka af öðru tagi.
Hann hefur þýtt margar bækur,
skrifað viðtalsbók og
bernskuminningar.
1 ár gefur Guðbergur út þrjár
bækur, auk þess sem hans fræg-
asta bók kemur út í endurútgáfu,
og við ræddum fyrst um þá sem
kemur mest á óvart. Hún heitir
Kenjarnar, stór bók með 80 kop-
arstungum eftir spænska mynd-
listarmanninn Goya og texta eftir
Guðberg. Sá texti birtist fyrst í
Þjóðviljanum 1973-4, en hvemig
kom hann til?
Völuspá Spánverja
„Þegar ég fór að skrifa um þenn-
an myndaflokk vissi ég ekki til að
hann hefði nokkum tíma verið
túlkaður í heild,“ segir Guðbergur,
„ég hafði bara séð eina og tvær
myndir úr honum í bókum. Svo
komst ég að þvi að til eru þrjár
túlkanir á honum, og ég ákvað að
birta þær og spinna svo sjálfur í
viðbót. Eldri túlkanirnar vora lit-
aðar af viðhorfum og dægur-
málapólitík á 19. öldinni, en þessar
myndir hafa miklu meira gildi en
svo að hægt sé að láta það nægja.
Þess vegna túlkaði ég þær líka á
minn hátt, og þar sem öldin er
senn á enda reyndi ég að skoða
myndirnar með hliðsjón af því
sem var að gerast og mundi eflaust
gerast. Allar aldir enda á svipaðan
hátt, vissir listamenn koma fram
með uppgjör við sína öld. Þó að
það hafi ekki komið fram í þessum
eldri túlkunum þá eru þessar
myndir líka visst uppgjör manns
eru í þeim galdrar eða eins konar
völuspá.
Það eru afar fáir listamenn til í
heiminum," heldur Guðbergur
áfram. „Það eru til menn sem
stunda þjónustulist og þeir eru
nauðsynlegir vegna þess að miðl-
ungslist er miklu gagnlegri en hin.
En raunverulegir listamenn eru
mjög fáir. Og þeir eru einskis virði
í samtímanum vegna þess að þeir
eru svo sérstakir. Goya var í raun
og vem einskis virði eftir að hann
hætti að mála fyrir konunga.
Hann seldist ekki, hann var lengi
að koma verkum sínum út og svo
voru yfirvöld á eftir honum vegna
þess að hann stóð með frönsku
byltingunni og hugsjónum hennar.
Auövitað bjóst hann ekki við því
að lausnarinn Napoleon myndi
ráðast inn í Spán, en þegar það
gerðist kom þjóðemiskenndin í
ljós hjá Goya og hún varð miklu
sterkari en alþjóðahyggjan."
Alþýðulistin vekur ást
Önnur bókin sem Guðbergur
gefur út í ár heitir Sæmundur
Valdimarsson og styttumar hans
og er ævisaga Sæmundar Valdi-
marssonar listamanns, prýdd
myndum af verkum hans.
„Þar sem ég hef alltaf haft áhuga
á að útskýra það fyrirbrigði sem
listin er,“ segir Guðbergur, „þá
fjalla ég i þessari bók fyrst um al-
þýðulist og hvers eðlis hún er og
síðan athuga ég hvort Sæmundur
fylgir alþýðulist eða einhverri
annarri tegund af list. Hans list er
einstæð að því leyti að hún er
sjálfsprottin. Hún er ekki alþýðu-
list og ekki heldur svokölluð æðri
list.
Sá er munur á sjálfsprottinni
list og æðri list að sjálfsprottin list
eins og list Sæmundar höfðar nær
einvörðungu til ástartilfinningar-
innar. Menn vilja eiga verkin. En
hin æðri list ertir hugann og getur
fyrir hana íslensku bókmennta-
verðlaunin í annaö sinn, fyrstur
manna. í ár kemur framhald þeirr-
ar bókar, Eins og steinn sem hafið
fellsnesi, en hann fann ekki það
sem hafði búið í huga hans öll árin
sem hann var í burtu. Vegna þess
að þegar maður dvelur langt frá
Þegar þú sérð og umgengst hann
finnst þér allt vera venjulegt í fari
hans, en hinn venjulegi maður er
um leið afskaplega óvenjulegur.
Hið harmræna er undirstaða
við sína öld, það er að segja 18. öld-
ina. Á næsta ári eru 200 ár síðan
þessar myndir voru gerðar eða
gefnar út, og þegar þessi bók er
lesin sjá menn hliðstæðu okkar
aldar og 18. aldar."
- Er hægt að kaupa bók eins og
þessa á Spáni?
