Dagblaðið Vísir - DV - 16.11.2001, Blaðsíða 16

16
Menning
Torfi K. Stefánsson Hjaltalín gefur út sögu Möðruvalla í Hörgárdal:
Sjö stórbrunar
Torfi K. Stefánsson Hjaltalln
guðfræöingur hefur gefið út
sögu höfuðbólsins MöðruvaUa í
Hörgárdal í tveimur stórum
bindum undir samheitinu Eld-
ur á Möðruvöllum. Nær fyrra
bindið fram til miðrar 19. aldar
en hið Síðara endar 1937 þegár
íbúðarhús brann á staðnum.
Skrár yfir presta ná þó til sam-
tímans. Viðeigandi er að sagan
skuli enda á bruna því bnmar
eru rauði þráðurinn í verkinu
eins og nafnið bendir til.
„Já, það er talað einum sjö
sinnum um stóra bruna á
staðnum," segir Torfl. „Fyrst
brann klaustrið sem var reist
1296. Það brann 1316 og er sagt
frá þvi í þekktu leikriti eftir
Davíð Stefánsson, Munkarnir á
Möðruvöllum. í Biskupasögum,
sem er frumheimildin, er sagt
frá því að munkarnir hafi farið
óvarlega með eld þegar þeir
komu drukknir úr kaupstað. Svo brann sýslu-
mannssetrið 1712, það var mikill bruni og brunnu
nánast öll hús á staðnum. Til eru lýsingar á því af
öðrum sýslumanni sem var fenginn til að meta
tjónið svo að ábúandinn þyrfti ekki sjálfur að borga
fyrir uppbyggingu staðarins. Árið 1783 verða
Möðruvellir amtmannssetur og brennur bústaður
amtmanns tvisvar. Fyrst brann
íbúðarhús amtmanns 1826, timb-
urhús frá 1788, og eftir það var
reist hið þekkta hús Friðriksgáfa
sem Friðrik konungur 6. gaf ís-
lendingum. Jónas Hallgrímssön
orti um það hús og Tómas Sæ-
mundsson kom þangað þegar ver-
iA t7o„ oR U„agja það 0g
■ „dægilega
jt“. En
údðriks-
gáfa
brann
874 og eftir
i íluttist
aannssetr-
Muireyrar.
íllir höfðu
amtmanns-
íundrað ár
og þar sátu merkismenn
eins og Bjarni Thorarensen
skáld. Þar orti hann til dæmis
erfiljóðið um Odd Hjaltalín, ást-
arkvæðið „Kysstu mig aftur" og fleira gott.“
Torfi gerir ítarlega úttekt á þeim einstaklingum
sem verið hafa á Möðruvöllum, högum þeirra, sam-
skiptum þeirra og útistöðum við menn og atvikum
sem urðu í þeirra tíð. Drjúgur bókarhluti fjallar um
tímabil Bjarna Thorarensen amtmanns á staðnum
og skáldskap hans. En áfram með brunasöguna:
Torfi K. Stefánsson Hjaltalín
Saga staðarins er um leið þjóðarsaga.
„Kirkjan á Möðruvölium brann 1865,“ heldur
Torfi áfram, „kirkjan með hattinn, fyrsta timbur-
kirkja með forkirkjuturni á íslandi. Hann var ný-
lega reistur, mjög fallegur turn eins og sjá má í bak-
grunni á þekktri mynd eftir danska málarann F. C.
Lund af stúlku sem talin er hafa verið dóttir Skáld-
Rósu. Eftir brunann var reist kirkjan sem enn
stendur, og þykir ein fallegasta timburkirkja á
landinu. Hún er elsta byggingin á staðnum núna.
Eftir að amtmannssetrið var flutt var reistur skóli
á Möðruvöllum sem tók til starfa 1880, fyrsti gagn-
fræðaskólinn á íslandi, byggður á rústum Friðriks-
gáfu sem reyndar takmarkaði stærð hans. Hann
var forveri Menntaskólans á Akureyri, en skóla-
húsið brann 1902 og þá var skólinn fluttur til Akur-
eyrar.“
Loks brann svo íbúðarhúsið 1937 eins og áður gat
- og þá er ekki lengur undarlegt að verkið skuli
heita Eldur á Möðruvöllum!
