Dagblaðið Vísir - DV - 30.10.1999, Blaðsíða 34

nærmynd
f
LAUGARDAGUR 30. OKTÓBER 1999 j-Ti- V
Afeigin rammleik og styrk frá
ríkisstjóm
Ég hef að mestu komið mér áfram í
þessu af eigin rammleik og fór fyrst út
í desember 1996 en þurfti um tíma að
hætta vegna fjárskorts. Það var síðan í
júní 1998 að Bosníustjóm hafði sam-
band við mig og vOdi fá mig tO að sjá
um uppgröft á fjöldagröfum í Bosníu
og bera kennsl á líkamsleOar. Ég skrif-
aði Davíð Oddssyni forsætisráðherra
bréf og fékk frá ráðuneytinu styrk upp
á eina miOjón árið 1998. Fyrir þetta ár,
1999, veitti íslenska ríkisstjómin mér
styrk upp á tvær mOjóntr.
20 þúsund ófundnir enn
Þáð er ótrúlega mikið starf eftir og í
dag er áætlað að um 20.000 manns séu
ófúndnir í fjöldagröfum hér og þar í
Bosníu. Það er vitað um marga staði
en vegna skorts á mannafla og pening-
um verður starfið langdregið og erfitt.
Nú þegar stríðinu í Kosovo er lokið má
búast við miklum fjölda af gröfum sem
ekki hafa neinar merkingar eða kenni-
leiti tO aðgreiningar.
Ég dvaidi í Kosovo um daginn í háif-
an mánuð við uppgröft en munurinn á
að vera þar og grafa og í Bosníu er sá
að þar era líkamamir heilir enn þá en
ekki beinagrindur eins og í Bosníu. Ég
Lögreglumenn leita að jarðsprengjum á svæði þar sem fjöldagrafir eru.
Eina konan og eini útlending-
urínn
Ég er eina konan og jafnframt eini
útlendingurinn í fyrrum Júgóslavíu
sem vinn við að grafa upp lík og bera
kennsl á þau. Það er mjög auðvelt fyr-
ir mig að setja mig í spor þessara ein-
staklinga og finna tO með þeim. Ég
hugsa eins og þeir og þar af leiðandi
fmn tO sömu gleði þegar hægt er að
bera kennsl á fólk sem hefur verið týnt
í nokkur ár. Sorgartíðnidi verða síðan
að gleði og ró í hjarta ættingjanna.
Ég er að aOan daginn 7 daga í viku,
mánuð eftir mánuð og líður best
þannig. Ég vOI heldur hafa lítið af pen-
ingum og mikið að gera en mikið af
peningum og ekkert að gera,“ segir
Eva og vitnar tO þess að margar stórar
alþjóðlegar hjálparstofnanir hafa yfir
gífúrlegu ijármagni að ráða en nýta
það ekki í beina aðstoð heldur í
starfsfólk sem fær borgað fyrir að
fylgjast með og skrifa skýrslur um
hvað-aðrir era að gera.
„íslendingar era þriðja þjóðin í
heiminum tO að veita fé tO ICMP
(Intemational Commison for Missing
Persons) tO aðstoðar Bosníustjóm á
uppgrefti líkamsleO'a. Aðrir eru
Bandaríkjamenn og HoOendhtgar.
Framlag íslendinga er ICMP mikO-
vægt þar sem við erum 100 þjóð en
Bandaríkjamenn era 270 miljónir og
þama úti er þetta framlag íslands í
augum heimamanna meira virði en
3-5 mOjóna doOara styrkur Banda-
ríkjamanna. Bosnía er gjaldþrota."
Staðall kenndur við Evu
Vegna starfa Evu hefur orðið tO
ákveðinn staðaO í uppgrefti í Bosníu
en hann heitir Eva model og þýöir
Eva Klonowski við líkamsleifar 18 ára unglíngspilts sem var eitt fórnarlamba strí
- Eva Klonowski hefur grafið upp
meira en 1000 lík með eigin höndum
starf einstaklings sem hjálpar við upp-
gröft af eigin framtaki (þú vinnur
sjálf). ísland er orðið mjög þekkt í
Bosníu vegna sérstöðu Evu og hafa er-
lendir fjölmiðlar haft mikinn áhuga á
henni og hennar starfi. Heimafjölmiðl-
Stríðið í Bosníu er á
enda en hryllingurinn
lifir áfram. Það þarf að
grafa upp fjöldagrafir
sem stríðandi fylkingar
hafa skilið eftir sig og
bera kennsl á hina
látnu. Þetta er starf sem
krefst sterkra tauga og
óbilandi þreks. Eva El-
vira Klonowski er ís-
lenskur ríkisborgari
sem ein kvenna hefur
helgað sig þessu verk-
efni og lýsir í samtaíi
við Þorvald Örn Krist-
mundsson, Ijósmyndara
DV, arfleifð stríðsins
sem fer um hendur
hennar. Þorvaldur
heimsótti Evu á vett-
vangi í Bosníu.
