Dagblaðið Vísir - DV - 26.09.1998, Blaðsíða 29

37
LAUGARDAGUR 26. SEPTEMBER 1998
Hfelgarviðtal
að leggja á minnið vegna þess að
þá þyrfti hann ekki að kaupa bæk-
ur. Þá gæti hann flett hlutunum
upp í huganum hvenær sem væri.
Aðeins hinir ríku eiga bækur og
þeir þurfa ekki að geyma þær í
minninu. Faðir minn lagði þess
vegna allt á minnið í sparnaðar-
skyni.“ Guðbergur kímir og skell-
ir svo upp úr.
lílgangslaus maður
- Hefurðu einhvem sérstakan
tilgang með þessum bókum?
„Nei, ég hugsa aldrei um til-
gang. Ég skrifa ekki fyrir neinn
hóp. Þetta er bara verk í sjálfu sér.
Þess vegna lít ég á sjálfan mig sem
tilgangslausan mann. Ég veit að
höfundar skrifa fyrir ákveðna hug-
myndafræði og fá í staðinn stuðn-
vörður þar þá var þetta á þeim tíma
þegar ég var rúmlega þrítugur,
hafði náð fullum þroska og vissum
tökum á forminu, eins og málarar
segja, og þá vill maður vera einvörð-
ungu í verkum sínum. Mér fannst
miskunnarlaust að þurfa að eyða
þessum árum í að afhenda öðrum
mönnum lykla, bera töskur, svara í
síma og hafa afskipti af drukknu
fólki. Hins vegar fékk ég dýrmæta
reynslu við starfið. Til dæmis lenti
ég aldrei í vEmdræðum með drukkið
fólk en sá sem leysti mig af var
alltaf í einhverjum vandræðum.
Hann var að reyna að koma viti i
fólk! Það er ekki hægt vegna þess að
á þessu stigi er manneskjan sam-
bland af bami og fávita; þannig kom
ég fram við það af því ég bar þetta
bam og fávita í sjálfum mér og vissi
hvað ég átti að gera. Hjá mér sofn-
„Það er alltaf einhvern veginn þannig
að menn styrkja ekki það sem er ein-
hvers virði, sem er kannski rátt það þarf
ekki á stuðningi að halda.
ii
DV-myndir E.ÓI.
Ég veit ekki hvort ég hef mjög
gott minni; faðir minn hafði það
en það var á vissan hátt áunnið
minni. Fóstri hans sagði honum
ing frá meðbræðrum, kommúnist-
ar skrifa fyrir kommúnistamark-
að, femínistar fyrir femínista-
markað, en ég skrifa ekki fyrir
neinn og hef aldrei gert það og
krefst ekki stuðnings.“
- Mér fannst sem lesanda
bernskuminninganna oft að þú
værir að veita mér innsýn inn í
grunninn að ævistarfl þínu.
Ákveðnar setningar senda skýr
skilaboð um hver þú ert og hvers
vegna þú ert sá höfundur .sem þú
ert.
„Á vissan hátt er þetta rétt en ég
held að það stafi fremur af því að í
okkar allra
mínum bókum skiptir hið harm-
ræna afskaplega miklu máli. Ef
lesandinn telur sig finna sjálfan
sig þá er það í gegnum undirtón
hins harmræna. Ég held að hið
harmræna sé undirstaða okkar
allra. Undirstaða tilverunnar. Höf-
undur nær best til lesandans með
því að fara niður á svið hins harm-
ræna. Ekki með gleðinni og ekki
með sáttum.“
- Hvernig tilfinning er að hafa
skrifað þessar tvær bækur og kaf-
að aftur í fortíðina?
„Ég skal segja þér að það er eng-
in tilfinning! Tilfinningin ríkir bara
meðan ég vinn að þessu verki hvort
ég get lokið því eða ekki. Ég er ekk-
ert feginn að vera laus við bók, ég
finn ekki fyrir tómleika eins og höf-
undar tala oft um. Þetta er bara
verk sem ég hef unnið.“
- Verða bækurnar fleiri?
„Ég gæti auðvitað haldið áffam
endalaust en ég veit ekki hvort það
kemur meira. í ævintýrunum vaxa
níu greinar í staðinn þegar ein
grein er höggvin af tré. Eins er þetta
í skáldskapnum. Því fleiri bækur
sem maður skrifar því fleiri bækur
gæti maður skrifað ef manni entist
ævin og getan. Ég held að Jökull
Jakobsson hafi sagt einhvern tím-
ann að það kæmi í ljós eftir þriðju
bók hvort maður væri rithöfundur
eða ekki. Þaö er auðvelt að skrifa
fyrstu bókina, sæmilega auðvelt að
skrifa næstu, en þriðju bókina er
mjög erfitt að skrifa. Ef manni tekst
það nokkurn veginn sæmilega þá
getur maður haldið áfram.