„En þá á ég alveg eftir að tala um óeiginlegan
bruna á staðnum," segir Torfi, „því þarna gerist
mikil átakasaga. Þetta var höfuðból í tíu aldir og í
raun og veru er saga staðarins um leið þjóðarsaga
því þarna var eitt aðalstjórnsýslusetur á landinu
um skeið.“
Torfi þurfti ekki að útskýra frekar hvað hefði
„kveikt í honum“ við þetta efni, en hann var þjón-
andi prestur rúman áratug á Möðruvöllum og sýndi
gestum staðinn og fræddi. Heimildir hans eru fyrst
og fremst prentaðar bækur og vandlega er getið
heimilda í verkinu auk þess sem nafnaskrár eru í
báðum bindum. Flateyjarútgáfan gefur út.
Tónlist
Smágert víravirki
Kammersveit Reykjavíkur hélt tónleika undir
stjórn Bernharðs Wilkinsonar í Listasafni íslands á
mánudagskvöldið. Á efnisskránni voru eingöngu
verk eftir Þorkel Sigurbjörnsson, hið elsta frá árinu
1976 en hið yngsta frá 1998. Hófust tónleikarnir á
því að Kammersveitin lék Filigree frá árinu 1993
sem samanstendur af mínímalískum stefbrotum er
minna töluvert á hinar svokölluðu Hanon-fingraæf-
ingar fyrir píanista. Umhverfis þær hefur tónskáld-
ið spunnið þéttan vef þar sem öllum hljóðfærum
kammersveitarinnar er gert álíka hátt undir höfði.
Sumum kann að hafa fundist útkoman dálítið svip-
laus, enda er dramatísk framvinda lítil sem engin.
Hún á hins vegar ekki að vera það, tónlistin er fyrst
og fremst hugsuð sem nokkurs konar skrautmynst-
ur, eða smágert víravirki, en það er einmitt merk-
ing enska orðsins „filigree". Filigree er ágætlega
skrifað tónverk, formuppbyggingin er skýr og það
ferli sem er greinanlegt í tónlistinni er rökrétt og
lætur vel i eyrum.
Ekki ósvipuð var næsta tónsmíð á efnisskránni,
Dulcinea (1996) fyrir gítar og strengjasveit, en þar
var Guðmundur Pétursson í einleikshlutverki. Rétt
eins og Filigree er Dulcinea áferðarfallegt verk,
nánast sætt, enda þýðir orðið Dulcinea „kærasta".
Guðmundur lék á gítarinn af öryggi og var við-
kvæmt styrkleikajafnvægi gítars og strengjasveitar
eins og best verður á kosið.
Mun meiri átök áttu sér stað í Wiblo (1976), enda
hálfgerður konsert fyrir horn, píanó og strengja-
sveit. Wiblo er skammstöfun úr nafni feðganna og
tónlistarmannanna Wilhelm og Ib Lansky-Otto, en í
tónleikaskránni var sagt aö tónskáldið hefði verið
nemandi Wilhelms og leikfélagi Ibs á róluvellinum
á Freyjugötunni. Verkið er samið til heiðurs þeim
feðgum og spilaði Anna Guðný Guðmundsdóttir
listavel á slaghörpuna, en Jósef Ognibene ekki síð-
ur vel á hornið. Hver einasti tónn sem úr horninu
kom var hreinn og vel mótaður, og ómur píanósins
var ávallt tær og í góðu jafnvægi. Wiblo er við-
burðarík tónsmíð með auðskiljanlegu dramatísku
ferli, en átökin sem eiga sér stað í tónlistirini eru þó
aldrei ofstopafull, enda flngerð og hófstillt efnistök
meðal helstu einkennismerkja Þorkels sem tón-
skálds.
Tvö verk enn voru flutt á tónleikunum, Umleik-
ur (1998) fyrir
fiðlu og kamm-
ersveit og Af
mönnum (1988)
fyrir kammer-
hóp. Ég hef ný-
lega flallað um
síðarnefndu
tónsmíðina,
sem Kammer-
sveit Reykjavík-
ur flutti í Hátíð-
arsal Háskóla
íslands fyrr í
haust, og óþarfl að bæta þar nokkru við. En Um-
leikur er falleg og litrík tónlist sem þægilegt var að
hlusta á, enda var einleikur Rutar Ingólfsdóttur
fiðluleikara sérlega smekkvís og vandaður. Hið
sama verður sagt um leik Kammersveitarinnar í
heild sinni, hann var ávallt vel ígrundaður og
snyrtilegur, og voru þessir tónleikar ágæt skemmt-
un. Jónas Sen
Þorkell Sigurbjörnsson tónskáld
Fíngerð og hófstillt efnistök eru
meðal helstu einkenna hans.
