Dagblaðið Vísir - DV - 30.10.1999, Blaðsíða 38

50
íkarkafli
LAUGARDAGUR 30. OKTÓBER 1999 JL>V
Loftárás á London
fæðingar í gleði
og bams-
og sorg
Samuel Ritchie var nú færður til
Ardrossan í Ayrsýslu sunnan við
Glasgow og var eins konar hafnar-
vörður eða herlögregla við höfnina.
Ástsælasta skáld Skota, Robert Burns,
fæddist einmitt i Ayr. Þau Hulda fá
leigða betri stofuna hjá gömlum hjón-
um í Ardrossan og Sam er heima, þeg-
ar hann er ekki á vakt.
„Þar inni var arineldur og lítill gas-
hringur, og ég eldaði mat á þessum
litla gashring. Þarna vorum við í
fyrsta skipti út af fyrir okkur á eigin
heimili. Þá var ég komin nokkuð
langt á leið með Valdimar og komið
fram að jólum árið 1941. Kom þá ekki
íslenskt skip til Ardrossan, mig minn-
ir að það hafi verið Katla. Skipstjór-
inn býður okkur í jólamatinn og það
gerði hann einnig um nýárið. Þetta
var dýrleg veisla. Fengum líka mat
með okkur heim og slíku gleymir
maður ekki. Skipstjórinn á Kötlu var
afskaplega alúðlegur maður og bauðst
til að liðka fyrir með vinnu hjá vél-
smiðjunni Hamri fyrir Sam, kæmum
við einhvern tímann til íslands."
Það leið fram á vorið 1942 og brátt
kæmi að því, að Hulda Ritchie yrði
léttari. Búið var aö panta leigubíl fyr-
irfram, en fæðingarspitalinn var í
Kilwinning.
Fæðing á spítalagangi
„Sam var óskaplega taugaóstyrkur
og spurði hvað væri að mér, þegar
hríðirnar komu í leigubílnum. Ég
sagðist vera með tannpínu. Þá áttaði
hann sig á því, hvað var að. Þegar
komið var á sjúkrahúsið var þar fyrir
óhemju heimsk hjúkrunarkona sem
skellti mér í bað. Þá var vatnið þegar
komið. Og ég nánast lamdi hana til að
komast upp úr því aftur. Á leiðinni
fram ganginn seig ég niður og hjúkk-
an kallaði eftir hjálp. Kom þá gömul
hjúkrunarkona, draghölt eftir löngum
ganginum, og á meðan hélt hin við
höfuðið á barninu. Hún hindraði fæð-
inguna og aumingja Valdimar fæddist
loksins á spítalaganginum með kúlu á
hausnum. Allt gekk þetta samt vel og
strákurinn var 16 merkur og ein únsa
og vel heilbrigður. Fæddur 30. apríl
1942. Það var svolítið öðru vísi að
fæða í Skotlandi en hér heima. Við
vorum ekki reyrðar eins mikið og hér
tíðkaðist, en látnar liggja á maganum
í hálftíma á dag. For draining, svo
blóðið færi út. Sam var afskaplega
Hulda Valdimarsdóttir
Ritchie átti viöburða-
ríka œvi allt frá tvítugs-
aldri þegar hún kynnt-
ist skoska sjóliöanum
Samuel Ritchie og
fylgdi honum til
Skotlands haustið 1941.
Þar ól hún þrjú börn á
stríösárunum, slapp
naumlega úr loftárás
sem gerö var á heimili
hennar og óraöi þá ekki
fyrir því aö hún œtti eft-
ir aö hitta forseta og
varaforseta Bandaríkj-
anna í sínu framtíðar-
starfi. Kafli úr sögu
hennar er birtur, meö
góöfúslegu leyfi Hörpu-
útgáfunnar
stoltur að fá hann í fangið, þegar við
komum heim. Hefði ekki trúað því, að
það væri svona gaman að eignast
barn. - Þetta er sonur minn. - Við
bjuggum svo áfram í nokkra mánuði í
betri stofunni hjá gömlu hjónunum í
Ardrossan.
