Dagblaðið Vísir - DV - 16.11.2001, Blaðsíða 17

17
FÖSTUDAGUR 16. NÓVEMBER 2001________________
DV __________________________________________________________________ Menning
Allt deyr ... nema tíminn
DV-MYND ÞÖK
Jón Kalman Stefánsson rlthöfundur
Texti hans er Ijóórænn, tær, fágaöur, lúmskur og leiftrandi af fyndni sem
aldrei fyrr.
Ýmislegt um risa-
furur og tímann.
Þetta fallega heiti
gefur Jón Kalman
Stefánsson nýjustu
skáldsögu sinni sem
um margt minnir á
kunna skáldsagna-
trílógíu hans úr ís-
lenskri sveit í upp-
hafi áttunda áratugarins. Sjónar-
homiö er enn bundið við ungan
dreng og enn situr sögumaður við
skrifborðið heima og horfir um öxl
til veraldar sem var fyrir tæpum
þrjátíu árum.
Ekki hefur ryk fallið á hæfileika
höfundar til að skapa sprelllifandi,
skondnar og skemmtilegar persónur
og textinn er ljóðrænn, tær, fágaður,
lúmskur og leiftrandi af fyndni sem
aldrei fyrr. Nú hefur frásögnin hins
vegar fært sig um set, yfir himin og
haf alla leið til Noregs. Það er eftir-
væntingarfullur tíu ára snáði sem fer þessa óra-
leið í sumarheimsókn frá íslandi. Til íslenska
afans, „ömmunnar" norsku og hálfsystur sem
alin er upp í Noregi. Þar er drengnum tekið opn-
um örmum og fyrr en varir hefur hann kynnst
bræðrunum Birni og Eirik sem eru alltaf saman
en ólíkari en svart og hvítt. Saman bralla
drengirnir það sem drengir hafa brallað svo
lengi sem elstu menn muna: Pissa á bila, stela
lyklum úr löggubíl, flytja að heiman í einn dag
(þar til myrkur skellur á), stela stelpunærbuxum
og sælgæti og bindast bræðralagi um að verða
aldrei við kvenmann kenndir...
Drengurinn kynnist fleiri krökkum og þeirra
minnisstæðastur er Helge sem veit að „um helm-
ingur íslendinga býr í Reykjavík eða í bæjunum
þar í kring“ (95) og spyr drenginn hvort hann
geti sagt sér eitthvað um ísland sem Helge veit
ekki. í ljós kemur að það er afar fátt. Helge er
ótæmandi viskubrunnur sem liflr og hrærist i
sex þúsund binda bókasafni fóður síns á meðan
aðrir drengir spila fótbolta og raða tindátum.
Lengi vel hefur drengurinn ekki roð við Helge
sem ávallt hefur frá einhvérju mikilfenglegra að
segja þegar drengurinn ætlar að fræða hann á
einhverju nýju um ísland. En þegar kemur að
stjúpu drengsins er Helge bæði skák
og mát því stjúpan og öll hennar ætt
er svo mikilfengleg að sjálfur Ein-
stein bliknar í samanburðinum.
Stjúpan kemur ekki mikið við sögu
en stendur eftir sem ljóslifandi og lit-
rík persóna, likt og umburðarlyndi
afinn og hörkutólið amma sem dreng-
urinn kallar „stál“. Þessar karakt-
ermiklu persónur mynda notalega og
þétta umgjörð um veröld drengsins.
Þær eru skjólið sem skríða má í þeg-
ar saklaus fyrirbæri dagsins verða að
martöð næturinnar, þegar kotrosk-
inn „töffari" þarf á huggun að halda.
