Dagblaðið Vísir - DV - 31.05.2003, Page 12

12
LAUGARDAGUR 31. MAÍ 2003
DV
Helgarblað
Bandarískir hermenn sakaðir um stríðsglæpi í Afganistan:
Þrjú þúsund talí-
banar í fjöldagröf
Fréttaljos
Guðlaugur
Bergmundsson
blaöamaöur
„Ég varð vitni að því þegar
bandarískur hermaður hálsbraut
einn fangann. Bandaríkjamennimir
gerðu hvað sem þeim sýndist. Við
höfðum ekkert bolmagn til að
stöðva þá.“
Þessi orð koma úr munni af-
gansks hermanns sem undir árslok
2001 gætti fanga í alræmdu fangelsi
í Sherberghan í Afganistan. Hann
lætur þau falla i umdeildri heimild-
arkvikmynd þar sem því er haldið
fram að bandarískir hermenn og
bandamenn þeirra úr Norðurbanda-
laginu hafi framið fjöldamorð í
Afganistan.
írski kvikmyndagerðarmaðurinn
Jamie Doran, höfundur myndarinn-
ar „Fjöldamorð í Afganistan: Bíla-
lest dauðans", heldur því fram að
bandarísku hermennimir og banda-
menn þeirra hafi drepið þrjú þús-
und talíbana og liðsmenn al-Qaeda
sem teknir voru til fanga nærri
borginni Mazar-i-Sharif, í kjölfar
falls borgarinnar Kunduz undir lok
nóvember 2001, í stríðinu gegn talí-
bönum og al-Qaeda eftir árásirnar á
New York og Washington í septem-
ber sama ár. Myndin var sýnd í
fyrsta sinn í bandarísku sjónvarpi
fyrir rúmri viku.
Enginn efast
Heimildarmynd Dorans var fyrst
sýnd í Evrópu í fyrra og vakti mikla
athygli og reiði. Virtir fjölmiðlar
eins og franska blaðiþ Le Monde og
hið þýska Die Zeit skrifuðu um stað-
hæfingamar sem þar koma fram.
Blaðamenn Die Zeit komust að
þeirri niðurstöðu eftir rannsókn
sína að „enginn efaðist um að
Bandaríkjamenn hefðu tekið þátt.“
Sömu sögu er ekki að segja frá
Bandaríkjunum. Stærstu fjölmiðlar
þar í landi hafa lítið sem ekkert
íjallað um myndina og það sem þar
kemur fram og ýmsir halda því
fram að þeir séu með því viljandi að
reyna að þegja ásakanimar í hel.
Jamie Doran hefur það eftir
Larry nokkrum Schwartz, embætt-
ismanni í bandaríska utanríkis-
ráðuneytinu, að Bandaríkjamenn
hafi verið viðriðnir málið og að ut-
anríkisráðuneytið hafi sett sig í
samband við öll helstu dagblöð
landsins. „Þessi frétt verður ekki
birt, jafnvel þótt hún sé sönn,“ hef-
ur Doran eftir Schwartz á vefsíðu
útvarps- og sjónarpsfréttaþáttarins
Democracy Now.
Dostum stríösherra
Afganski stríösherrann Abdul Ras-
hid Dostum og menn hans eru
sakaöir um stríösglæpi.
Þröngt á þingl
Liösmenn taiíbana og al-Qaeda í Afganistan bjuggu viö slæman kost í hinu alræmda fangelsi í borginni Sheberghan.
Fangelsi þessu var eitt sinn líkt viö Auschwitz-útrýmingarbúöir nasista.
Fjögurra daga ferð í gámi
Kvikmynd Dorans segir sögu þús-
unda manna sem gáfust upp fyrir
sveitum afganska stríðsherrans
Abduls Rashids Dostums, banda-
manns bandaríska heraflans í stríð-
inu gegn talíbönum í Afganistan,
eftir umsátrið um Kunduz. Hermt er
að um átta þúsund manns hafi lagt
niður vopn eftir fall Kunduz.
Sjónarvottar segja að um þrjú
þúsund föngum hafi verið stungið
inn i vörugáma aftan á flutningabíl-
um í Qala-i-Zeini-virki, skammt frá
Mazar-i-Sharif 26. og 27. nóvember
2001. Tvö hundruð til þrjú hundruð
menn voru í hverjum gámi. Hlerar
gámanna voru innsiglaðir og flutn-
ingabílarnir með gámana aftan á
voru látnir standa í sólinni í nokkra
daga áður en haldið var af stað og
stefnan tekin á fangelsið í Shebergh-
an, um 125 kílómetra leið. En þótt
leiðin hafi ekki verið sérlega löng
tók ferðalagið engu að síður allt að
Qóra daga.