Valdimar var skírður þriggja mán-
aða, fyrr en til stóð, vegna þess að það
kom upp bólusótt. Presturinn, sem
skírði hann í kirkjunni í Ardrossan,
gaf honum áritaða biblíu á ensku eins
og öðrum börnum sem þar voru skírð.
Valdimar varðveitir enn þessa bibl-
íu.“
Hulda með breskum hermönnum.
Ein á báti með soninn
Til þess kom, að Samuel Ritchie
færi frá Ardrossan til Portsmouth, en
fékk þó svolítið frí áður eftir vistina í
Skotlandi. Og Hulda flytur með dreng-
inn til Auntie Nan i Glasgow, þar sem
hún hafði búið áður. Og dagarnir
urðu hver öðrum líkir við barnaupp-
eldi, heimilisstörf og stöðugar bréfa-
skriftir. Hulda Ritchie er aftur upp á
tengdafólk sitt komin með húsnæði í
Glasgow. Rær eiginlega ein á báti með
son sinn Valdimar og hann er orðinn
rúmlega tveggja ára, þegar næst verð-
ur breyting á heimilishögum og eigin-
maðurinn í herþjónustu suður á
Englandi. Og honum eru allar bjargir
bannaðar við bamauppeldi og heimil-
isstúss. Hún sættir sig illa við að
liggja uppi á fólki endalaust og fær
eitt herbergi og eldhús á leigu hjá
ágætu fólki við Alexandra Parade og
leið þokkalega miðað við aðstæður.
Þama verður hún þunguð að þriðja
bami sínu og nú gekk ekki eins vel og
með fæðingu Valdimars.
„Það er aðfangadagur jóla árið 1943
og Sam er heima í fríi, þegar ég verð
veik og ekki er allt með felldu með
meðgönguna. Hann fer til læknis, sem
bjó við endann á Alexandra Parade,
en hann er ekki reiðubúinn að koma
á þessum degi. Þið setjið bara hita-
poka við magann á henni og látið
hana leggjast upp í rúm, sagði doktor-
inn. Meira var það ekki. En verkimir
héldu áfram og Sam sá sér ekki annað
fært en að leggja af stað með mig.
Sorg á jólum
Engan leigubíl var að fá, fæðingar-
spítalinn var ekki víðs fjarri, en þetta
var samt þó nokkur spölur. Ég þurfti
að styðja mig við hvern einasta síma-
staur á leiðinni og Sam gekk nánast
undir mér. Við náðum svo loksins að
spítalanum og ég var sett inn i fæðing-
arherbergi. Ég var lögð á sjúkrabörur
á hjólum og færð úr buxunum, en var
áfram i kjólnum. Síðan var ég skilin
eftir þarna inni. Var á miðju gólfi,
engin bjalla og ekki neitt og ég fæddi
barnið alein og yfirgefin. Ég öskraði
af öllum kröfum eftir hjálp og að end-
ingu kemur einhver manneskja og
tekur við barninu. Þetta er stúlku-
barn og er lifandi við fæðingu. Ég
held ég hafi verið sjö mánuði gengin
með. Hún er tekin og sett í kassa að ég
held, en er þó ekki viss. Fólkið hafði i
nógu öðru að snúast. Það var stríð og
Hulda við skrifborð sitt.
fullt af særðum hermönnum á sjúkra-
húsinu, sem þurfti að sinna. Síðan var
gengið frá mér eins og öðrum sængur-
konum og ég sofnaði örþreytt. Daginn
eftir var jólamáltíð, kalkúnn og annað
góðgæti.
Þetta kemur upp í hugann svona í
minningunni, þegar ég hugsa um það
og reyni að ná samhengi í atburðarás-
ina fyrir rúmlega fimmtíu árum.
