Dagblaðið Vísir - DV - 18.09.2002, Blaðsíða 15

MIÐVTKUDAGUR 18. SEPTEMBER 2002
15
3Z>V
Ingveldur Ýr söngkona og Guö-
ríöur St. Sigurðardóttir píanó-
leikari eru á förum til Kanada í
lok mánaöarins, en áöur en þœr
leggja af staö halda þœr tónleika
í Tíbrárröö Salarins í Kópavogi
annaö kvöld kl. 20. Þar flytja
þœr kanadísk lög eftir Jean
Coulthard viö Ijóö Haida ind-
íana, lög eftir Sibelius, laga-
flokkinn Haugtussa eftir Grieg
og nýleg íslensk lög eftir ýmsa
höfunda, auk blöndu af frönsk-
um kabarettlögum.
„Viö byrjum raunar á þvi þegar við komum
vestur um haf að fara til Minneapolis og höld-
um tónleika þar áður en við förum til
Kanada," segir Ingveldur Ýr, „en þar verða
tónleikar á tíu stöðum, þar á meðal i Vancou-
ver, Toronto, Gimli, Ottawa og Edmonton,
bæði hefðbundnir kvöldtónleikar og skólatón-
leikar."
Draumalandið verður að vera
- Ingveldur Ýr og Guðríður St. Sigurðardóttir æja í Salnum á leið til Vesturheims
íslensk kabarettlög
Alls tekur ferðin rúmar þrjár vikur með
viðamiklum ferðalögum innanlands, því
Kanada er stórt land. En hvemig kom hún til?
„Þjóðræknisfélag íslendinga í Norður-Am-
eríku auglýsti eftir tónlistarfólki í tónleika-
ferð um Kanada fyrir nokkmm árum og við
sóttum um,“ segir Ingveldur Ýr. „Það hafa
þegar farið nokkir aðilar héðan með menn-
ingarefni, til dæmis Aðalsteinn Ingólfsson
listfræðingur og Páll Stefánsson ljósmyndari,
og hingað hefur komið kanadísk söngkona."
„En þetta tónleikaferðalag okkar er lang-
viðamesta verkefnið sem ráðist hefur verið í,“
segir Guðríður, „bæði fórum við víða og svo
er flóknara að útvega tónleikasal með hljóð-
færi en sýningar- eða fyrirlestrasal."
Tónleikaferðin hefur þegar verið vandlega
kynnt og auglýsingaherferðin byrjaði á Net-
inu, á plakötum - „Inga and Gurry are com-
ing!“ - og í Lögbergi Heimskringlu strax í
vor. „Það verður meira að segja opnuð sér-
stök heimasíða á vefsetri Þjóðræknisfélagsins
til að fylgjast með ferðinni," segir Ingveldur
Ýr. „Svo hefur þetta verið auglýst í dagblöð-
um viðkomandi borga.“
Dagskrár tónleikanna vestanhafs eru mis-
munandi eftir stöðum. í bæjum eins og Gimli
verða eingöngu flutt islensk lög, allt frá þjóð-
lögum til nýrra sönglaga en kjaminn verður
klassískar islenskar söngperlur. „Við höfum
fengið orð þess efnis að ákveðin lög vilji fólk
fá að heyra," segir Guðríður, „eins og
Draumalandið,T fjarlægð, Lindina."
í stærri borgum verður blönduð dagskrá af
íslenskum lögum, norrænni klassík og leik-
húsperlum eftir Kurt Weill og fleiri. í Salnum
flytja þær stöllur fjölþjóðlegu útgáfuna af dag-
skránni eins og hæflr stórborginni Kópavogi
en þar verða íslensku lögin flest frá síðasta
áratug - „íslensk kabarettlög," eins og Ing-
veldur orðar það.
Einstök tryggö
- Hvernig leggst ferðin í ykkur?