Ferðalögum drengins á milli ævin-
týraveraldar, þar sem hann stækkar
um helming og getur allt í samfylgd
Tarsans og Léttfeta, og alvöruheims-
ins þar sem hann er bara lítill og
hræddur strákhnokki lýsir höfundur
á ljóslifandi hátt. Einnig fólskvaleysi,
kappi og frjóu ímyndunarafli bernsk-
unnar, svo og hugleiðingum um tím-
ann sem ekki þjaka barnið sem nýtur
dásemda og furðuverka lífsins og
veltir hvorki fyrir sér aldri né efa. Það gerir
sögumaður hins vegar af angurværð þess sem
þekkir forgengileikann og veit að tíminn gengur
af sér allt líf (19). Innskot sögumanns, til skiptis
létt og döpur eins og lifið, víkka út bæði sögu-
svið og tíma og tengja saman sakleysi og visku,
fortíð og nútíð í sögu sem er sannkölluð yndis-
lesning - og tvímælalaust besta bók höfundar
fram til þessa.
Sigríður Albertsdóttir
Jón Kalman Stefánsson: Ýmislegt um risafurur og tím-
ann. Bjartur 2001.
Bókmenntir
Leitin að hinu ósýnilega
Sagan um Pobby og Dingan er áreiðan-
lega ólík flestum barnabókum sem íslensk-
ir lesendur þekkja. Sagan gerist í litlum
námabæ í Ástraliu þar sem draumóra-
menn eru saman komnir að leita að ópöl-
um, án þess þó að eiga nokkurn gróða vís-
an. Sögumaður og aðalpersóna sögunnar
er drengurinn Ashmol. Faðir hans er einn
draumóramannanna og lifir i voninni um
að finna ópal, móðir hans er ensk og kann
illa við sig í Ástralíu og litla systir hans,
Kellyanne, umgengst einkum tvo ósýnilega vini
sína, Pobby og Dingan.
Ashmol á erfitt með að sætta sig við tilvist þess-
ara tveggja ósýnilegu vera þangað til þær hverfa
einn daginn, sama dag og pabbi hans er sakaður
um að snuðra í annarra manna námum. í raun var
pabbi hans að leita að Pobby og Dingan en eðlilega
taka ekki allir þá afsökun gilda. Hvarfið
hefur svo mikil áhrif á Kellyanne að hún
verður veik af harmi. Ashmol gerir sér
grein fyrir að nú eru góð ráð dýr, fjöl-
skyldan rambar á barmi upplausnar.
Hann fær því alla bæjarbúa til að leita að
Pobby og Dingan sem þeir gera flestir.
Það er einkar snjöll hugmynd að skrifa
bók um ósýnilegt fólk. Þó að það sé ekki
til í hefðbundinni tilvistarmerkingu verð-
ur það smám saman til vegna þeirra •
áhrifa sem þaö hefur á menn: „Pobby og Dingan
voru á góðri leið með að splundra fjölskyldunni og
samt voru þau ekki einu sinni inni á heimilinu.
Þau voru hvergi." (37-8) Leitin að Pobby og Dingan
verður þannig táknræn hliðstæða leitarinnar að
gersemum í iðrum jarðar og skopfærir hana. Eng-
inn veit heldur hvort ópalarnir eru þarna í raun og
veru en allir leita samt því þeir vonast eftir ríki-
dæmi.
Sagan er vel skrifuð og innri togstreitu Ashmols
er vel lýst. Hann trúir ekki að Pobby og Dingan séu
til en er reiðubúinn að gera hvað sem er til að
lækna systur sína - og það gengur svo langt að
hann fer í og með að trúa á tilvist þeirra. Bókin
veltir því upp ýmsum spurningum um hvað sé
raunverulegt og hvað ekki; hvort ímyndun okkar
geti jafnvel verið sterkari en raunveruleikinn. I
raun er sagan um Pobby og Dingan harmleikur af
bestu gerö þar sem von og vonbrigði, gleði og sorg
fléttast saman i afskaplega mannlega sögu um fólk
sem allt er til, aðeins á ólíkan máta.
Katrín Jakobsdóttir
Ben Rice: Pobby og Dingan. Bjarni Jónsson þýddi.
Vaka-Helgafell. 2001.