Bamið lifði enn þá á jóladag, en
tveimur sólarhringum eftir fæðing-
una dó Carol Nan. Hún var ekki full-
burða, en hefði getað lifað, nema fyrir
það að hún kvefaðist. Þeir sögðu að
hún hefði verið á stærð við hálfpotts
mjólkurflösku, þannig var samlíking-
in hjá Skotum. Ég sá hana aldrei,
hvorki lífs né liðna.“
Barnsfæðing ekki stórmál
í styrjöld
„Það var stríð og fólkið hafði svo
mikið að gera. Ein barnsfæðing var
ekki stórmál í heimsstyrjöld. Þær
voru svo sem ósköp góðar við mig, en
þetta var nú svona. Ég gat mig hvergi
hrært sem ég lá þarna á börunum,
bara öskrað á hjálp, sem kom seint og
um síðir. Þetta var eitt af því verra
sem ég hef komist í á lífsleiðinni. Það
var skylda að fara niður á manntal og
skrá böm sem fæddust og það gerði
Sam. Og þá varð að vera búið að gefa
barninu nafn. Við nefndum hana
Carol Nan Stewart Ritchie. Carol af
því að hún fæddist á jólunum. Ég á
enn þá fæðingarvottorðið hennar.
Okkur var boðið að jarða hana til fóta
hjá einhverri góðri konu sem dó um
þetta leyti. Carol Nan hvilir i Spring-
bumkirkjugarði í Glasgow, en ég veit
hvar í garðinum.
Þetta var mikið áfall. Að barnið
fæddist ófullburða og fyrir tímann,
kenndi ég alltaf því, að ég var skorin
upp við æðahnútum á meðgöngutím-
anum. Það gerði sami iæknirinn og
neitaði að koma á aðfangadagskvöld,
þegar ég fór að veikjast. Hann vildi
endilega skera mig, og ég lét það gott
heita. Ég var þá komin þrjá eða fjóra
mánuði á leið. Svo em það kerlinga-
bækumar. Ófrískar konur mega ekki
þvo gardínur og hengja þær upp. Það
hefur kannski verið orsökin, að ég
þvoði gardínumar fyrir jólin og
teygði mig við að hengja þær upp.“
Líður að lokum styrjaldar
Það er komið fram á árið 1944. Þjóð-
verjar fara halloka í styrjöldinni og
orrustan um Atlantshafið má heita
töpuð. Bandamönnum tekst að halda
flutningaleiðum gangandi milli Bret-
lands og Sovétríkjanna og Þjóðverjum
auðnast ekki að valda sama tjóni á
skipalestunum og í stríðinu öndverðu.
Breska þjóðin þreyr þorrann og
góuna, enda þótt hildarleiknum væri
langt í frá lokið.
Valdimar litli Ritchie er að verða
tveggja ára. Það er býsna langt á milli
Ritchiehjónanna. Hulda býr inni á
frænku eiginmanns síns með dreng-
inn norður í Glasgow. Samuel gegnir
herþjónustu í Portsmouth syðst á Suð-
ur-Englandi. Kristjana Jónsdóttir,
frænka Huldu, bjó þá í London, en
maður hennar, Ja
son gegndi ein
herþjónustu. Ki
jana var dóttir
Valdimarsdóttur,
systur Huldu.
Til London
„Við Jana skr
um okkur sam
um að það gæti 01
ið skemmtilegt ;
við Valdimar flyti
um til London o;
fengjum okkur íb
saman. Þá voru
árásir búnar að s'
lengi yfir og auði
fá húsnæði i borj;
Allir reyndu að f
London. Við fen
húsnæði í Noi
London og dubbui
það upp. Tveg
herbergja íbúð og
hús. Þetta v;
Petherton Road (
ein íbúð í húsinu
við var loftvarnas
með torfi. Jana á
hverjar mublur e:
engar. Settum
gardínur, sem voru úr bi-
eyjugasi og við gátum lit-
að. Bleyjugas var ekki skammtað.
Þarna leið okkur ágætlega saman.“
Og nú var styttra á milli hjónanna
og bréf urðu fljótari í fórum.
Þjóðverjar gera árás
Og Samuel Ritchie hefur miklar
áhyggjur af Huldu og syninum í
London, talar um að gott væri fyrir
þau að skreppa til Glasgow og vera
þar einhvern tima og svo frv. Hann
spyr líka hvemig kettinum Bröndu
líði. How is little Branda? Ég vona að
hún verði virðingarverður köttur,
þegar hún fullorðnast. Haltu fressun-
um frá henni, þar til hún verður orð-
in nógu þroskuð til að ákveða sig.