„Okkur flnnst þetta mjög spennandi," segir
Ingveldur Ýr, „en strangt. Alla daga erum við
annaðhvort að fljúga eða syngja.“
„Og stundum hvort tveggja," segir Guðríð-
ur, „ég held þó að við fáum alltaf hvíld frá
flugi þann dag sem við erum með stóra tón-
leika.“
„Maður veit auðvitað ekki alveg hvað mað-
ur er að fara út í,“ segir Ingveldur Ýr. „En
straumarnir sem við fáum frá íslendingunum
þama úti em mjög sérstakir og góðir. Þeir
halda tryggð við þetta land án þess kannski
að hafa nokkum tima komið hingað - þekkja
lög og tala jafnvel málið.“
Það gerir draumalandið...
Bókmenntir
Sögur í munni
í nýrri doktorsritgerð sinni, Túlkun íslend-
ingasagna í ljósi munnlegrar hefðar, tekst Gísli
Sigurðsson á við ýmis grundvallaratriði í túlk-
un íslendingasagna og heldur fram nýrri „til-
gátu um aðferð“ til að skilja sögumar, eins og
það er orðað í undirtitli bókarinnar.
Fyrir bókinni er formáli sem er meðal þeirra
lengri sem ég hef séð við slíkt rit þar sem brugð-
ið er upp myndum af höfúndi sitjandi á Ítalíu,
drekkandi kaffl sem konan hans hefur fært hon-
um. Einnig er sagt frá samtölum hans við aðra
fræðimenn, styrkjum, ráðstefnum, bókum og
æskuminningum sem stimdum hefur tengsl við
inntak bókarinnar og stundum ekki. Er slík
sjáifhverfa það sem koma skal í fræðiheimin-
um?
Eins og margar doktorsritgerðir er bókin lík-
ari ritgerðasafni en bók, safn þriggja myndar-
legra ritgerða og tveggja smærri. Til að skapa
heild þarf höfundur stundum að grípa
til ráða eins og að hafa eina þrjá
niðurstöðukafla í 1. hluta. Einnig
er langur inngangur að ritgerð-
unum i því skyni að draga upp
heildarmynd og skýra aðferð-
ina.
Að minni hyggju er inngang-
urinn loðnasti hluti bókarinn-
ar. Hann hefst á því að dregin
er upp mynd af sérstöðu ís-
lensks samfélags og íslenskra
bókmennta á miðöldum sem er
alls ekki rökstudd nógu vel.
Þannig gæti lesandi sem ekkert
veit um evrópska miðaldasögu
fengið þá hugmynd af lestri
bls. 1-2 að í Evrópu hefðu
flestir búið í þéttbýli á mið-
öldum. Þá tekur höfundur
iðulega allt of stórt upp í
sig, t.d. á bls. 48-49 þegar
hcurn afgreiðir allar nýjustu rannsóknir bók-
menntafræðinga, sagnfræðinga, fomleifafræð-
inga og mannfræðinga á íslendingasögum sem
gamaldags án teljandi rökstuðnings. Á hinn bóg-
inn þjáist hann ekki af tilgerðarlegu lítillæti
þegar hann kynnir eigin bók sem „rit sem mér
flnnst að uppfylli allar þær væntingar sem ég
lagði upp með - og gott betur“ (ix).
Og um margt má taka undir þessar hamingju-
óskir höfundar til sjálfs sín. Eftir innganginn
kemur 1. hluti sem hefst á býsna góðri tilgátu
um stöðu lögsögumanna við innreið ritaldar,
djörf og áhugaverð kenning. í kjölfarið er áhuga-
verð úttekt á því hvert Ólafur Þórðarson hvíta-
skáld sækir kvæðin sem hann notar í Skáld-
skaparfræði sinni. í þeirri umfjöllun er Gísli
mun skýrari en í formálanum og þó að niður-
stöðumar séu ekki óyggjandi em þær spenn-
andi og aðlaðandi.
