Dagblaðið Vísir - DV - 16.11.2001, Blaðsíða 32

36
FÖSTUDAGUR 16. NÓVEMBER 2001
Tilvera I>V
lí f iö
Þögul mynd -
lifandi tónlist
Kvikmyndasafn íslands stend-
ur fyrir einstæöri sýningu á
þöglu myndinni Endalokum
Sankti-Pétursborgar eftir
Vsevolod Pudovkín (1893-1953) í
Bæjarbíói kiukkan 20 í kvöld.
Leikin verður lifandi tónlist
eftir Jóhann Jóhannsson
tónlistarmann. Hann leikur
sjálfur undir á ýmis hljóöfæri og
nýtur aðstoðar gítarleikarans
Péturs Hallgrímssonar.
Leikhús
■ BLESSAÐ BARNALAN Leikfélag
Akureyrar sýnir um þessar mundir
leikritið Blessað barnalán efitr Kjart-
an Ragnarsson.
■ BRÚÐKAUP TONY OG TINU Leik
félag Mosfellsbæjar sýnir kl. 20 í
kvöld leikritiö Brúökaup Tony og
Tinu í Bæjarleikhúsinu.
■ DAUÐADANSINN í kvöld sýnir
Borgarlelkhúsið verkið Dauöadans-
inn eftir August Strindberg á litla
sviðinu og hefst sýningin kl.20.
■ ENGLABÖRN Hafnarfjarðarleik-
húsið sýnir í kvöld kl. 20 leikritið
Englabörn eftir Hávar Sigurjónsson.
Það er stranglega bannað börnum.
■ HAUST Islenski dansflokkurinn
sýnir í kvöld 3 ný íslensk dansverk
undir nafninu Haust á nýja sviði
Borgarleikhússins kl.20.
■ MEÐ VÍFH) í LÚKUNUM Borgar-
leikhúsið sýnir í kvöld kl. 20 leikritiö
Með vífiö í lúkunum
■ PÍKUSÖGUR Leikritiö Píkusögur
eftir Evu Esler veröur sýnt í kvöld kl.
20 á 3. hæð Borgarlelkhússlns.
■ PÚÐURTUNNAN Sýning á vegum
Stúdentaleikhússins á verkinu Púð-
urtunnan verður í kvöld kl. 20 í Vest-
urporti.
■ SYNGJANDI í RIGNINGUNNI
Leikritið Syngjandi í rignlngunni
verður sýnt í kvöld kl. 20 á stóra
sviði ÞJóðleikhússins
■ TÖFRAFLAUTAN íslenska óperan
sýnir í kvöld kl. 20 Töfraflautuna eft-
ir Wolfgang Amadeus Mozart
■ VIUI EMMU I kvöld verður leikrit-
ið Vilji Emmu sýnt á
Smíðaverkstæði Þjóðleikhússins kl.
20.
■ VÖLUSPÁ Barnaleikverkið Völu-
spá eftir Þórarin Eldjárn veröur sýnt
? dag á vegum Möguleikhússins.
Böll
H ASGARÐUR Félágar úr Harm-
oníkufélagl Reykjavíkur leika fyrir
dansi í kvóld og Ragnhelður Hauks-
dóttir syngur í Asgarði, Glæsibæ.
Opnanir
■ HEKLUÐ TEPPI I GERÐUBERGI
Bryndís Björnsdóttir opnar myndlist-
arsýningu í Félagsstarfi Geröubergs
kl. 16. Félagar ur Tónhorninu og
Geröubergskórinn syngja og leika.
■ SKARTGRIPIR í SPAKSMANNS-
SPJORUM Gullsmiðurinn Fríöa
opnar sýningu á skartgripum sínum
í versluninni Spaksmannsspjörum,
Bankastræti 11.
■ RANPAUN SÝNIR i REYKJAVÍK
Randalín á Egilsstööum efnir til
sýningar í húsnæöi Handverks og
hönnunar.að Aöalstræti 12 í
Reykjavík. Má þar nefna lampa,
gestabækur og hirslur undir jólapóst
Ær nefnd
Könnuðu nafngiftir áa á íslandi:
eftir gleðikonu í Grimsby
Bíógagnrýni
Háskólabíó - Málarinn og sálmurinn hans um litinn ^ ★ "Á
Hamingia sem fólgin er í sköpun skrifar gagnrýni
X um kvikmyndir.
„Algengasta æmafnið á íslandi er
Skessa og þaö kom okkur á óvart.
Við höfðum gert ráð fyrir meira af-
gerandi þætti í útliti í vinsælasta
nafninu, Hvít, Hyrna eða Grána, til
dæmis,“ segja þær Dagbjört Eiríks-
dóttir og Sigrún Árnadóttir. Þær
gerðu könnun á því í öllum lands-
hlutum hversu algengt það væri að
bændur gæfu ám sinum nöfn og
hvað réði nöfnunum. Þetta efni not-
uðu þær í lokaprófsritgerð sína við
Kennaraháskólann vorið 2000 og ný-
lega fluttu þær lærðan fyrirlestur
um það á vegum Nafnfræðifélags-
ins.