Hjá mér var aðalatriðið að fá
tækifæri til að gefa mig að skriftum.
Þó ég hafi aldrei fundið til leiða við
vinnu eða þótt óeðlilegt að hafa
þurft að vinna erfið störf, og þó að
ég hafl kunnað mjög vel við mig á
Hótel Borg árin sem ég var nætur-
uðu fyllibytturnar vært og skömm-
uðust sín ekkert daginn eftir.
En þarna finnst mér ég hafa eytt
tíma mínum í eitthvað sem ekki var
mjög frjósamt."
Ekki éta allt saman
- Manstu hvað þú hefur gefið út
margar bækur?
„Nei. Ég hugsa aldrei um það.“
- Áttu enga uppáhaldsbók meðal
verka þinna?
„Nei. Hins vegar veit ég það að rit-
höfundar ættu að endurskoða verk
sín á tíu ára fresti. Rithöfundur ræð-
ur yflr 30-40 þroskaárum og á tíu ára
fresti ætti hann að fara yfir bækur
sínar og færa þær inn í nýjan tíma.
Því ef bók er aðeins hluti af ákveðn-
um tíma þá endist hún ekki í framtíð-
inni. En ef maður fer yfir verk meðan
hann er ennþá óskemmdur af
drykkju, oflæti, mikilmennsku og hé-
gómlyndi þá getur hann bætt inn nýj-
um tímum í verkið og þá verður bók-
in að vissu leyti sígild áður en höf-
undurinn deyr.“
- Nú er Tómas Jónsson metsölubók
að koma út í þriðja sinn í haust. . .
„Fjórða sinn. Hún er eina bókin
mín sem ég hef ekki endurskoðað.
Það er vegná þess hvað ég er spar-
samur. Sparsemin er ríkur þáttur í
mér. Mitt álit er að maður eigi að
fara i gegnum lífið þannig að hann
eyði sem minnstu. Jörðin á eftir að
vera til í mörg þúsund ár og þú mátt
ekki éta allt upp sem hún hefur að
bjóða.
Ég hef ekki endurskoðað Tómas
Jónsson af sparsemisástæðum. Það
yrði dýrt fyrir útgefandann að setja
bókina á ný. Aðrar bækur hef ég
endurskoðað fyrir aðra útgáfu og
svo hef ég endurskoðað bækur sem
ekki hafa enn verið endurútgefnar."
Og Guðbergur sýnir mér handrit að
endurskoðaðri Önnu og Það sefur í
djúpinu.
- En af hverju geturðu ekki endur-
skoðað Tómas Jónsson eins og þess-
ar bækur?
„Það sem ég fékk á mig þegar sú
bók kom út - að ég væri einskis virði
- fór að einhverju leyti inn í mitt sál-
arlíf. Þetta er bók sem er aldrei talað
um. Þetta er eiginlega feluverk með-
al bókanna minna. Og ég hef aldrei
litið í hana sjálfur. Svona geta áhrif
samfélagsins verið á höfunda. En eft-
ir að ég fékk skítinn á mig þá vissi
ég að ég gæti staðist allt. Verið mað-
ur sem hefði ekkert á bak við sig,
engan hóp; bara maður sem skrifar."
- En nú voru og eru margir afar
hrifnir af Tómasi. ..
„Það hefur aldrei komið fram.“
- En í gagnrýni á bókina á sínum
tíma?
„Ég veit það ekki. Þú verður að at-
huga að ég hef aldrei umgengist
menntamenn nema útlendinga. Og
það er ekki fyrr en núna þegar bæk-
urnar mínar koma út á útlendum
tungumálum að ég veit hvaöa við-
horf vel menntaðir lesendur hafa til
þessara bóka.“
- Og hvernig eru viðbrögð þeirra?
„Það eru það sem maður kallar
góð viðbrögð. Fólk sem ég hafði ver-
ið innan um í fjörutíu ár hafði ekki
hugmynd um að ég skrifaði bækur.