Alltaf grunnt á skopskyninu hjá Sam.
Næsta bréf frá Sam er ekki mjög
uppörvandi fyrir stöllurnar Jönu og
Huldu. Félagi hans frá London fær
símskeyti þar sem segir að heimOi
hans hafi orðið fyrir loftárás og eigin-
konan alvarlega særð á sjúkrahúsi.
Eftir svona áfóll fá menn 45 stunda
leyfi, kallað „samúðarleyfi" hjá flotan-
um. Og þetta er allt og sumt, þegar
menn hafa misst heimili sitt og hugs-
anlega konu sína. Og Sam er á leið á
bíó í Portsmouth til að lyfta sér aðeins
upp. Hann vonast fastlega eftir að fá
leyfi bráðlega til að geta skroppið til
London. Þeir sem búa innan tuttugu
mílna frá Portsmouth eru að fá leyfi á
morgun. Og Sam biður þess að lokum
í bréfinu, að það sama hendi ekki þær
Jönu og drenginn, að heimili þeirra
verði sprengt í loft upp og þau farist.
• Þeim bænum var ekki svarað nema
að hluta.
Þegar komið var fram á árið 1944
fóru Þjóðverjar að senda V-1 flug-
skeytin yfir London og fleiri breskar
borgir. Þetta voru fjarstýrðar flugvél-
ar byggðar á sömu tækni og
stýriflaugar nútimans. Það heyrðist í
þeim eins og í mótorhjóli því í þeim
var frumstæður þotuhreyfill. Þær
stönsuðu í loftinu skamma stund og
sprungu síðan. Þessar flugskeytaárás-
ir voru frekar til marks um örvænt-
ingu Þjóðverja en herstyrk og ollu
meiri skelfingu en skaða. Þetta hljóð
og sprengignýrinn fór afar illa með
sálina í Lundúnabúum.
Heimili í rúst
„Þegar loftvamamerki var gefið,
að þrífa Valdimar litla
;um okkar með skilríkj-
ðrum nauðsynjum og
iftvamaskýlið. Stundum
í miðjum hafragraut hjá
og við urðum að hætta
ifi.
n að því að við höfðum
pata af því, að ísland
að komast undan Dön-
og stofnað yrði lýðveldi
nn 17. júní. Sam stalst
1 okkar þennan dag til
i skoða nýja heimilið.
ð ætluðum að halda upp
ginn og kríuðum út svo-
n kjötbita þótt allt væri
mmtað. Settum hann í
i og hrærðum út í
irkshire-búðing til að
drýgja réttinn. Það var
óþarfi, því að þennan
mat borðuðum við
aldrei. Loftvarnamerki
var gefið í miðri elda-
nennskunni og við út og
itvarnabyrgið, sern til-
húsinu.
árás var gerð á húsið
i nóttina og það gjör-
yðilagt og stóð beina-
grindin ein eftir. Utan
einn veggur og á þeim
vegg voru allar myndirn-
Hulda tveggja ara. ar sem jana héiföi fengið í
brúðargjöf. Þeirra á meðal var ein
Þingvallamynd. Þetta kallaði Jana
alltaf kraftaverk og ég tók undir það
með henni. Sprengjan féll um fimmt-
án metra frá húsinu okkar og mynd-
aði stóran gíg, en undir honum var
þverá sem rann neðanjarðar í
Tamesá. Smám saman fór að renna
inn í skýlið hjá okkur, þar sem voru
fimm börn auk okkar hinna
fullorðnu. Kona sem bjó í annarri
íbúð í húsinu, var þar með fjögur
böm og hún var svo taugaóstyrk, að
hún slökkti á einu ljóstýrunni, sem
var í byrginu og við sátum þarna í
kolniðamyrkri. Þegar við vorum
búin að handlanga bömin upp til
Rauðakrossfólksins, áttum við fót-
um fjör að launa, áður en byrgið
fylltist af vatni og við urðum renn-
andi blaut. Ég var á einum saman
náttkjólnum og blárri kápu utanyfir,
þegar ég rauk út.“