Dagblaðið Vísir - DV - 12.02.2000, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 12. FEBRÚAR 2000 DV
Sigurður Björnsson, launafulltrúi Sjálfsbjargar, segir frá vitrænum eldhúsum og fleiru úr heimi hjálpartækjanna
Sigurður Björnsson hjá Sjálfs-
björg hefur notað hjólastól frá
barnsaldri. Á þeim tíma hefur
hann kynnst vel þeim ijölda hjálp-
artækja sem í boði eru fyrir fatlaða
og sjálfur notast hann við margt af
því sem i boði er. Fjöldi og afbrigði
slíkra tækja er reyndar með ólík-
indum og eflaust fæstir sem gera
sér grein fyrir allri þeirri aðstoð
sem í boði er fyrir fatlaða og léttir
þeim lifið í dagsins önn. Með sanni
má segja að fatlaðir ættu sjaldnast
kost á að inna af hendi öll þau
verkefni sem þeir taka að sér, bæði
innan veggja heimilisins og utan,
ef ekki væri fyrir að fara liðsinni
tækninnar.
Á þessu sviði hefur enn fremur
orðið tæknibylting á undanfórnum
árum og áratug, ekki síst með að-
stoð tölvutækni og ýmiss konar
fjarstýribúnaðar. Blaðamanni lék
forvitni á að vita hvernig daglegt
líf fatlaöra gengur fyrir sig og
hversu duglegir þeir eru við að
færa sér tæknina í nyt, nú þegar
nýtt árþúsund tækninnar er um
það bil að hefjast.
Lyfta sem vippar mér í rúmið
„Ég er mjög duglegur við að nota
mér tæknina enda er fötlun mín
þess eðlis að ég er algjörlega háður
henni að mörgu leyti. Ég er mikið
að heiman og virkur í félagslífinu.
Ég spila bridds, fer í leikhús og út
á lífið og þess vegna stóla ég á
tæknina við að koma mér á milli
staða. Það má segja að tækin geri
mér kleift að vera þar sem ég er í
dag,“ segir Sigurður og á við þá
stöðu sem hann gegnir hjá Sjálfs-
björg.
Sigurður nefnir hér ýmis tæki
og tól sem kynnu að þykja nokkuð
framandi í augum hins almenna
borgara og þess sem ekki hefur
kynnst aðbúnaði fatlaðra. „Fyrst
ber náttúrlega að nefna hjólastól-
inn sem er rafdrifinn og kemur
mér á milli staða. Heima hjá mér
er ég með lyftu sem vippar mér úr
stólnum og þangað sem ég vil fara,
t.d. í rúmið eða sófann. Ég er með
fjarstýrða opnara á útidyrahurð-
inni heima hjá mér og eins uppi i
vinnu. Ég þrýsti einfaldlega á
hnapp á litlu boxi, eins konar
mælaborði sem er komið fyrir
hægra megin á stólnum, og dymar
opnast á undan mér. Það væri
enda engin glóra í öðru. Það segir
sig sjálft að ef ég ætti að fara að
snúa lyklinum í skránni, ljúka upp
hurðinni og ýta stólnum inn, allt í
sömu aðgerðinni, þyrfti ég að láta
græða á mig þriðju höndina."
Eiginkonan er gott hjálpartæki
Sigurður bendir á að aðrar hurðir
séu auðveldari viðureignar, sérstak-
lega þær sem séu ólæstar, og því auð-
veldara að smeygja sér inn og út.
Blaðamaður spyr hvort ekki sé erfitt
að teygja sig í skápana og hvort hann
hafi einhver tæknileg ráð við því. „Jú,
ég bý svo vel að vera líka með lyftu á
hjólastólnum. Ég á mjög erfítt með að
lyfta höndunum og því get ég brugðið
á það ráð að hækka stólinn sem því
nemur, t.a.m. ef ég þarf að taka í
höndina á standandi manni. Þetta nýt-
ist mér líka þegar ég þarf að ná upp í
skápana heima hjá mér og í vinnunni.
