Dagblaðið Vísir - DV - 21.12.1998, Blaðsíða 34

MÁNUDAGUR 21. DESEMBER 1998
7
42

t
ofnæmi þróað
Vísindamenn viö háskóla-
sjúkrahúsiö í Óðinsvéum í
Danmörku gera sér vonir um
að eftir nokkur ár verði þeir
búnir að þróa bóluefni gegn of-
næmi. Rannsókn Óðinsvéa-
manna nær til 600 nýbura.
Fylgst verður síðan reglulega
með þeim næstu þrjú árin.
„Við vitum að ákveðnir
þættir verða til þess að sumir
fá ofnæmi. Takist okkur að
króa af þá fjölmörgu mismun-
andi þætti sem valda ofnæmi
erum við á góðri leið með að
búa til bóluefni gegn ofnæmi,“
segir Ame Host yfirlæknir.
Hann segir rannsóknina
sem þegar er farin í gang vera
þá fyrstu sinnar tegundar í
heiminum og hún hefur fært
vísindamönnum nýja vit-
neskju.
Nýtt vopn í bar-
áttunni gegn
nauðgurunum
Nýtt þvagpróf sem visinda-
menn á trlandi hafa búið til
gæti orðið að liði við að hand-
sama nauðgara sem lauma
deyfilyfinu rohypnol út í
drykki fómarlambanna.
Með prófu tranna er hægt
að greina lyfið í líkam-
anum í alít að viku
eftir að það
tekið,
miklu
lengur
en hefð-
bundnar
rannsóknir
geta gert.
Konur, sem grunar að þeim
hafi verið nauðgað en muna
ekkert vegna þess að lyfið
veldur minnisleysi, gætu því
haft nokkurt gagn af. Að
minnsta kosti lofa fyrstu til-
raunir góðu.
Rohypnol hefúr verið kennt
um þúsundir svokallaðra
stefnumótanauðgana um heim
allan en fá málanna hcifa kom-
ið til kasta dómstóla.
Bjöllur sólgnar
í blágresi
Bjölluíegund ein í Japan er
svo sólgin í blágresi að hún
getur ekki hætt að eta. Og
v skiptir þá ekki máli þótt dýrin
missi meðvitundina, ef meðvit-
und skyldi kalla, i margar
klukkustundir eftir að hafa
gætt sér á nokkrum blágresis-
laufum.
Daniel Potter við Kentucky
háskóla segir í viðtali við
tímaritið Science News að
bjöllunum finnist blágresið
hireinasta sælgæti.
Rannsóknir Potters á bjöll-
um þessum leiddu í ljós að
bjöllur sem troða i sig blágresi
framleiöa helmingi færri egg
en hinar sem ekki átu blá-
gresi. Engu að siður héldu blá-
gresisætumar uppteknum
hætti.
Dýrin komust í mesta vímu
við að borða krónublöð hlá-
gresisins. Efni sem unnið var
úr laufúnum dugði þó vel til
að koma þeim í annarlegt
• ástand.
Hitamælir sem segir sex:
Gervihnettir vara við
yfirvofandi eldgosum
Eldfjallasérfræðingar hafa loks-
ins eignast almennilegan hitamæli.
Ekkert venjulegan grip, heldur
gervihnetti uppi á himninum sem
senda upplýsingar til jarðar um
hitabreytngar í eldfiöllum sem eru
um það bil að gjósa, eða nýbyrjuð.
„Við höfum ekki fyrr átt þess
kost að fylgjast með yfirvofandi eld-
gosum úr fiarlægð," segir Luke
Flynn, eldfiallafræðingur frá há-
skólanum á Hawaii.
Vísindamennimir komu sér upp
eldvirkniviðvörunarkerfi þar sem
sjálfvirk tölva við háskólann á
Hawaii fylgist með gögnum frá
gervihnöttum um „heita bletti" á yf-
irborði jarðar.
Kerfi þetta sýndi hvað í því býr
þann 13. maí síðastliðinn. Þá varð
það vart við að hiti, í formi geislun-
ar, var að myndast í kringum eld-
fiall sem heitir Pacaya í Gvatemala.
Viku síðar þeytti fiallið miklu ösku-
skýi upp í loftið og féll askan til
jarðar i Gvatemalaborg og ná-
grenni.
Kerfið byggist á nýrri úrvinnslu-
tækni sem gerir kleift að gögn frá
tveimm- gervihnöttum fara beint
inn í háskólatölvuna og þaðan inn á
Netið, að þvi er vísindamennirnir
segja. Kerfi þetta hefur verið í notk-
un á Hawai undanfarin tvö ár þar
sem það hefur fylgst með skógareld-
um og hraunflæði. Gervihnötún-inn
Sending af himnum ofan:
Grænar gleragnir komu upp
um árekstur við smástirni
í suðausturhluta Argentínu vissu
íbúarnir ekki hvaðan á sig stóð
veðrið fyrir 3,3 milljónum ára. Allt
bendir til að þá hafi smástirni kom-
ið æðandi af himnum ofan og rekist
á jörðina af miklu afli. Loftslags-
breytingar sem urðu í kjölfarið eru
taldar hafa útrýmt 36 dýrategund-
um.