Tónlist
Mergjuð sinfónía
DVJvlYND HARI
Dmitri Alexejev
Tækni hans var fullkomin og túlkunin trúverðug.
Flestir þekkja fyrsta píanó-
konsert Tsjajkovskís, enda er hann
með vinsælustu tónverkum sem
samin hafa verið. Færri kannast
við annan pianókonsertinn, sem er
skiljanlegt, því verkið er ekki eins
hnitmiðað og einleiksparturinn
ekki eins glæsilegur. Þetta er þó að
mörgu leyti skemmtilegur konsert,
og á vissan hátt frumlegri en for-
veri hans. Veikasti hlekkurinn er
siðasti kaflinn, en hann sam-
anstendur af þumbaralegu sveita-
ballastefi sem tónskáldinu hefur
ekki tekist að vinna almennilega
úr, heldur endurtekur það bara aft-
ur og aftur. Hinir kaflarnir eru
betri, og annar þátturinn, með hinu
óvenjulanga fiðlusólói, er afar hríf-
andi og sérstæður.
Konsertinn var á efnisskránni á
tónleikum Sinfóníuhljómsveitar ís-
lands í Háskólabiói í gærkvöld. Ein-
leikari var rússneski píanósnilling-
urinn Dmitri Alexejev sem ætti að
vera Islendingum að góðu kunnur, því hann hef-
ur tvisvar áður leikið með Sinfóníunni og einnig
haldið hér einleikstónleika. Frammistaða hans á
tónleikunum í gærkvöld olli engum vonbrigðum,
tækni hans var fullkomin og örugg og túlkun
hans afar trúverðug. Verra var samspilið við
hljómsveitina sem var dálítið ómarkvisst, eins
og Alexejev og hljómsveitarstjórinn, samlandi
hans Alexander Anissimov, næðu ekki almenni-
lega saman. Þetta kom fram í því að hljómsveit
og píanóleikari voru ekki alltaf fyllilega sam-
taka, og stundum yfírgnæfði hún píanóið, sem
reyndar skrifast að hluta til á það að flygillinn er
fyrir löngu kominn yflr síðasta söludag. Tauga-
óstyrkur skyggði ennfremur nokkuð á
hið viðkvæma fiðlusóló Guðnýjar Guð-
mundsdóttur konsertmeistara í hæga
kaflanum, sérstaklega í byrjun, en það
lagaðist er á leið. Leikur Bryndísar
Höllu Gylfadóttur sellóleikara, sem
einnig er talsvert veigamikill, var mun
þéttari.
Tsjajkovskí átti líka hitt verkið á tón-
leikunum, en það var hin fræga
„pathetique“ sinfónía nr. 6. Hún er væg-
ast sagt stórfengleg, einstaklega drama-
tísk og magnþrungin, og eiginlega ekki
hægt að lýsa henni með orðum. Túlkun
Anissimovs var sérlega áhrifamikil,
afslöppuð, laus við alla væmni og án
þess að hann væri að kreista eitthvað út
úr músíkinni sem ekki átti þar heima.
Hið eina sem hægt er að finna að var dá-
lítið óskýr leikur í hinum hraða þriðja
þætti, annað var alveg eins og það átti
að vera. Tónlistin fékk að vera hún sjálf
og hún var svo dásamlega fögur að mað-
ur komst við. Ég hef ekki heyrt An-
issimov stjóma áður, en frammistaða
hans í þessari sinfóníu Tsjajkovskís var aðdáun-
arverð. Kannski væri ekki vitlaust að ráða hann
sem næsta aðalhljómsveitarstjóra Sinfóníunnar,
ef einhver möguleiki er á því. Hann dansaði
a.m.k. ekki steppdans á tónleikunum í gærkvöld,
og mikið var það nú gott.
