Dagblaðið Vísir - DV - 27.04.2000, Blaðsíða 17

17
FIMMTUDAGUR 27. APRÍL 2000
DV
DV MYND: E.ÓL.
Damien Poisblaud, söngvari og kórstjóri
Damien hefur unniö mikið í miðaldatónlist og mun leiða Fóstbræður í flutningi þeirra á 12. aldar tóniist upp úr Codex Calixtinus sem er eitt elsta varðveitta
tónlistarhandrit í heimi og elsta heimild um ritaðan fjölraddasöng.
Það er áreiðanlega snúið verkefni að kenna 70 full-
orðnum íslenskum karlmönnum að syngia eins og
munkar. Frá þvi á góu hafa Fóstbræður undir stjóm
Árna Harðarsonar grúft sig yfir að læra að syngja
Codex Calixtinus, 12. aldar tónlist við latínutexta til
dýrðar heilögum Jakobi. Heilagur Jakob var drepinn
af Heródesi, landstjóra í Jerúsalem, en fluttur til smá-
borgarinnar Santiago de Compostela í Galisíu á Norð-
ur-Spáni. Þar lá hann í margar aldir uns hann vitrað-
ist Karlamagnúsi keisara i draumi og hvatti hann til
að fara i krossferð til að bjarga Galisíu úr höndum
villutrúarmanna. í kjölfarið jukust mjög ferðir píla-
gríma til grafar Jakobs og trú efldist mjög á dýrlings-
dóm hans.
Efsti túristabæklingur heims
í dómkirkjunni í Santiago de Compostela hefur
varðveist mikið handrit, Codex Calixtinus, frá 12. öld.
Það geymir sögur af heilögum Jakobi og þeim krafta-
verkum sem hann hefir látið ganga fram yfir þá sem
heimsækja gröf hans og segir frá krossferð Karla-
magnúsar til grafarinnar og er nokkurs konar vega-
handbók fyrir pilagríma. Fyrir vikið hefur þetta
stundum verið kallaður elsti ferðamannabæklingur
heimsins. En í Codex er einnig að finna nótnaskrift
yflr kirkjusöng og þykir einhver elsta og merkasta
heimild um söngmennt Evrópuþjóða sem til er. í
handritinu sem fært var í letur einhvem tímann
milli 1150-1180 er að flnna staðfestingu þess að fjöl-
radda söngur hefur verið iðkaður mun lengur en sem
nemur aldri handritsins, en það er einnig stórkostleg
heimild um kirkjusöng og trúariðkun miðalda.
Sá hluti handritsins sem heitir Congauduent verð-
ur fluttur af forsöngvurum og einsöngvara en þessi
þáttur er elsta ritaða heimild um ijölradda söng sem
til er í heiminum.
Frumflutningur í Hallgrímskirkju
Verkefhið sem felst í því að flytja hinn forna
messusöng með karlakór, fjórum forsöngvurum og
einsöngvara er unnið i samvinnu allra menningar-
borganna níu í Evrópu. Á hverjum stað er nýr kór en
sömu forsöngvarar fara milii allra borganna og einn
listrænn stjórnandi er yfir öllu verkinu. Sá heitir
Damien Poisblaud og er nýkominn til íslands og
sveiflar nú tónsprotanum fyrir framan Fóstbræður.
Damien er söngvari og kórstjóri sem starfar mikið að
miðaldatónlist. DV bað hann að lýsa lauslega þessu
verkefni og þátttöku borganna í því.
„Þetta verða alls 7 tónleikar í 6 borgum og þeir
fyrstu voru í Kraká í Póllandi i lok janúar. Þá var
verkið ekki flutt í heild svo tónleikamir í Hallgríms-
kirkju verður frumflutningur verksins eins það er nú
borið fram. Ég hlakka mikið til að takast á við þetta
og það verður stórkostlega gaman að heyra hvemig
þetta hljómar i kirkjunni," sagði Damien Poisblaud.
Þetta er í fyrsta skipti sem nákvæmlega þessir
hlutar af Codex Calixtinus era fluttir með þessum
hætti. í handritinu er mikill fjöldi laga og texta en
Damien segist hafa valið fyrir þetta verkefni þá hluta
sem mynda saman heildstæða messu eins og hún er
enn sungin.