Fangarnir voru að vonum aðfram-
komnir inni i gámunum. Þorstinn
var að drepa þá og einnig var orðið
loftlítið inni í þéttskipaðri prísund-
inni. Fangarnir gripu þá til þess
ráðs að berja innan á veggi
gámanna til að vekja athygli á loft-
leysinu. Það var eins og við mann-
inn mælt, liðsmenn Dostums stöðv-
uðu bílalestina og tóku að gera loft-
göt á gámana með vélbyssum sínum.
Fangamir sem lifðu af loftleysið
og skothríðina brugðu margir á það
ráð að drekka blóð úr opnum sárum
til að svala þorsta sínum og lengja
kannski líf sitt aðeins.
Stóðu aðgerðalausir hjá
Sjónarvottar segja að þegar flutn-
ingabilarnir hafi komið á áfangastað
og hermenn voru búnir að opna
gámana hafi flestir fanganna reynst
dauðir. Sjónarvottamir segja einnig
að bandarískir sérsveitamenn sem
stóðu vaktina i fangelsinu hafi fyrir-
skipað mönnum Dostums að losa sig
við fangana „áður en hægt verður
að taka gervihnattamyndir".
Gámamir með föngunum í vom
fluttir út í eyðimörkina þar sem þeir
sem enn voru á lífi vora skotnir og
grafnir. Að sögn stóðu þrjátíu eða
fjörutíu bandarískir hermenn að-
gerðalausir hjá. Nú eru þarna allt að
þrjú þúsund lík í fjöldagröf.
Yfirvöld vísa á bug
Bandarísk samtök, Physicians for
Human Rights, eða Mannréttinda-
samtök lækna, sem hafa aðsetur í
Boston, rannsökuðu fuilyrðingarnar
um íjöldamorðin og sendu fulltrúa
sína til Afganistans í ársbyrjun 2002
til þeirra staða sem sjónarvottarnir
höföu bent á. Þar fundu fulltrúarnir
bein og aðrar líkamsleifar sem þeir
töldu gefa til kynna að þar hefði ver-
ið fjöldagröf, að því er segir í
skýrslu samtakanna sem lesa má á
heimasíðu þeirra á Netinu.
Ráðuneyti landvarna og utanrík-
ismála í Bandaríkjunum hafa bæði
sent frá sér yfirlýsingar þar sem því
er vísað á bug að Bandaríkjamenn
hafi tekið þátt í fjöldamorðum á af-
gönskum fóngum.
Haldbærar sannanir
Sjónarvottarnir sem koma fram í
mynd Dorans eru ekki nafngreindir.
Sjálfur segir Doran að þeir séu
reiðubúnir að skýra frá nafni sínu
frammi fyrir alþjóðlegum dómstóli
sem tæki að sér að rannsaka atburð-
ina sem myndin fjallar um.
Tveir sjónvarvottanna hafa þegar
verið drepnir og því er haldið fram
að Dostum og menn hans hafi þar
verið að verki.
Mannréttindalögfræðingurinn
Andrew McEntee sá myndina í
Berlín í fyrrasumar þar sem hún
var sýnd á vegum þingmanna
vinstriflokksins PDS. Eftir sýning-
una sagði McEntee að í myndinni
kæmu fram haldbærar sannanir fyr-
ir því að „alvarlegir stríðsglæpir"
hefðu verið framdir, ekki bara sam-
kvæmt alþjóðalögum heldur einnig
samkvæmt lögum Bandaríkjanna
sjálfra.
McEntee hvatti til þess að gerð
yrði óháð rannsókn á atburðunum
og að ekki væri hægt að hunsa þau
gögn sem fyrir lægju.
Hvort heimildarmynd Jamies
Dorans verður til þess að reynt verð-
ur að komast til botns í máli þessu
og kanna hver beri ábyrgðina á
dauða afgönsku fanganna skal ósagt
látið. Ef marka má frásagnir af inni-
haldi hennar virðist hún hins vegar
vekja upp spurningar sem einhver
verður að svara. Og þá dugir ekki að
segja bara: „Ekki benda á mig,“ eins
og sungið var í vinsælu dægurlagi
fyrir ekki svo löngu.
Byggt á efni frá The Guardian,
Democracy Now, WSWS, heima-
síðu PHR og Le Monde.