Þá ýti ég einfaldlega á hnapp á mæla-
borðinu, stóllinn lyftist og ég næ taki
á því sem ég þarf á að halda en hefði
annars ekki getað náð í ef um venju-
legan stól hefði verið að ræða.“ Sig-
urður segir eiginkonu sína styðja þétt
við bakið á sér og þess vegna séu fáar
hindranir sem honum takist ekki að
yfirvinna. „Konan mín hefur staðið
sem klettur við hlið mér, hún er gott
hjálpartæki ef svo mætti að orði kom-
ast.“
Siguröur hefur fötlunar sinnar vegna þurft að notast við ýmis tól og tæki til að iétta sér lífið í leik og starfi.
Furðuleg eldhústól
Sigurður segir að margar af
þeim lausnum sem standa fótluð-
um til boða séu mjög dýrar, til
dæmis eldhúsinnréttingar með
vaska og vinnuborð sem hægt er
að hækka og lækka á vixl. „Venjan
er sú að viðkomandi einstaklingur
leggur inn umsókn til Trygginga-
stofnunar varðandi þann búnað
sem hann telur sig þurfa. Það er
svo vanalega iðjuþjálfari eða ann-
að fagfólk sem metur umsóknina
og gefur grænt ljós á afgreiðslu eft-
ir því sem þurfa þykir.“
En það er fleira en eldhúsinn-
réttingar sem gleður augað í ver-
öld fatlaðara, eldhúsáhöldin eru
mörg hver ólík þeim sem flestir
þekkja. „Ég nota sérhannaðan
ostaskerara sem ólíkt venjulegum
ostaskerara hefur skaft sem stend-
ur lóðrétt upp í loftið þegar ostur-
inn er sneiddur. Svo eru líka til
sérhannaðir bollar, hnífar, gaflar
og skeiðar sem allt lýtur að því
marki að auðvelt sé að ná gripi á
hlutnum.“
Fleiri tæki og búnaður er nefnd-
ur til sögunnar. Sigurður nefnir
sem dæmi kafFivélar og segir nauð-
synlegt að vanda valið á þeim enda
skipti máli að þær séu hvorki og of
háar né vatnsgeymir þeirra of
þröngur því þá geti verið erfitt að
hella vatninu í könnuna. Nýjasta
nýtt í fræðunum er að hans sögn
þó svokallað vitrænt eldhús en því
er stýrt með rödd þess sem það
notar. Tölva er þá innbyggö í
eldúsið sem lærir að þekkja og
greina í sundur raddir og hlýða
kalli eftir þörfum hvers og eins.
Eins sé hægt að stýra eldhúsinu úr
fjarlægö, bæði úr tölvu og síma, og
því ekki nauðsynlegt að vera á
staðnum þegar eldhúsið „er að
störfum". Sigurður tekur þó fram
að slíkur búnaður sé enn þá í þró-
un og hann viti ekki til þess að
hann hafi verið tekinn í notkun á
íslandi. Hins vegar geti þeir sem
hafa áhuga fræðst um slíkan bún-
að á hjálpartækjasýningu sem
fram fer í Perlunni nú um helgina.
Þetta eru fæturnir okkar
Ég spyr Sigurð hvemig innflutn-
ingi á hjálpartækjum fyrir fatlaða sé
háttað og hvort margir séu um hituna
í þeim efnum. „Það eru bæði fyrir-
tæki og einstaklingar sem standa að
innflutningi. Ég get nefnt Össur, Jón
Eiríksson, Tonica og svo er Trygg-
ingastofnun með mikið af tækjum og
tólum til sölu.“
Sigurður segir að stóru tækin, svo
sem rafmagnshjólastólar, séu það dýr-
ir, kosti margir hverjir um eina til
eina og hálfa milljón, að Trygginga-
stofnun greiði verulegan hluta af
kaupverðinu og jafnvel upp í topp, en
þá eigi Tryggingastofnun jafnframt
stólana. „Notandinn ekur stólnum
eins og um eigin stól væri að ræða og
skilar honum að lokum til Trygginga-
stofnunar þegar hann er úr sér geng-
inn eða þegar viðkomandi skiptir um
stól. Tryggingastofnun notar svo stól-
inn í varahluti og þannig geta allir
unað sáttir við sitt,“ segir Sigurður.