Vísindamenn segja að grænleitar
gleragnir sem fundust á þessum
hluta argentínsku sléttanna séu vís-
bending um svo gríðarlegan hita að
hann geti aðeins myndað við árekst-
ur smástimis og jarðarinnar. Gler-
inu svipar til efna sem finnast í
þekktum eldstöðvum.
„Það varð greinilega árekstur við
smástirni,“ segir Peter Schultz,
jarðfræðingur við Brown háskóla,
sem stjómaði rannsókninni. Sagt er
frá niðurstöðunum í tímaritinu Sci-
ence.
Áreksturinn í Argentínu var ekk-
ert í líkingu við þann sem varð fyr-
ir 65 milljónum ára þegar risaeðl-
umar dóu út. Engu að síður hafði
argentínska smástimið mikil áhrif
þar sem það kom niður vegna kóln-
andi verðurfars sem fylgdi í kjölfar-
ið.
Risastór heltisdýr,
letidýr og kjötétandi fuglar með
stóra gogga vom meðal dýranna
sem gátu ekki lagaö sig að nýjum
aðstæðum og dóu út áður en langt
um leið.
Smástimið sem sendi risaeðlum-
ar á vit feðra sinna var 15 til 25 kíló-
metrar í þvermál og rykið sem það
þyrlaði upp varð til þess að sam-
felldur vetur ríkti á jörðinni í nokk-
ur ár á eftir. Smástirnið sem kom
niður í Argentínu var aftur á móti
ekki nema 1,6 kílómetri í þvermál
og því algjör kettlingur í saman-
burði viö hitt. Hraði þess var 25
sinnum meiri en hraði riffilkúlu.
Schultz segir að gleragnirnar
hafi átt einna stærstan þátt i
að fullvissa vís-
indamennina
um að smá-
stirni hafi
rekist á jörð-
ina. Ekki hef-
ur þó enn tekist að
finna sjálfan gíginn þar sem smást-
imið kom niður. Ástæða þess kann
að vera sú að síðan áreksturinn
varð hefur orðið landrof á strand-
lengjunni.
Frekari rannsóknir á árekstri
smástimis viö jörðina geta veitt
aukinn skilning á náttúrufyrirbær-
um eins og hafstraumnum E1 Nino
og eldgosum sem geta valdið lofts-
lagsbreytingum, segir Schultz.
fer yfir svæðið þar sem von getur
verið á eldgosi eða skógareldi á
fimmtán mínútna fresti og því eru
það nánast rauntímaupplýsingar
sem berast út á veraldarvefinn.
Eldfiallastöðin á Hawaii er þegar
farin að nota gögn frá gervihnöttun-
um til að ákvarða upphaf og endi
eldgosa á Kilauea og til að rannsaka
fullyrðingar um ný gos í Mauna Loa
eldfiöllunum.
Þegar eldfiallið Popocatepetl
skammt utan við Mexíkóborg tók að
gjósa þann 24. nóvember síðastlið-
inn staðfesti nýja eftirlitskerfið það
aðeins einni mínútu eftir að íbúar í
grennd við fiallið tilkynntu um
öskugos.
I september varð kerfið vart við
eldgos á afskekktum stað á Galapa-
goseyjum þremur klukkustundum á
undan vísindamönnum em starfa á
eyjunum.
Um þessar mundir fylgist kerfið
með eldfiöllum á Hawaii, Mont-
serrateyju i Karíbahafi, í norður-
hluta Chile, Gvatemala, mið- og
vesturhluta Mexíkós og á Galapa-
goseyjum. Jafnframt hefur það ver-
ið látið fylgjast með skógareldum í
Flórída, Kaliforníu og á Hawaii, auk
þess sem það hefur nánar gætur á
eldum sem stöðugt brenna í regn-
skógum Amazónsvæðisins.
Hákarlabijósk
gegn krabbameini
Bandaríska krabbameins-
stofnunin (NCI) og kanadískt lif-
tæknifyrirtæki tilkynntu fyrir
skömmu að þau væru að hefia
tilraunir á sjúklingum með nýtt
krabbameinslyf úr hákarla-
brjóski. Þetta er fyrsta lyfið úr
hákarlaafurðum sem NCI tekur
til prófunar.
Fylgjendur óhefðburidinna
lækningaaðferða hafa lengi taliö
að hákarlar búi yfir einstæðum
hæfileikum til að berjast við
krabbamein í eigin skrokki. Vís-
indamenn segja aftur á móti að
hákarlar geti fengið krabbamein.
Krabbameinsstofnunin hefur
samt ákveðið að kanna hákarla-
afurðir til að ganga úr skugga
um hver áhrif þeirra eru.
Lyfið sem á að kanna á 550
sjúklingum með lungnakrabba
er af nýrri og mjög rómaðri gerð
lyfia sem drepa æxli með því að
koma í veg fyrir að blóð streymi
til þeirra.
Aðrar rannsóknir hafa sýnt
fram á að brjósk úr nautgripum
getur haft áhrif á hæfileika æxla
til að mynda nýjar æðar til að
næra sig með.
James Pluda við NCI segir
það ekki koma á óvart þar sem
engar æðar séu í brjóski. Hann
segir þó ekki ljóst hvernig efni
sem unnið er úr brjóski virkar.
„Það er líklegast eitthvað
þarna en hvað það er veit ég
ekki,“ segir Pluda.
Hákarlar eru prýðileg upp-
spretta brjósks þar sem beina-
grind þeirra er úr brjóski en
ekki beinum.