„Nei. Þessi myndaflokkur fæst
hvergi í heiminum í svona fallegri
bók. Fyrir afar mörgum ámm var
hann gefinn út á Spáni i stórri bók
en hún var ekki líkt því eins falleg
og þessi. Þar var líka bara ein
skýring á hverri mynd. Þessar
myndir hafa heldur ekki verið
settar í samband við aldarlok og
það að allar aldir enda á sama
hátt. Aldir byrja með miklum hug-
sjónum sem líða svo undir lok.
Myndimar hafa auðvitað heldur
aldrei verið tengdar við eddu-
kvæði eins og ég tengi síðustu
myndina við Völuspá. Þessar
myndir eru að vissu leyti viðvör-
un til mannkynsins og auk þess
varpað áhorfandanum frá sér.
Áhorfandinn segir: Þetta er mjög
óþægileg list en engu að siður er
eitthvað við hana. En þegar maður
sér sjálfsprottna list eða jafnvel al-
þýðulist þá fær maður ást á henni
og vill hafa verkin hjá sér. Afar
fáir vilja hafa hjá sér verk sem
hafa orðið til á umbrotatímum
vegna þess að i æðri list finnur
maður ekki fyrir ró fyrr en hún er
orðin sígild, eins og kallað er.
Æðri list á venjulega best heima á
söfnum en önnur list hvar sem
pláss er fyrir hana í sölum.“
Guðbergur skipuleggur líka sýn-
ingu á verkum Sæmundar í tengsl-
um við útgáfu bókarinnar. Hún
verður í Listasafni Kópavogs í
nóvember og desember.
Ég er ekki bara ég
Guðbergur gaf í fyrra út endur-
minningabókina Faðir og móðir
og dulmagn bernskunnar, og hlaut
fágar. - Hvað kom þér af stað að
skrifa endurminningar þínar?
„Þörfin fyrir að athuga," svarar
Guðbergur. „Alveg frá þvl að ég
man fyrst eftir mér fylgdist ég vel
með upprana mínum, vegna þess
að ég veit að ég er ekki bara ég
sjálfúr heldur er ég að mestu leyti
uppruni minn. En þó að ég skrifi
þessa svonefndu skáldævisögu er
ekki þar með sagt að þetta sé allt
frá foreldrum mínum. Þegar mað-
ur lifir lífinu þá sundurgreinir
maður ekki, maður raðar ekki
saman. í skáldskapnum gilda önn-
ur lögmál, þar þjappa ég saman og
gef mikið af sjálfum mér sem
kannski var ekki í þeim. En ef það
er í sjálfum mér þá hlýtur það líka
að hafa verið að einhverju leyti í
þeim.“
- Það hefur sem sagt ekkert sér-
stakt komið fyrir þig sem hefur
hrint þessum skrifum af stað?
„Nei, mín list er einvörðungu
byggð á vilja. Hún stafar ekki af
því að ég hafi orðið fyrir einhverju
eða vegna stórvægilegra breyt-
inga. Mín list einkennist af við-
horfi og vilja, ekki samþykki með
því sem fyrir er.“
- Hvernig hefurðu unnið þessar
endurminningabækur?
„Þegar móðir mín dó sneri faðir
minn aftur til uppruna síns á Snæ-
æskustöðvunum þá verða þær aðr-
ar en það sem sést þegar maður
snýr þangað aftur. Ég fór og heim-
sótti hann oft og með því fræddist
ég og styrkti minningamar.
í séinna bindinu sem kemur út
núna fyrir jólin kemur fram að
faðir minn heimsótti oft móður
sína sjúka til að fá innblástur og
geta ort eftirmæli um hana,
þannig að þetta endurtekur sig. Ég
fór líka til foður míns á vissan
hátt til að yrkja eftirmæli um
hann, en munurinn á okkur er sá
að ég held að hann hefði ekki get-
að ort um móður sína án þess að
heimsækja hana vegna þess að
hann var ekki skáld, hann þurfti á
raunveruleikanum að halda, en ég
held að ég hefði getað skáldað án
þess að hafa farið til hans í þágu
listarinnar heldur einvörðungu til
að sýna honum sonarkærleika.
Á vissan hátt em þessar bækur
óður til fátæks fólks, óður til vits-
muna óupplýstra manneskja sem
ekki hafa notið neinnar menntunar.
Þetta er um hús sem er engin höll,
bara venjulegt timburhús. Það er
ekki verið á neinn væminn hátt að
vorkenna eða lofsyngja fólk heldur
sýna að hugsun og djúpar tilfinning-
ar búa í venjulegum mönnum. Þetta
er ekki bara um foreldra mína,
þetta er um hinn venjulega mann.
„Rithöfundar ættu að endurskoða verk sfn á tiu ára fresti."
„Mér fannst miskunnarlaust að þurfa að
eyða þessum árum í að afhenda öðrum
mönnum lykla, bera töskur, svara í síma
og hafa afskipti af drukknu fólki."