Hann bendir á að það sé langt ferli
frá þvi að stóll sé keyptur og þar til
hann er kominn i hendurnar á kaup-
anda. „Þetta getur verið þriggja til
fjögurra mánaða ferli. Fyrst þarf nátt-
úrulega að velja stólinn með tilliti til
þess hver sé að nota hann og hvernig
maður ætli að nota hann. Þá á ég við
hjóla- og stýrisbúnað, sessu og bak og
raunar allt sem viðkemur stólnum á
einn eða annan hátt. Þegar því er lok-
ið þarf að leggja inn pöntun sem fer í
gegnum það ferli sem ég nefndi áðan
og er kannski sá hluti sem tekur
lengstan tíma. Ég vil þó taka það fram
að þessi mál eru almennt séð í góðum
farvegi hér á landi og réttur manna til
hjálpartækja fremur góður. Ef fólk
þarf á annað borð á sérhæfðum bún-
aði að halda, þá fær viðkomandi í
flestum tilfellum þann búnað. Það er
undanteknig fremur en hitt ef svo
nær ekki fram að ganga.“ Ég inni
hann eftir ástæðum þessa góða sam-
starfs á tímum niðurskurðar.
„Það að láta okkur eftir þann bún-
að sem við þurfúm þýðir einfaldlega
að möguleikar okkar til vinnu aukast,
afkastagetan eykst og það hlýtur að
skila sér í ríkiskassann. Svo eru þetta
líka almenn mannréttindi. Öðru fólki
yrði ekki neitað um fætur og þetta eru
fætumir okkar,“ segir Sigurður.
Bensinn á markaðnum
Sigurður líkir rafmagnshjólastól-
um við bifreiðar og segir Qölbreytn-
ina mikla og tegundirnar margar.
„Þetta er eins og með bílaumboðin,
það eru bensar á þessum markaði
eins og þar. Ortopedia, sem er þýsk
gæðasmíð, er eins og Mercedes Benz
bifreiðar á bílamarkaðinum, virki-
lega vandaður og áreiðanlegur stóll
og sú tegund sem ég notast við.
Balder, sem er norskur er líka góð-
ur og þá helst fyrir það að unnt er
að hækka og lækka sessuna. Rol-
tech er danskur gæðastóll og
Permobil hinn norski er framhjóla-
drifinn og sérstaklega ætlaður ut-
andyra, sannkallaður jeppi á stóla-
markaðinum. Sigurður segir það
stóran galla að ólikt við þá þjónustu
sem bílaumboðin veita sé ekki boð-
iö upp á prufuakstur á stólum áður
en kaupin fara fram. „Maður þarf
eiginlega að sjá þetta í hendi sér og
hafa tilfinningu fyrir hlutunum,
geta valið réttan búnað á stólinn án
þess að hafa í raun reynsluekið hon-
um. Svo þýðir náttúrlega ekkert að
ætla að bakka með val á stól þegar
kaupin hafa þegar átt sér stað. Það
yrði stórmál."
Sigurður segir það þó breytingu
til batnaðar að verð á slíkum grip-
um hafi farið lækkandi á undan-
fornum árum. „Samkeppnin er mik-
il á markaðnum og í kjölfarið hefur
verð á stólum fari lækkandi á síð-
ustu árum. Ég má þó til með að
benda á mikilvægi þess að sú þjón-
usta sem í boði er fyrir fatlaða sé
auglýst sem mest og víðast. Það hef-
ur verið útbúinn listi yfir þau tæki
sem á boðstólum eru en sá pappír
liggur ekki alltaf á lausu. Hins veg-
ar hefur mikið starf unnist með því
að setja upplýsingar um ýmiss kon-
ar útbúnað og þjónustu inn á Netið.
Þetta er allt í góðum farvegi," segir
Sigurður að lokum.
-KGP