A6 syngja með hjartanu
Nú er ekki nákvæmlega vitað hvernig sú nótna-
skrift sem varðveist hefur frá miðöldum var sungin
og hvort nútímamenn túlka hana rétt. Getum við ver-
ið viss?
„Við getum það auðvitað ekki. Það er ekki langt
siðan ég hlustaði á egypska söngvara sem sungu eft-
ir þeim hefðum sem varðveist hafa meðal Koptanna i
Egyptalandi sem er einn elsti kristni söfnuður í heim-
inum. Það var mjög fróðlegt og ég heyrði ýmislegt
nýtt.
Það sem við getum verið viss um er að miðalda-
menn vora mannlegir eins og við. Ég held að tónlist
þeirra hafi gegnt því hlutverki að efla trúargleði, hug-
Ijómun og innblástur í brjóstum þeirra og hafi fyrst
og fremst verið sungin af mikilli gleði og tilbeiðslu. Á
miðöldum bjó fólk við erfiðleika og lítil þægindi og
þess vegna tel ég að viðhorf þess til efnislegra gæða
hafi verið allt annað en okkar og það lagði meiri
áherslu á upplifun og tflfinningar en þægindi."
Damien segist reyna við stjórn kórsins og eigin
flutning að byggja sem mest á þessari tilfinningalegu
upplifun.
„Það má segja að min nálgun byggi á því að syngja
með hjartanu en ekki heilanum. í nútímanum syng-
um við of mikið með heilanum og skynseminni. Ég
vil að við syngjum með hjartanu af sannri tilfmn-
ingu.“
Stórkostlegt land
Damien hefur ekki komið til fslands áður og Fóst-
bræður er fyrsti kórinn sem hann kemst í tæri við í
þessu verkefni því þegar hann flutti verkið í Kraká
fóru engar æfingar fram með kómum. Hann segir að
fimm dagar séu nægur tími til undirbúnings með
kórnum en skömmu fyrir tónleika koma síðan fjórir
söngvarar til landsins sem munu syngja hlutverk
cantora eða forsöngvara í verkinu.
„Mér finnst þetta stórkostlegt land. Ég hef farið og
skoðað Gullfoss og Geysi og komið í Skálholt og mér
fannst það mögnuð upplifun. Ég sem söngvari reyni
alltaf að nálgast list mína á tilfinningalegum forsend-
um og þetta land gefur mér innblástur til þess.“
Damien segir að sér lítist vel á kórinn og hann eigi
eftir að fá hinar norrænu raddir til að hljóma eins og
suðræna munka. Til þess að gera hinum lokuðu ís-
lendingum skiljanlegt hvernig hann vilji láta þá
syngja fer hann mikinn i kórstjórn sinni, gengur um
gólf, sveiflar höndunum ákaflega og leikur stutta leik-
þætti þegar það á við. Fóstbræður gera sitt besta til
að fylgja honum en það er misjafnlega djúpt eða
grannt á munknum í brjóstum þeirra.
Damien segir að sú tónlist sem mun óma um rjáf-
ur og hvelfingar Hallgrímskirkju á laugardaginn
verði eins og sú tónlist sem fyllt hefur evrópskar
dómkirkjur um aldir. Það verður eins og að ferðast
700 ár aftur í tímann að sitja og hlusta. -PÁÁ
Tónlíst
Tónlist frá Paradís
Á tónleikum í Langholtskirkju á skirdag fluttu Kór
og Gradualekór Langholtskirkju háandlega tónlist
eftir César Franck og Gabriel Fauré. Rúsinan í pylsu-
endanum var Sálumessa Faurés en hún er svo falleg
að það er ekki hægt að lýsa henni með orðum. Fauré
samdi hana ekki eftir pöntun eins og Mozart, heldur
í minningu fóður síns, og er hún þrungin einlægri
trúartilfinningu. Hún er laus við ofsafengið dramað i
velflestum sambærilegum verkum þar sem kvalir
syndugra sálna í hreinsunareldinum era gjarnan að-
alatriðið og eldspúandi ófreskjur flögra um. Til gam-
ans má geta að ein framleg hugmynd um helviti er að
þar séu eingöngu leikin misheppnuð tónverk eftir lé-
leg tónskáld, og glymja þau í eyrum syndaranna án
afláts. Enginn hér uppi man eftir þessum tónskáldum
í dag en þar neðra vita sko allir hverjir þeir era. Ef
þetta er ekki helvíti, þá veit ég ekki hvað er. En Sálu-
messa Faurés á heima á himnum og hlýtur að vera
uppáhaldstónverk Guðs.