Á leið heim frá vígstöðvunum
Liösmenn Noröurbandalagsins í Afganistan stökkva yfir skotgröf á leit
heim úr bardögum viö talíbana og bandamenn þeirra nærri borginni
Charatoy í október 2001.
Góður andi á fundinum
Almenn ánægja
ríkti með niður-
stöðu fyrsta fund-
ar þeirra Mah-
mouds Abbas, for-
sætisráðherra
palestínsku heima-
stjómarinnar, og
Ariels Sharons,
ísraelsks starfsbróður hans, á
fimmtudag. Umræðuefni fundarins
var að sjálfsögðu svokallaður Veg-
vísir að friði fyrir botni Miðjarðar-
hafs og má segja að fundurinn hafi
verið eins konar upphitun fyrir
fund tvímenninganna með George
W. Bush Bandarikjaforseta í
Jórdaníu í næstu viku. Þar mun
Bush þrýsta á Abbas og Sharon að
sjá tO þess að Vegvísinum verði
hrundið i framkvæmd. Þar er með-
al annars kveðið á um að Palest-
ínumenn fái sjálfstætt ríki í síðasta
lagi árið 2005.
Martröðin hélt áfram
Erlendar björgunarsveitir héldu
burt frá Alsir í upphafi vikunnar
þegar ljóst var að ekki myndu
fleiri finnast á lífi í rústum húsa
sem hrundu í jarðskjálftanum
mikla í síðustu viku. Ljóst þykir að
á þriðja þúsund manna týndi lífi í
skjáiftanum. Mikillar reiði hefur
gætt í Alsír í garð stjórnvalda og
þeir sem misstu allt sitt i skjálftan-
um hafa mátt búa við afar erfið
skilyrði, meðal annars afar bág-
boma hreinlætisaðstöðu. Eftir-
skjálftar hafa skotið íbúunum
skelk í bringu en aðeins fáeinir
hafa látist af þeirra völdum.
Rumsfeld og vopnin í írak
Donald Rumsfeld, landvamaráð-
herra Bandaríkjanna, er farinn að
búa bandarísku þjóð-
ina, og heimsbyggð-
ina alla, undir það að
engin gjöreyðingar-
vopn muni fmnast í
írak. Meint gjöreyð-
ingarvopn íraka var,
eins og menn muna,
helsta réttlætingin fyrir því að
Bandaríkjamenn og Bretar fóru í
strið í írak til að steypa Saddam
Hussein af stóli. Rumsfeld sagði í
vikunni að írakar hefðu hugsan-
lega eyðilagt vopnin áður en inn-
rásin í landið var gerð. Hann sagð-
ist hins vegar fullviss um að gjör-
eyðingarvopn myndu finnast og að
stíðið hefði ekki verið háð á fölsk-
um forsendum. Tony Blair, forsæt-
isráðherra Bretlands, var sama
sinnis, sagðist viss um að sannanir
fyrir tilvist gjöreyðingarvopnanna
myndu finnast.
Mikill viöbúnaöur í Évian
Leiðtogar G8 ríkjanna svoköll-
uðu, helstu iðnríkja heimsins, auk
Rússlands, þurfa tæpast að óttast
um líf sitt þegar þeir koma saman
í frönsku heilsulinda- og Alpaborg-
inni Évian á morgun. Þúsundir
hermanna og lögregluþjóna hafa
verið sendar til bæjarins og voru
þegar siðast fréttist tvöfalt fleiri en
íbúamir. Frönsk stjórnvöld hafa
bannað allar mótmælaaðgerðir í
námunda við Évian en andstæðing-
ar hnattvæðingarinnar láta það
ekki aftra sér frá því að koma
skoðunum sínum á framfæri. Þeir
hafa safnast saman í bænum
Annemasse, um 40 kílómetra frá
fundarstað leiðtoganna.
Hátíöahöld í Nepal
Mikið hefur verið
um dýrðir í
Himalajaríkinu
Nepal vegna þess að
fimmtíu ár eru nú
liðin frá því Edmund
Hillary og Tenzing
Norgay urðu fyrstir
manna til að klífa hæsta fjall heims-
ins, sjálft Everest-fjall. Af þvi tilefni
heiðmðu stjórnvöld í Nepal fjall-
göngumanninn frækna sem nú er
kominn á níræðisaldur. Afrek
þeirra Hillarys og Norgays varð til
þess að sífellt fleiri reyndu að feta í
fótspor þeirra. íslendingar eru með-
al þjóða sem eru svo lánsamar að
eiga Everest-fara.