Bókmenntir
Veröld sem var
í nýjustu skáldsögu Stefáns
Mána, Hótel Kalifomía, göng-
um við inn í tíma og samfélag
sem er nálægt okkur en fær
samt á sig blæ hins liðna og
horfna. Sagan gerist snemma á
níunda áratugnum í smábæn-
um Gömluvík við Djúpaflörð,
þar sem aðalpersónan vinnur á
hausara í vélasal eina frysti-
hússins á staðnum. Þegar umhverfi bæjarins er
lýst í upphafi sögunnar er eins og reynt sé að gefa
þessum bæ allegóríska vídd. Örnefni eins og
Gamlavík, Djúpifiörður og Tveggjafiskavatn gefa
tilfinningu fyrir staðleysu, líkt og þessi bær sé í
senn allir smábæir - og ekki til.
Öll lýsingin á samfélaginu í Gömluvík er sann-
færandi og vel gerð, þótt hún fari stundum hættu-
lega nálægt klisjunum. Þama er á ferð fólk og týp-
ur sem maður þekkir, og mátti sennilega finna í
hverju frystihúsi á níunda áratugnum. Út við sjón-
deildarhring er svo Reykjavík, Pan-hópurinn og
pönkið.
En saga Stefáns Mána er ekki saga af samfélagi
eða saga dæmigerðs einstaklings á nokkurn hátt.
Þvert á móti. Aðalpersóna Hótel Kaliforníu er mað-
ur eða drengur sem er á skjön við umhverfi sitt.
Hann er gáfaður á bókina, en hefur ekki getað fylgt
því eftir og er lentur í endurtekningarsömu og til-
breytingarlausu lífi í frystihúsinu þar sem hann á
lítiö sem ekkert sameiginlegt með fólkinu sem
DV-MYND TEITUR
Stefán Máni
Aöalpersóna hans hefur sérkennilega og persónulega rödd.
hann umgengst. Öll samskipti hans við aðra em á
yfirborðinu eða byggjast á misskilningi. Hann er
vonlaus í kvennamálum; einu vinirnir sem hann á
hafa þann metnað helstan að panta nóg brennivín
með póstinum fyrir næstu helgi.
Hótel Kalifornía er, líkt og síðasta bók Stefáns
Mána, Myrkravélin, feikilega vel skrifuð. Honum
tekst að ljá aðalpersónunni sérkennilega og per-
sónulega rödd, sem einkennist af bókmáli sem
stundum snýst í meðvitaða ofvöndun. Allt gerir
þetta rödd sögumannsins, sem er vel gefinn en
óþjálfaður i ritmennsku, einkar sannfærandi. Eina
brotalömin á frásagnaraðferðinni er sú að þaö er
erfitt að sjá hvenær og hvernig þessi frásögn á að
hafa ratað á blað. Þau heimsslit sem boðuð eru í
lok bókarinnar gefa okkur ekkert svar við því, og
þetta gerir það að verkum að sagan svífur svolítið
í lausu lofti, lokuð inni í sjálfri sér.
Sagan er krökk af biblíutilvísunum, ekki sist í
nöfnum sögupersónanna. Aðalpersónan og vinir
hans Aron og ísak eru uppnefndir Vitringarnir
þrír. Einn fyllirístúrinn varir í fiörutíu daga og
flöratíu nætur og hann á í sérstöku sambandi við
flárhjörð sem er í eigu Jóns guðsmanns nokkurs.
Sjálfur er hann nafni fyrsta kristna pislarvottsins.
Konurnar í lífi hans heita svo Sara, Anna og
Rebekka, og vinnufélagarnir allir Pétur og Páll.
Það er ekki auðvelt að ráða fram úr þessum nöfn-
um þótt mann hljóti að gruna að þau vísi á eitt-
hvert táknrænt samhengi.
Líkt og í síðustu bók Stefáns Mána er persónu-
lýsingin aðal sögunnar. Það sem vefst fyrir mér er
hins vegar hvaða erindi þessi persónulýsing á við
okkur. Hún hvílir einhvern veginn í sjálfri sér, án
þess að tengjast neinu öðru. I lok bókarinnar verð-
ur svo sparsemin í miðlun upplýsinga of mikil, eyð-
urnar í frásögninni vekja ekki spurningar heldur
loka á þær. Þorpið og þorparinn hverfa inn í sjálf
sig án þess aö okkur verði fullkomlega ljóst hvaða
erindi þau áttu við okkur.
Jón Yngvi Jóhannsson
Stefán Mánl: Hótel Kalifornía. Forlagiö 2001.