Skessa algengasta ærnafnið
„Við vorum orðnar leiðar á
kennslufræði og langaði að skrifa
um eitthvað allt annað,“ segja þær
aðspurðar hvernig þeim hefði dottið
þetta viðfangsefni í hug. „Mig var
búið að dreyma um eitthvert verk-
efni í tengslum við sveitina," segir
Jóhanna Sigrún. Sjálf er hún úr Döl-
um vestur og búfræðingur að
mennt. Þær höfðu samband við 14
bændur sem þær bera mikið lof á og
fengu stafla af fjárbókum að lesa.
3.268 nöfn tóku þær til skráningar,
könnuðu uppruna þeirra, skiptu
þeim niður í flokka og báru saman
algengi þeirra eftir landshlutum.
„Við vorum forvitnastar um af
hveiju nöfnin væru dregin. Vin-
sældir Skessunafnsins voru óvænt-
ar en það getur bæði lýst vaxtarlagi,
skapferli og háttalagi. Það kom okk-
ur líka á óvart hversu margar ær
eru nefndar „út í loftiö" og án teng-
ingar við eitthvað sérstakt í hátt-
erni eða umhverfi. Það var 13,1%
nafna." segja þær. Budda reyndist
annað vinsælt nafn. Freistandi að
álíta að eigendur hafi gert sér vonir
um að þær ær gæfu góðan pening í
budduna en Dagbjört og Jóhanna
komust að annarri niðurstöðu. „Það
virðist vera tengt vaxtarlagi og vera
notað um litlar og buddulegar ær,“
segja þær.
Bráðlát og Blóðheit hlutu
nöfn um fengitímann
Sum æmöfnin tengdust hljóðfær-
Ærlegar stúlkur meö áhuga á ærnöfnum
Dagbjört Eiríksdóttir og Jóhanna Sigrún Árnadóttir segja fjárnöfn vera aö víkja fyrir númerum.
DV-MYND EINAR J.
um og tónum, svo sem: Gígja, Fiðla
og Nóta. Önnur náttúrunni: Bræla,
Elding, Dögg og Þoka. Þaö síðast-
nefnda var mjög algengt á gráar ær.
En hvað þóttu þeim stúlkunum
skemmtilegustu nöfnin? „Okkur
fannst alltaf dálítið sniðugt nafnið á
henni Debby sem var nefnd eftir
gleðikonu í Grimsby. Líka þau nöfn
sem tengd voru atburðum. Til dæm-
is Hrísla sem hét svo af því hún
festist í hrislu sem lamb. Órækja
vildi ekki lambið sitt. Velta fannst
afvelta. Hengja var rétt búin að
hengja sig og Mæða var lungnaveik.
Bráðlát og Blóðheit fengu nöfn sín
um fengitímann og þau segja sína
sögu. Svo fundum við Hófý og Sú
Ellen sem eflaust hafa verið óvenju-
fríðar. Eitt nafn hafði gengið kyn-
slóð eftir kynslóð á bæ einum fyrir
norðan. Það var Ýma og Ýmudóttir
og aftur Ýma og Ýmudóttir. Ýmurn-
ar hafa eflaust allar verið með
augnskugga, hvort sem dætumar
hafa erft þau einkenni eður ei.“
Nöfnin aö víkja
Þær Jóhanna og Dagbjört skyggnd-
ust í íslendingasögur og komust að
því að fjámöfn komu þar afar
sjaldan fyrir. Hrútsnafnið Hösmagi
er reyndar þekkt úr Grettissögu og
ærnafnið Lókolla fannst þar líka
en hestanöfn og nautgripanöfn virt-
ust mun algengari í fornsögunum
en fjárnöfn. íslenskir bændur hafa
vissulega skráð nöfn síns fjár bæði
í bundnu og óbundnu máli um ára-
tuga- og jafnvel aldaskeið en frem-
ur hljótt hefur þó verið um þennan
þátt íslenskrar menningar, nema
helst i réttum. Þær stöllur skráðu
nokkrar æmafnavísur og hér er
ein þeirra:
Eigla, Botna, Sunna, Svala
Salka, Fáséð, Klukka, Rák,
Héla, Hríma, Von og Vala,
Vorrós, Hilla, Fjara, Brák.
Nú segja þær Jóhanna og Dag-
björt ærnöfnin vera á undanhaldi í
landinu, að minnsta kosti hafi það
verið skoðun heimildarmanna
þeirra. „Númerakerfið virðist vera
að taka yfir þótt ýmsir reyni að
halda i nafnahefðina," segja þær og
telja visst samhengi milli nafna og
þess að bændur þekki æmar sínar.
„Þegar búið er aö nefna þær öðlast
þær vissan sess og aukið gildi enda
er miklu hægara að tala um ær á
persónulegan hátt þegar þær heita
almennilegum nöfn-
um,“ segja þær. -Gun
Á leiö í kirkjuna
Sveinn Björnsson meö altarismálverkið sem hann hengdi
upp í Krýsuvíkurkirkju.