Sálumessan var síðust á dagskránni, en fyrst var
sunginn Davíðssálmur 150 FWV 69 eftir Franck. Var
innkoma kórsins dálítið klaufaleg og örlaði á smáóör-
yggi karlanna á efstu tónunum. Þetta var þó aðeins í
byrjun, kórinn náði sér fljótt á strik og stjórnaði Jón
Stefánsson öllu með styrkri hendi, styrkleikajafnvæg-
ið var gott og túlkunin innileg. Claudio Rizzi lék með
á orgelið og fórst það vel úr hendi; sömuleiðis spilaði
Gunnhildur Einarsdóttir fagurlega undir á hörpu og
var útkoman hin ánægjulegasta.
í næsta atriði steig Bergþór Pálsson á svið og söng
með kórnum og orgelinu Tu es Petrus eftir Gabriel
Fauré. Gerði Bergþór það án óþarfa dramatískra til-
burða, andrúmsloftið var innilegt og var þetta einkar
fallegur tónlistarflutningur. Sama má segja um sálm-
inn Eitt er orð Guðs eftir Fauré sem kórinn söng við
tóna orgelsins, túlkunin var sérlega áhrifamikil, blæ-
brigðarík og ljóðræn.
Er hér var komið sögu gekk Gradualekór Lang-
holtskirkju fram fyrir áheyrendur og söng tvö verk
eftir Fauré, Tantum ergo og síðan Messe Basse. Hið
fyrmefnda var einstaklega fallega flutt, heildarhljóm-
urinn var tandurhreinn og hið ljóðræna var svo fag-
urlega mótað að harðneskjulegustu áheyrendumir
sáust fella tár. Sömuleiðis var messan ágætlega sung-
in og tveir einsöngvarar, þær Regína Unnur Ólafs-
dóttir og Dóra Steinunn Ármannsdóttir, stóðu sig
með mestu prýði þó hin síðamefnda muni reyndar
hafa verið veik.
Eftir hlé var komið að sálumessunni fógra eftir
Fauré. Gradualekórirm hvarf þá af sviðinu en upphaf-
legi kórinn kom í hans stað. Tveir einsöngvarar
sungu með kómum, þau Bergþór Pálsson og Guðríð-
ur Þóra Gísla-
dóttir, og stóðu
þau sig nokkuð
misjafnlega.
Bergþór söng
einsöng í öðrum
þættinum, Fóm-
arsöngnum, og
gerði það af
stakri smekkvísi
og einlægri trú-
artilfinningu en
Guðriður Þóra
var dálitið vél-
ræn í Pie Jesu,
sem er fjórði
þáttur. Hún hefur fallega náttúrarödd og góða radd-
beitingu en styrkleikabrigðin hefðu mátt vera ríku-
legri til að fegurð tónlistarinnar skilaði sér til fulls.
Flest annað var hins vegar einstaklega vel gert, tfl
dæmis var síðasti kaflinn þar sem kvenraddir syngja
um Paradís og er einhver stórfenglegasta tónlist sem
hefur verið samin, svo ótrúlega vel fluttur að sjaldan
hefur annað eins heyrst í Langholtskirkju. Bara það
gerði þessa tónleika einstaka.
