Dagblaðið Vísir - DV - 03.05.2003, Blaðsíða 16

16
Helgarblað
LAUGARDAGUR 3. MAÍ 2003
Guðmundur Kamban. Þegar þessi mynd var tekln var hann viðurkenndur rithöf-
undur og langt um iiðlð síðan hann 17 ára gamall ritaði „ósjálfrátt" sögur sem
sagðar voru eftir fræga ritsnillinga.
Skáldskapur
að handan
Áriö 1906 kom út I Reykjavík lltiö kver, Úr dularheimum
og bar þaö undirtitilinn „Fimm æfintýri. Ritaö hefur
ósjálfrátt Guömundur Jónsson."
Guðmundur þessi Jónsson var þá sautján ára,
skólapiltur, seinna þjóðkunnur sem rithöfund-
urinn Guðmundur Kamban. Á þessum tíma var
Guðmundur miðiil svoneöids „Tilraunafélags“.
Forstöðumenn félagsins voru Bjöm Jónsson,
síðar ráðherra og Einar Kvaran rithöfundur.
Félagið átti sér það háleita markmið að færa
sönnur á framhaldslíf. Guðmundur lagði sitt af
mörkum og skráði í leiðslu ævintýri sem þrír
skáldsnillingar voru sagðir hafa samið í betri
heimi. Skáldin voru H.C. Andersen, Jónas Hall-
grímsson og Snorri Sturluson. Sögumar birtust
í áðumefndu kveri.
Samkrull skálda
í eftirmála kvers-
ins skýrði Bjöm
Jónsson frá tilurð
ævintýranna. „Ung-
lingspiltur, 17 vetra,
hefur ritaö þau
ósjálfrátt, þá daga,
er til eru nefhdir á
titilblöðunum...
Hann hefir ekkert
vitað, hvað hann
var að skrifa, fyr en
á eftir, að hann eða
aðrir hafa lesið það;
stundum hefir hann
þó lesið það sjálfur
jafnóðum úr penn-
anum (blýantinum).
Einu sinni hefir
verið bundið tyrir
augun á honum og
hann þó skrifað
jafn-viðstöðulaust,
glögt og línurétt."
Og um höfunda
ævintýranna sagði
Bjöm: „Nöfhin sem
undir þeim standa
eru þar sett eftir
hinu ósjálfráða
handriti. Og fylgdi
sú skýring, að hugs-
animar í 4 æfintýr-
unum sé eingöngu
eða aðallega eftir
H.C. Andersen, en
búningurinn ís-
lenzki eftir Jónas
Hallgrímsson og
Snorra Sturluson á
einu þeirra. Eitt æf-
intýrið „í jarðhús-
um“ er eignað
Jónasi Hallgríms-
syni einum, efni og
búningur."
Bjami Thoraren-
sen virðist hafa lagt
þeim félögum lið
því fremst í bókinni
er ljóð eignað hon-
um og ort að hand-
an. Bjarni virðist
reyndar ekki í sínu
allra besta formi í
ljóðinu sem hljóðar
svo:
Sú löngun, að vori’, ykkur vöm.
Sé mót vetrinum, elsku-böm.
Það fýkur í flestöll skjólin,
Og - svo kemur sólin.
„Þetta er tekið si-sona“
Fyrsta ævintýrið nefiiist Kærleiksblómið. And-
ersen semur, Jónas þýöir og Guðmundur skráir.
Frjálslegur talmálsstíU ræður ríkjum.
í upphafi sögunnar biður Stína litla ömmu sína
að segja sér sögu. Amman svarar höst: „En þú
verður að steinþegja á meðan, Stína litla."
Stína getur vitanlega ekki þagað og þá hvín í
ömmunni: „Ég hætti að segja þér söguna ... ef þú
ekki þegir; þú feldir niður fýrir mér lykkjuna
með þessu þvaðri. Ekki nema það þó.“
Stína grípur enn fram í fyrir ömmu í miðri
sögu og amman les yfir henni: „Hvað ert þú að
blaðra, bam, um það sem þú veist ekkert mn; þeg-
iðu nú, og taktu eftir sögunni. Þa’ va’ rétt si-
sona.“
Sagan sem amman segir fjallar um munaðar-
lausa stúiku sem allir úthýsa: „Hún mætti engri
blíöu af mönnunum, en sólin sá htlu stúlkuna og
kendi svo undurmikiö í brjósti um hana. Svo
sendi hún henni tvo geisla, sinn á hvort auga, og
geislamir þurkuðu tárin. Hún hætti að gráta og
grét ekki - þangað til sólin settist. En þá vöknaði
henni um augun, aumingja munaðarleysingjan-
um allslausa. Og tárin féllu ótt og títt, hraðar og
hraðar, viðstöðulaust, rimnu niður eftir ungu
kinnunum hennar, svo ótt og svo þungt, eins og
þau hefðu aldrei gert neitt slíkt fyr, eins og þeim
væri þetta svo mikið nýnæmi."