„Dauðinn snertir mig ekki. Ég er í
þessu af lífi og sál,“ segir Eva Elvira
Klonowsky sem í rúmlega tvö ár hefur
starfað við uppgröft á fjöldagröfum í
Bosníu. Hún er íslenskur ríkisborgari
sem hefur búið á íslandi ásamt fjöl-
skyldu sinni í næstum tvo áratugi.
„Ég byrjaði að vinna fyrir
Intemational Criminal Tribune for
Former Yugoslavia og skömmu eftir
varð mér ljóst að neyðin hjá því fólki
sem leitaði látinna ættingja sinna í
fjöldagröfúm var mikil og það er hluti
af friðarferlinu í Bosníu að finna sál-
arró i hugum manna með þvi að bera
kennsl og grafa upp fjöldagrafir. Mér
varð ljóst að ég vil gera það að mínu
ævistarfi að hjálpa þessu fólki að öðl-
ast sálarró. Samtökin hjálpa ekki fólki
við þetta heldur safna sönnunargögn-
um um verknaði.
ar hafa margsinnis birt
af henni myndir og tek-
ið viðtöl.
Sjálf er hún orðin
þjóðþekkt í Bosníu og
erlendar sjónvarps-
stöðvar og blaðamenn
hafa leitað leiðsagnar
hennar á þær slóðir þar
sem voðaverkin vora
framin og líkamsleifar
grafnar upp. T.d. kom
blaðamaður frá The
Archeologist, sem er
vísindarit í Bandaríkj-
unum og íjallar um
fomleifar og uppgröft,
sérstaklega á fund Evu.
Á röngum stað á
röngum tíma
Þó stríðinu sé lokið
er dauðinn aldrei langt
imdan og betra að fara
varlega i samskiptxun
við heimamenn.
„í fyrra vorum við
þrjú úr hópnum að fara
til Prijedor sem er bær
í Bosníu í serbneska
hluta landsins frá upp-
graftarstað og stoppuð-
um á útikaffihúsi til að
fá okkur eitthvað að
drekka í hitanum. Við
sátum tvö við borð í ró-
legheitum, einn þurfti
að skjótast í búð sem
var þama rétt hjá. Þá
sá ég mann sem kom að
okkur og var að þvæl-
ast eitthvað í kringum
svæðið. Ég átti eftir
smáhressingu í glasinu
og veitti því ekki sér-
staka athygli að allt í
einu var ég orðin ein á
útikaffinu. Upp úr
þurra byijaði hann að
segja eitthvað við mig.
Ég skildi hann ekki
neitt en þá varð mér ljóst af hverju ég
var orðin ein. Þetta var einhver fylli-
bytta með handsprengju í lúkunni.
Lögreglumaður sem var með mér í
þessum rannsóknum hafði stokkið bak
við bíl og var að gefa mér merki að
er alls ekki ánægð með hvemig staðið
er að uppgrefti þar. Einungis er verið
að leita að sönnunargögnum stríðs-
glæpa og er stærstur hluti líkama i
fiöldagröfum grafinn aftur niður án
þess að leita að upprana eða nöfnum.
Fólk er grafið niður sem númer en
ekki nöfn sem era forkastanleg vinnu-
brögð. Það þýðir að grafa þarf þar upp
í annað skipti síðar. Fyrstu 2 mánuð-
ina var búið að grafa upp 2000 manns
en um 10.000 manns liggja í ómerktum
gröfum í Kosovo.
Hverkróna skiptir máli
Fólk kemur til mín að biðja um
hjálp því þama er svo mikil fátækt.
Þegar það sér mig og fréttir að ég sé út-
lendingur að hjálpa þeim verður það
hálforðlaust og ofsalega ánægt. Eitt at-
vik er mér minnisstætt en þá var ég
við stóra gröf og veðrið vont. Þá kom
til mín eldri kona og bauð mér mat. Ég
veit að flestir á landsbyggðinni hafa
varla ofan í sig og það að koma með
kræsingar til min var ómetanleg gjöf
og það höfðinglegasta sem hún gat boð-
ið.
Af einhveijum óskiljanlegum ástæð-
um virðist ekki berast mikil aðstoð frá
öðrum þjóðum til uppgraftar. Þegar
slys verða í öðrum efnuðum löndum,
t.d. íslandi, er oft veittar tugmiiljónir
króna í að ná í eða komast yfir flak þó
að einungis einn eða tveir farist. Að
sjálfsögðu er það skiljanlegt en það má
ekki gleyma að í Bosníu vora þessi
dauðsföll sem ég vinn við hvorki slys
né vegna afleiðinga átaka. Þetta era
hreinar aftökur eða morð.Miðað við að
20.000 manns séu týndir væri vel hægt
að veita með góðri samvisku aðstoð
við að finna þó ekki væri nema 5-10 %
af fjöldanum.