Áhugaverðasti kafli bókarinnar er þó
II. hluti sem geymir löngu tímabæra
reifun á Austfirðingasögum þar
sem Gísli gagnrýnir margt í
svokölluðum „rittengslafræð-
um“ fyrri fræðimanna, í þessu
tilviki Jóns Jóhannessonar. Sú
gagnrýni er vel rökstudd og að
mestu laus við fullyrðingasemi
inngangsins. En þó að úttektin
sé góð og gagnrýnin sannfær-
andi stendvu- eftir að fátt er unnt
að sanna um hina munnlegu hefð
á bak við.
í m. hluta verksins er fengist
við Vínlandssögur og þær
bornar saman við nýjustu
tilgátur út frá fomleifafund-
um á L’Anse aux Meadows.
Nafnið á kaflanum, Sögur
og sannleikur, er frekar illa
valið þar sem niðurstaðan
er að heimildargildi sagnanna sé rýrt þó að þær
kunni að eiga sér rót í minningum um sjóferðir
til nýja heimsins.
Niðurstöðukaflinn hefst á tveimur styttri at-
hugunum sem em báðar fróðlegar og síðan er 5
síðna niðurstöðukafli (326-31). Annars vegar er
fjallað um hvemig tvær sagnahefðir spretta af
sömu atburðum en hins vegar um goðsagna-
mynstur í Hænsa-Þórissögu. Niðurstöðurnar
em engan veginn skýrar. Það má greinilega
gera ráð fyrir munnlegri hefð á bak við. Það er
forsenda túlkunarinnar sem færir litlar stoðir
undir hana.
Hér er kominn vandi „aðferðarinnar" í hnot-
skum. Þaö er hægt að ganga út frá þeirri for-
sendu að munnleg hefð sé á bak við sögumar.
Að minni hyggju er það góð forsenda. En sam-
anburður og túlkanir á sögunum færa okkur lítt
nær munnlegu hefðinni. Þar að auki er óijóst
hvemig Gísli hugsar sér endanlega samningu ís-
lendingasögu. Hann telur íslendingasögur ekki
skráðar munnlegar sögur (bls. 327) en þær hafa
ekki heldur átt sér höfund í nútímaskilningi eða
sagnaritara sem „klippir verk sitt saman úr
ólíkum ritheimildum" (329). Hvað er þá eftir?
Sagnaritari sem styðst bæði við munnmæli og
ritheimildir. Sú hugmynd er ekki beinlínis ný af
nálinni og ég gæti trúað þvi að hún hafi löngum
notið meiri hylli en t.d. hugmyndir um höfunda
sagna sem líkist nútímaskáldum.
Um hitt hefur Gísli nú tekið af öll tvímæli að
leit að hinni munnlegu hefð á bak við sögur get-
ur leitt af sér margar áhugaverðar tilgátur og
kenningar um uppruna sagna. Munnlega hefðin
á bak við textana sem við höfum í höndunum er
þó ennþá býsna þokukennd.
Ármann Jakobsson
Gísli Sigurðsson: Túlkun íslendingasagna í Ijósi munn-
legrar heföar. Tilgáta um aðferð. Stofnun Árna Magnús-
sonar á íslandi 2002.
______________________Menning
Umsjón: Siija Aðalsteinsdóttir silja@dv.is
Furðudýr
í þjóðsögum
Salka hefur geflð
út bókina Furðu-
dýr í íslenskum
þjóðsögum, prýdda
vatnslitamyndum
eftir Guðrúnu
Tryggvadóttur sem
gefa glögga mynd
af þessum skrýtnu
skepnum, hafmeyj-
um, marbendlum, fjörulöbbum, nykrum,
öfuguggum, Katanesdýrinu, Urðarbola
og Lagarfjótsorminum, svo fáein séu
nefnd. Einkum virðast haf og vötn leyna
ótrúlegustu sköpnuðum sem gera sig við
og við sýnilega mönnum. Sumar sögurn-
ar eru alkunnar, eins og sagan um sel-
konuna sem eignaðist sjö börn á landi og
sjö í sjó, aðrar eru litt kunnar, til dæmis
sagan um bjarndýrakónginn.