FÖSTUDAGUR 16. NÓVEMBER 2001
_______________________
Umsjón: Silja Aðalsteinsdóttir
Bókatíðindi 2001
Aðalhandbók
þessa árstíma er
komin út: Bókatíð-
indi 2001. Þar eru
kynnt 486 verk, m.a.
57 íslensk skáldverk,
skáldsögur og smá-
sögur fyrir fullorðna
og hafa aldrei verið
fleiri. Ljóðabókum
flölgar, þær eru 32 í þessum Bókatíö-
indum en voru 30 á síðasta ári. Is-
lenskar barnabækur eru nú 49 sem er
svipað og á árabilinu 1997 til 1999 en
heldur færra en á síðasta ári. Þá koma
út 37 ævisögur og viðtalsbækur á
þessu ári. Hluti bókanna eru endurút-
gáfur og talsvert er um hljóðbókaút-
gáfu á útkomnum skáldsögum.
Fjöldi handbóka vekur athygli. í ár
koma út 66 handbækur sem er talsvert
meira en undanfarin ár. í þessum
flokki kennir ýmissa grasa og má með-
al annars finna allmargar bækur um
hjónaband, ást, vináttu og kynlíf. Bæk-
ur um stjörnuspeki, spádóma og list-
ina að spá eru einnig I þessum flokki
og flöldi bóka með safni spakmæla.
í Bókatíðindum er gefið upp leið-
beinandi verð bóka. Það nær allt frá
290 krónum fyrir litla barnabók upp í
tæplega tuttugu þúsund fyrir viða-
miklar fræðibækur. Bækur eru á svip-
uðu verði og verið hefur undanfarin
ár.
Skriðdýrastofan
Skriðdýrastofan er
önnur bókin „Úr
bálki hrakfalla" eftir
hinn vinsæla banda-
riska bamabókahöf-
und Lemony Snicket.
Bækurnar fialla um
afskaplega óheppin
systkini sem missa
foreldra sina og flækj-
ast á milli undarlegra ættingja. Þegar
fyrstu bókinni um Baudelaire-munað-
arleysingjana lauk voru systkinin
heimilislaus eftir óskemmtilega vist
hjá frænda sínum, Ólafi greifa. I Skrið-
dýrastofunni er þeim komið fyrir hjá
nýjum ættingja, skriðdýrafræðingnum
Montgomory Montgomory, þar sem
hversdagurinn snýst um eiturnöðrur
og skröltorma. Þar virðist lífið brosa
við þeim - en er allt sem sýnist?
Lúmsk skemmtisaga fyrir böm sem
kalla ekki allt ömmu sína, skreytt æv-
intýralegum teikningum Brett
Helquist.
Helga Sofiia Einarsdóttir þýðir bók-
ina og Mál og menning gefur út.
í stressi
JPV útgáfa hefur
sent frá sér bókina
Stelpur í stressi eftir
breska verðlaunahöf-
undinn Jaqueline Wil-
son. Þetta er ný bók
eftir sama höfund og
Stelpur i strákaleit
sem hlaut frábærar
móttökur á síðasta ári
og segir frá Ellie, flölskyldu hennar og
vinum. Jacqueline Wilson nýtur mik-
illa vinsælda og virðingar fyrir bækur
sínar handa börnum og unglingum og
til dæmis var þessi bók tilnefnd til
Shefiield bamabókaverðlaunanna og
Bresku bamabókaverðlaunanna.
Þórey Friðbjörnsdóttir þýddi.
ísland ríkast?
ísland er þegar
með ríkustu löndum
heims. En það getur
orðið ríkast, segir
Hannes H. Gissurar-
son prófessor, i bók-
inni Hvernig getur
ísland orðið ríkasta
land í heimi? Hann
lýsir auðlegð þjóö-
anna í aldanna rás og sýnir fram á
tengsl atvinnufrelsis og hagsældar.
Hann rekur sögu íslendinga úr fátækt
í bjargálnir og tekur dæmi af litlum
löndum á jaðri stórra markaða sem
hafa hagnast af því að lækka skatta og
veita alþjóðlega flármálaþjónustu.
Hannes vill að ísland fylgi fordæmi
þessara landa - svo sem Lúxemborgar,
írlands, Manar og Ermarsundseyja - og
örvi atvinnulíf framtiðarinnar með því
að lækka stórlega opinberar álögur á fyr-
irtæki, og laða að erlent flármagn og fýr-
irtæki. Nýja bókafélagið gefur út.