Stúlkan deyr og fyrstu orð hennar þegar hún
hittir foreldra sína á himinum em: „Ha, erum við
heima?“
Drottinn breytir stúlkunni í engil og sendir
hana til mannanna til að birta þeim kærleika
sinn. Mennimir em vitanlega samir við sig og
láta sér fátt um finnast: „Litla stúlkan, sem var
orðin engill, varð að fara aftur til guðs, af því að
mennimir vildu ekki taka á móti kærleika hans.“
Stína spyr ömmu sína hvort sagan sé sönn og
fær svarið: „Nei, ekki í raun og vera, en þetta er
tekið si-sona, sagt sona sem merki upp á kærleika
guðs, Stína litla.“
Og ævintýrið endar á þessum orðum: „Og
blessað bamiö trúði því að guð hefði ekki sent
engilinn - sem merki upp á kærleika sinn.“
Leitin að sannleiksperlunni
Næsta ævintýri Andersens er skráð á dönsku
og nefnist Det er det samme. Strax á eftir því er
birt hin íslenska þýðing Jónasar: Það er alveg
eins.
Spíritisminn er höfundi greinilega mjög hug-
leikinn. Ævintýrið hefst á þessum orðum: „Signý
gamla var ekki frá því að samband við annan
heim væri mögulegt - trúði því meira að segja að
það ætti sér stað. „En í guðs bænum! Að ég skuli
hugsa þetta. Hvað ætli heimilisfólkið segði!"
Þar sem Signý gamla er amma er hlutverk
hennar að segja bamabaminu sögur. Hún segir
söguna af perlukónginum sem lagði allt kapp á að
eignast kórónu úr perlum. Honum tókst að safna
í kórónu en í hana vantaði eina perlu. Kóngur
átti reyndar aukaperlu en honum þótti hún ljót
og vildi ekki nota hana. Gamall vitringur lagði
leið sína til konungs og sagði honum að það vant-
aði sannleiksperluna í kórónuna: „Þegar sú perla
er fengin, þá fyrst getur öll kórónan skinið eins
og sólin sjálf.“
„Sannleiksperluna? Ha? - En hvar er hennar
að leita?“ spurði kóngurinn.
„í hyldýpi kærleikans," sagöi gamli maðurinn.
... En kóngurinn, - Ekki gat hann farið að kafa
svona djúpt, „ég myndi fá að súpa á heldur óþægi-
lega,“ sagði hann. - Og svo mátti hann til að not-
ast við ljótu perluna sína.“
Þetta var endir sögunnar sem Signý sagði
bamabaminu. Nú setti hún upp gleraugun og
mælti boöskap sögunnar, sem hljóðar svo á tungu
Andersens: „Ja, det er akkurat det samme með
Spiritismen,” nynnede hun for sig selv.
Og Jónas okkar Hallgrímsson þýöir samvisku-
samlega: „Já, - það er alveg eins um andasam-
bandið," tautaði hún lágt fyrir munni sér.“
í nœstuyiku verdur fiallaö um síöustu þrjú œv-
intýrin í Úr dularheimum.
1 Bókalisti Máls & Menningar 1?
Allar bækur
1. Enqill í vesturbænum. Kristín Steinsdóttir
2. Ljósatími. Siqurður A.Maqnússon
3. Vel mælt. Siqurbjörn Einarsson valdi
4. Svnir duftsins. Arnaldur Indriðason
S. Týra oq dýrin í sveitinni. Pestalozzi : U .. .il
6. Island i aldanna rás - pakki. Illuqi Lðkulsson
7. öldin þrettánda - pakki. Óskar Guðmundsson
8. Lost in lceland. Siqurqeir Siqurjónsson
9. Hávamál á ensku.
10. Millján holur. Louis Sachar
Skáldverk
1. Synir duftsins. Arnaldur Indriðason
2. Milljón holur. Louis Sachar
3. Reisubók Guðríðar Símonardóttur. Steinunn Jó-
hannesdóttir
4. Við hinir einkennisklaeddu. Braqi Ólafsson
5. Túlipanafallhllfar. Siqurbjðrq Þrastardóttir
6. Myrin. Arnaldur Indriðason
7. Brennu-Njáls saqa.
8. Don Kíkóti. Cervantes
9. Dauðarósir. Arnaldur Indriðason
10. Grafarþógn. Arnaldur Indriðason
Metsölulisti Bðkabúöa Méls og menningar 23.-29. aprll 2003
Jökull í uppáhaldi
Kolbeinn Óttarsson Proppé segir frá uppáhaldsbókum sínum
„Ég hef lesið mikið í gegnum
tíðina og því átt margar uppá-
haldsbækur. Eftir æskulestur á
Astrid Lindgren, Sígildum æv-
intýrum og Morgan Kane má
segja að Jökull Jakobsson hafi
fyrstur allra fangað huga minn.