Jónas Sen
Cuvilliés kemur
Cuvilliés-kvartettinn þekkti frá
Múnchen heiðrar Kammermúsíkklúbb-
inn með nærveru sinni á sunnudags-
kvöldið kl. 20 í Bústaðakirkju. Hann
ætlar að leika þrjú verk: Strengjakvart-
ett nr. 2 í a-moll frá 1917 eftir Béla Bar-
tok, Strengjakvartett í C-dúr, K. 465 eða
„Dissonanz" frá 1784 eftir Mozart og
Strengjakvartett í a-moll, op. 132 frá
1825 eftir Beethoven. Beethoven var
nýrisinn af sjúkrabeði þegar hann
samdi þennan kvartett og einn kaflinn
í honum er „heilagur þakkaróður til
Guðdómsins frá manni, sem hefur feng-
ið bata á ný, 1 lýdiskri tóntegund“.
Lýdiska tóntegund má heyra ef slegnar
eru hvítu nóturnar á píanóinu og byrj-
að á F.
Siðfræði
Skálholtsútgáfan og
Siðfræðistofnun Há-
skólans hafa gefið út í
sameiningu bókina
Siðfræði - af sjónar-
hóli guðfræði og heim-
speki. Bókin er eftir
Göran Bexell, prófess-
or í siðfræði við há-
skólann í Lundi, og Carl-Henric Gren-
holm, prófessor i siðfræði við Uppsala-
háskóla, en Aðalsteinn Daviðsson cand.
mag. þýddi.
Áhugi á siðfræði hefur á síðustu
árum aukist til muna, bæði hjá almenn-
ingi og innan skólakerfisins. Bókin
kemur til móts við þennan aukna
áhuga með því að kynna siðfræðiheim-
speki og raunhæf siðfræðileg vandamál
sem almennt eru rædd í samfélaginu,
m.a. siðfræði í opinberu lífi, samlífs- og
fjölskyldusiðfræði, siðfræði lifvísinda
og lækninga, umhverfismál og málefni
réttlætis og friðar á alþjóðlegum vett-
vangi.
Bókin endurspeglar vel hinn mikil-
væga þátt siðfræðinnar sem eru rök-
ræður manna með ólíkar skoðanir og
misjafnan bakgrunn. Við slíkar rök-
ræður, þar sem mætast fulltrúar ólíkr-
ar menningar og mismunandi hefða,
geta komið fram ný sjónarmið, og er sá
þáttur þýðingarmikifl I fjölmenningar-
legum samfélögum nútímans. Hvatt er
til sjálfstæðrar íhugunar um siðfræði-
leg mál, rætt um hvað felist í vel
ígrunduðum siðferðisskoðunum og
fjallað um að hve miklu leyti siöfræðin
ráðist af félagslegu samhengi og menn-
ingarlegri hefð.
Siðfræði - af sjónarhóli guðfræði og
heimspeki er undirstöðurit handa öfl-
um þeim sem hafa almennan áhuga á
að kynna sér siðfræði.
Málþing í Japan
Samstarfsnefnd um Norðurlanda-
fræðslu erlendis gengst fyrir fjórum
málþingum um Norðurlönd, sögu, sam-
félög og menningu, í Japan í lok nóvem-
ber og byrjun desember. Fyrsta mál-
þingið verður í Wasedaháskólanum 26.
nóvember, 27. nóvember verður haldið
málþing í Tokaiháskóla, 30. nóvember í
sænska sendiráðinu í Tokyo og 3. des-
ember í Osakaháskóla fyrir erlend
fræði. Úlfar Bragason, forstöðumaður
Stofnunar Sigurðar Nordals, og Anna-
Maija Raanamo hafa haft vanda af
skipulagningu málþinganna af hálfu
nefndarinnar. Nánari upplýsingar eru
á slóðinni:
http:/www.waseda.ac.jp/index.html.
Leiðsögn
Á sunnudaginn kl. 15 verður Geir
Svansson, annar sýningarstjóra
„Omdúrman: Margmiðlaður Megas í
Nýló“, með leiðsögn um sýninguna. Að-
gangur er ókeypis. Safnið er opið frá
12-17.