Bókin er gefin út á íslensku, ensku og
nefnist þá Myths & Monsters in Iceland-
ic Folktales og á þýsku: Fabelwesen aus
islandischen Sagen.
Ferneyhough
og Kolbeinn
í byrjun
september kom
út hjá Bridge-
útgáfunni í
New York öll
flaututónlist
breska tón-
skáldsins Bri-
ans Femey-
hough í flutn-
ingi Kolbeins Bjamasonar.
Brian Ferneyhough er eitt þekktasta
og umdeildasta tónskáld samtimans.
Hann fæddist árið 1943, nam tónsmíðar í
Hollandi og Þýskalandi þar sem hann
starfaði siðan lengi sem prófessor við
Tónlistarháskólann í Freiburg. Hann
býr nú í Kaliforníu og kennir tónsmíðar
við Stanford-háskólann.
Tónlist Femeyhough á rætur að rekja
til hinnar flóknu framúrstefnu áranna
eftir seinna stríð. í verkum sínum
sprengir hann öll viðmið varðandi skiln-
ing hlustandans og almennt viðurkennd-
ar takmarkanir hljóðfæraleikarans. Tón-
list hans er erflð áheyrnar og gerir
ómannlegar kröfur til flytjenda en býr
líka yfir miklum krafti og aðdráttarafli.
Kolbeinn hefur unnið lengi við tónlist
Femeyhoughs, flutt hana og haldið fyrir-
lestra um hana i þremur heimsálfum á
síðustu árum. Hann er fyrsti flautuleik-
arinn sem hljóðritar öll einleiksflautu-
verk Femeyhoughs en upptökunar vora
gerðcir í samvinnu við tónskáldið. Val-
gerður Andrésdóttir leikur með Kolbeini
i elsta tónverkinu „Four Miniatures"
fyrir flautu og pianó (1965). Önnur verk
á hljómdiskinum eru: Cassandra’s
Dream Song, eða Draumsöngur
Kassöndru fyrir flautu, Unity Capsule
fyrir flautu, Superscriptio fyrir piccolof-
lautu, Carceri d’Invenzione fyrir flautu
og síðast en ekki síst Mnemosyne fyrir 9
bassaflautur.
Menningarsjóður Félags íslenskra
hljómlistarmanna, F.Í.H., styrkti útgáf-
una. Smekkleysa annast dreifingu á ís-
landi.
Leiösögn
um Mývatn
Út er komin hjá For-
laginu bókin Leiðsögn
um Mývatn og Mý-
vatnssveit eftir Helga
Guðmundsson í hand-
hægu vasabroti. Mý-
vatn er einstakt nátt-
úrufyrirbrigði: Gjöfult
stöðuvatn ofan hálend-
isbrúnar, gróðurvin á
mörkum hins virka
gosbeltis og víðáttumikilla hrauna; tákn-
mynd hins heillandi sambýlis andstæðra
afla sem setur svo sterkan svip á ís-
lenska náttúru og íslenskt mannlíf. í
bókinni eru dregin saman höfuöatriöi í
jarðfræði, náttúrufari, fuglalífi og mann-
lífi þessa sérstaka landsvæðis og sett
fram á aðgengilegan og lifandi hátt.
Bókin er öll litprentuð og prýdd fjölda
ljósmynda, skýringateikninga og teikn-
inga af dýmm eftir Jón Baldur Hlíðberg.
Um myndræna útfærslu og hönnun bók-
arinnar sá Jón Ásgeir í Aðaldal. Helgi
Guðmundsson hefur í mörg ár fengist
við leiðsögu erlendra ferðamanna um ís-
land og gjörþekkir svæðið af eigin raun.
Bókin kemur samtímis út á islensku,
ensku og þýsku.
Mývatn
oú Mýxvmssveu
l**W(h.*n**4*v