Maður á ekkert að bera það út að
maður sé rithöfundur. Ef maður
gerir það þá dreifist maður - verður
eins og gufuvél sem hleypir alltaf
gufunni út þannig að það myndast
aldrei þrýstingur, og hinn
gufuknúni bátur eða lest fer aldrei
af stað!“
Hið sanna örlæti er einkamál
Athyglisvert er að rithöfundur
sem gerbreytti landslagi íslenskra
bókmennta er ekki á listanum yfir
heiðurslaunahöfunda Alþingis. Og
ekki hefur Guðbergur verið fasta-
gestur á skrá yfir þá sem njóta
styrkja úr Launasjóði rithöfunda.
„Það er alltaf einhvern veginn
þannig að menn styrkja ekki það
sem er einhvers virði, sem er
kannski rétt, það þarf ekki á stuðn-
ingi að halda,“ segir Guðbergur.
„Sagan segir að franska ríkið hafi
boðið Gustave Flaubert styrk og
hann hefði viljað þiggja hann ef það
kæmi aldrei fram að hann fengi
stuðning frá hinu opinbera. En það
vildu ekki hinir gjafmildu. Þeir
vildu láta bera á sér. Þeir vilja
koma fram á Kjarvalsstöðum og
taka í höndina á listamönnunum
sem stuðninginn fá, en hið sanna
örlæti er einkamál milli tveggja að-
ila og slíkt er ekki til hér á landi.
Ég hef alltaf á tilfinningunni þeg-
ar fólk fær stuðning hér á landi að
nú hafi rithöfundurinn verið fúllur
í marga mánuði og það þurfi að gera
eitthvað fyrir hann svo hann hætti
að drekka. Ef það er kona þá hafi
hún fengið eitthvað í móðurlífið og
þess vegna þurfi að gera eitthvað
fyrir hana. En í raun og veru ættu
karllistamenn að fá styrki vegna
þess að þeir eru oft hvorki með
móðurlíf né neitt í móðurlífí listar-
innar!“ Og Guðbergur flissar eins
og stelpa.
- Hefur þú ekki sótt um styrki?
„Jú, ég gerði það fyrir mörgum
árum, og fékk hann. Svo fékk ég
bréf þar sem ég var beðinn um að
segja nákvæmlega frá því hvernig
ég hefði notað styrkinn eða skila
honum aftur. Þá hafði ég gefið út
bók, og ég hugsaði með mér: Ef
nefndin hefur ekki fylgst betur með
en svo þá nenni ég ekki að upplýsa
hana. Eftir það hef ég aldrei sótt um
styrk. Mér fannst þetta vera niður-
lægjandi. Ég er sammála Flaubert.
Ef einhver veitir styrki getur maður
þegið hann með því skilyrði að gjaf-
mildin komi hvergi fram nema í list
þess sem hennar nýtur.“
-SA

Ein af myndum Goya í Kenjunum ásamt texta Guðbergs.
Þvílík hagleikskona
Tvær á priki tátur sitja og fara
geyst. Hnúðurinn á sóflinum snýr
fram, kyntáknið sem nomir tóku
í gagnið og flugu á um vindheima
eftir að þær höfðu glatað gétu
sinni til ástarflugs á jörðinni.
Þegar árin komu yfir kerlingam-
ar fannst þeim skárra að reka
prik milli fóta sér en hafa ginn-
ingagapið tómt. Mörgum manni
og konu fannst hollt að leita ráða
hjá slíkum siðameyjum þó að
annar þróttur væri farinn. Nom-
in kann ráð við öllu milli himins
og jarðar, enda hvorki af þessum
heimi né öðmm. Hún sér vítt um
veröld alla og djúpt inn i sál vol-
uðu mannskepnunnar sem finnur
ekki fró fyrr en helfróin veitir
síðustu fullnæginguna og dregur
hana úr þessum heimi í annan og
fullkomnari. Þar er allt til af öllu.
Hvorki sálin né líkaminn þurfa
aö hafa fyrir viðurværi sínu. Guð
sér um hvaðeina með því að út-
rýma þörfunum.
Goya skírði fi-umteikninguna:
„Nomadraumur... góðir fulltrúar
nomagaldurs“.
Stöllumar úr myndinni, sem
við sáum áður og var nr. 60, em
búnar að æfa og komnar hér á
loft. Sú eldri heldur um prikið
með kunnáttuhöndum, en hin um
axlir hennar og horfir niður. Báð-
ar eru orðnar prikvanar. Svipur
gömlu konunnar ber það með sér.
Þær haggast ekki fremur en pút-
ur á hænsnapriki. Vitra uglan
fylgist með öllu, leiðsögukonan í
náttmyrkrinu. En það veit enginn
nema hún hvert forinni er heitið.
Nornimar eru eflaust að fara á
stefnumót. Hver veit nema þær
ætli til himna að reyna að for-
færa englana.