Eg kynntist honum í mennta-
skóla og tók strax ástfóstri við
bækur hans, sérstaklega smá-
sagnasafnið Næturheimsókn.
Jökull er einn af mínum uppá-
haldshöfundum og leikritasafn
hans í sérlegu uppáhaldi hjá
mér. Vatnsmelónusykur eftir
Richard Brautigan er sú bók
sem ég hef líklega lesið oftast
um ævina. Tók hana meö í int-
er-rail ferð sem ég fór einn í og
þar sem ég fann ekki bók á
ensku í um það bil eina og hálfa viku las ég
þessa aftur og aftur. Hún er margslungin og
enn í dag get ég gripið niður í hana hér og þar
og notið frábærrar þýöingar Gyrðis Elíassonar
á hálfsúrrealískum heimi Brautigans.
Ég hef einnig gaman af skáldsögum sem
segja sögur og í því samhengi
má nefna Remarque. Bækur
hans, sérstaklega Vinirnir,
höfðu mikil áhrif á mig; sagan
sem þar er sögð, samband per-
sónanna og það ástand sem
sögurnar lýsa. Ég get heldur
ekki látið hjá líða að nefna
Kazanzakis. Zorba er í sér-
stöku uppáhaldi hjá mér og
þær andstæður sem dregnar
eru upp í mismunandi viðhorf-
um til lífsins - annars vegar að
lesa um það, hins vegar að lifa
því - heilla mig enn. Bók hans
Frelsið eða dauðinn hafði
einnig mikil áhrif á mig og sú
vonlausa barátta sem þar er
lýst.
Af nýrri bókum verð ég að
nefna Nöfnin á útidyrahurðinni eftir Braga
Ólafsson sem fangaði hug minn gersamlega.
Hiö sama má segja um bækur Péturs Gunnars-
sonar um Andra sem og sá sagnaflokkur sem
hann er nú kominn áleiðis með og hófst á
Myndinni af heiminum."
Bókasíðan
Umsjón:
Kolbrún
Bergþórsdóttir
Wodehouse í
toppformi
Right Ho, Jeeves eftir P.G.
Wodehouse
Frances Don-
aldson, ævisagna-
höfundur
Wodehouse, telur
þetta vera bestu
bók hans. Bertie
Wooster og þjónn
hans, Jeeves, era
ekki á eitt sáttir
og Bertie telur sig
geta leyst upp á
eigin spýtur ýmis vandamál sem
steðja að fjölskyldu hans og vinum.
Útkoman verður ansi neyðarleg og
það kemur í hlut Jeeves að taka til
eftir húsbónda sinn. Einstaklega vel
samin, drepfyndin og snjöO saga
sem kemur öllum i gott skap.
Kvótið
Öfgamaður er sá sem get-
ur ekki skipt um skoðun
og vill ekki skipta um um-
rœðuefhi.
Churchill
Bókalistí Eymund
Allar bækur
1. Synir duftsins.
Arnaldur Indriðason
2. Spádómabókin.
Símon Jón Jóhannsson
3. Mýrin. Arnaldur Indriðason
4. Ferðalok. Jón Karl Helqason
5. fsland í aldanna rás -
pakki. Illuqi Jökulsson
6. Orðaheimur. Jón
Flilmar Jónsson
7. Töfrar 1-2-3. Thomas W. Phelan
8. fslenskir málshættir/fslensk
orðtök - pakki. Sölvi Sveinsson
9. Reisubók Guðríðar Símonar-
dóttur. Steinunn Jóhannesdóttir
10. Túlípanafallhlífar. Sigurbjörg
Þrastardóttir
Skáldverk
1. Synir duftsins. Arnaldur Ind-
riðason
2. Mýrin. Arnaldur Indriðason
3. Reisubók Guðríðar Símonar-
dóttur. Steinunn Jóhannesdóttir
4. Túlípanafallhlífar. Sigurbjörg
Þrastardóttir
5. Grafarþögn. Arnaldur Indriða-
son
6. Ljóðasafn Tómasar Guð-
mundssonar
7. Dauðarósir. Arnaldur Indriða-
son
8. Don Kíkóti. Miguel de
Cervantes
9. Ristavél. Jan Sonnerqaard
10. Napóleonsskjölin. Arnaldur
Indriðason
Barnabaekur
1. Herra Fyndinn. Roger Flargrea-
ves
2. Herra Latur. Roqer Harqreaves
3. Herra Sterkur. Roger Flargrea-
ves
4. Bókin mfn um dýrin. Rachel
Wardley
5. Engill í vesturbænum. Kristín
Steinsdóttir
Metsölulisti Eymundssonar 23.-29. apríl