Erlendur Sveinsson hefur sem
kvikmyndagerðarmaður verið stór-
huga í gerö heimildamynda og frá
honum hafa komið efnismiklar
kvikmyndir á síöustu árum. Má þar
nefna Verstöðina ísland sem fjallar
um sjávarútvegssögu íslendinga og
íslands þúsund ár sem lýsti lífi ára-
bátasjómanns fyrr á öldum. í Málar-
inn og sálmurinn hans um litinn
hverfur hann frá sjónum og í land
og gerir persónulega heimildamynd
um föður sinn, Svein Bjömsson list-
málara sem lést árið 1997. Myndin
er gerð á löngum tíma og er Sveinn
aöalleikari myndarinnar sem varla
er hægt að kalla heimildamynd í
venjulegum skilningi heldur svið-
sett heimildamynd um Svein sem er
bæði umfjöllunarefni og leikari.
Þarna spilar Erlendur djarft en nýt-
ur þess að Sveinn var mikill og
sterkur karakter sem tjáir sig á
hressan og skemmtilegan hátt hvort
sem er um list sína eða annað sem
honum kemur viö. Myndinni er
ekki raðað beint í tímaröð eftir tök-
um heldur gerö úr garði þannig að
samræmið sé sem mest.
Málarinn og sálmurinn hans um
litinn sker sig meðal annars frá
hefðbundnum heimildamyndum að
því leytinu til að það er beinn sögu-
þráður í myndinni. í upphafi fylgj-
umst við með listamanninum á
samsýningu sem hann heldur. Hann
tekur við hamingjuóskum annars
hugar. Hugur hans er við myndlist-
ina. Hann er búinn að fá nóg af
myndstíl sem hann er að sýna.
Hvert skal halda? Þessar vangavelt-
ur eru ofarlega í huga hans þar sem
hann síðar er í göngutúr 1 Krýsu-
vík, afdrepi þar sem hús málarans
er staðsett. Þar sem hann stendur i
náttúrunni er honum litið til jarðar
og eitthvað sem kannski hann einn
skilur opnar huga hans og listamað-
urinn veit nákvæmlega hvað gera
skal. Méð fram hugsuninni um
myndmálið leita Passíusálmar Hall-
gríms Péturssonar á hann og eftir
sýningu í Kaupmannahöfn, sem
hann segir hafa verið fiaskó, tekur
hann til viö að myndskreyta Passíu-
sálmana og leiðir hugann einnig að
draumi sem hann getur ekki
gleymt, draumi sem Svein hefur
dreymt oftar en einu sinni um
huldukonu sem heimsækir hann. í
lokin telur hann sig hafa ráðið
drauminn og í einhverju besta at-
riði myndarinnar leggur listamað-
urinn leið sína gangandi í Krýsu-
víkurkirkju, sem nánast er í eyöi,
með málverk undir hendinni sem
skal verða altaristafla.
Erlendur ber mikla virðingu fyrir
þeim manni sem hann er að gera
kvikmynd um. Það að vera sonur
Sveins er bæði kostur og galli. Er-
lendur gjörþekkir foður sinn Svein
sem og listamanninn Svein og það
er mikil kostur. Á móti kemur að
hann á það til að gleyma sjálfum sér
í viðfangsefnu og kemur það aðal-
lega niður á lengd myndarinnar
sem er um tveir klukkutímar. Hefði
að ósekju mátt stytta myndina án
þess að það kæmi niður á boðskap
hennar. Það eru nokkur atriði sem
virka í fyrstu sem endurtekningar.
Á móti þessu kemur snilldarkvik-
myndataka Sigurðar Sverris Páls-
son þar sem ekki aðeins litirnir í
list Sveins verða lifandi heldur gæð-
ir hann landslagið í Krýsuvík dulúð
sem fellur vel að þeirri sögu sem
sögð er í myndinni. Tónlist í mynd-
inni er sérstök blanda af Louis Arm-
strong og Jóni Leifs, tónlist sem
Sveinn kunni að meta. Þetta er tón-
list sem erfitt er að finna samhljóm
með en kemur ágætlega út og fellur
betur að myndinni eftir því sem líð-
ur á hana.
Málarinn og sálmurinn hans er
gefandi kvikmynd og falleg, vel gerð
að langmestu leyti en líður eins og
áður segir fyrir að vera of löng.
Lelkstjórn, handrlt, hljóö kllpplng o.fl.:
Erlendur Sveinsson. Kvikmyndataka: Sig-
uröur Sverrir PSIsson. Viöbótarkvik-
myndataka: Þórarinn Guönason. Hljóö-
blöndun: Sigfús Guðmundsson. Tónlist:
Jón Leifs. Louis Armstrong, Edward
Grieg. Huldukona: Helga E. Jónsdóttir.
Þulur: Hjalti Rögnvaldsson.