Jónas Sen
DV-MYND HILMAR ÞÓR
Bergþór Pálsson
„Bergþór söng einsöng í öðrum
þættinum, Fórnarsöngnum, og
geröi það af stakri smekkvísi og
einlægri trúartilfinningu. “
_______________Menning
Umsjón: Silja Aðalsteinsdóttir
Ævisögur
stórskálda
Það vekur at-
hygli á lista yfir
þá sem hlutu
starfslaun úr
Launasjóði fræði-
ritahöfunda sem
veitt voru í fyrsta
sinn fyrir páska
að fjórir höfundar
hljóta starfslaun til að skrifa ævisög-
ur skálda og rithöfunda. Við erum
greinilega að komast fyrir alvöru inn
í þá bókmenntagrein. Öll eru starfs-
launin í sex mánuði. Jón Viðar Jóns-
son er að skrifa bókmennta- og leik-
listarsögulega ævisögu Jóhanns Sig-
urjónssonar, Kristján Jóhann Jóns-
son skrifar um ævi, samtíma, skáld-
skap og fræðistörf Gríms Thomsens,
Viðar Hreinsson skrifar ævisögu
Stephans G. Stephanssonar með
hljómbotni í þeirri íslensku bók-
menningu fyrri alda sem mótaði
Stephan G. og Þórunn Valdimarsdótt-
ir, handhafi Menningarverðlauna DV
í bókmenntum (á mynd), skrifar ævi-
sögu Matthiasar Jochumssonar og
vill freista þess að leggja mat á ótví-
ræð áhrif hans á samtíð sína og síð-
ari tíma.
Aðrir sem hlutu starfslaun eru
Birna Arnbjörnsdóttir sem skrifar
um íslenskt mál og samfélag, Krist-
ján Eiríksson sem kannar íslenska
óðfræði, Þorleifur Hauksson sem
fjallar um íslenskan skáldsagnastíl
frá 1850-1970 og Æsa Sigurjónsdóttir
sem skrifar íslenska búningasögu frá
1890 út frá samtímaljósmyndum.
Rétt til að sækja um starfslaun úr
Launasjóði fræðiritahöfunda hafa
höfundar alþýðlegra fræðirita, hand-
bóka, orðabóka og viðamikils upplýs-
ingaefnis á íslensku. Meginhlutverk
sjóðsins er að auðvelda samningu
bóka og verka í stafrænu formi til efl-
ingar íslenskri menningu.
Heimur Guöríöar
Leikrit Steinunnar Jóhannesdótt-
ur, Heimur Guðríðar, verður sýnt í
Seljakirkju í kvöld kl. 20 og aftur á
sunnudaginn kl. 14 á sama stað í
tengslum við sögulega guðsþjónustu í
stíl samtíma Hallgríms Péturssonar.
Munu kirkjugestir koma ríðandi og
að messu lokinni verður borið fram
kirkjukaffi að gömlum sið.
Nýr þýskur
styrkur
Þegar dr. Josef
Spiegel, forstöðu-
maður Stiftung
Kúnstlerdorf
Schöppingen i
Þýskalandi, kom
hingað til lands síð-
astliðið haust til að
kynna þá styrki sem
stofnunin veitir, bætti hann við einum
sérislenskum dvalarstyrk sem ætlað er
að styrkja tengslin við ísland. Hann er
ætlaður islenskum rithöfundi eða
myndlistarmanni og nú hefur verið
ákveðið að veita hann Bjarna Bjarna-
syni rithöfundi fyrstum manna (á
mynd). Hann fer núna um mánaðamót-
in og dvelur við skriftir þar ytra í þrjá
mánuði.
Stiftung Kúnstlerdorf Schöppingen
er til húsa í bænum Schöppingen í
Þýskalandi. Vinnustofur myndlistar-
manna era allar bjartar og rúmgóðar
og rithöfundar hafa til afnota misstór-
ar íbúöir.
Aðstandendur Kúnstlerdorf Schöpp-
ingen reyna eftir fremsta megni að
koma listamönnum i tengsl við gallerí
og aðra sýningaraðila í Þýskalandi.
Einnig hafa þeir komið verkum höf-
unda á framfæri við forlög og aðra að-
ila, til dæmis útvarp.
Hláturgas til
Sauðárkróks
Farandsýningin Hláturgas
Læknaskop frá vöggu til grafar -
verður sett upp á tiu sjúkrahúsum
víðs vegar um landið í ár í boði lyfja-
fyrirtækisins Glaxo Wellcome á ís-
landi. Fjórði áfangi sýningarinnar
verður opnaður í Heilbrigðisstofnun
Sauðárkróks á morgun kl. 15.