Dagblaðið Vísir - DV - 18.07.2003, Blaðsíða 14

74 SKOÐUN FÖSTUDAGUR 18.JÚLÍ2003
—

Mörk skynsemi og hófsemdar
Oft hefur verið sagt um íslenskt samfélag
að það sé ekki nægilega fjölskylduvænt.
Ungu fólki með börn sé gert erfitt fyrir. Það
verði að leggja á sig mikla vinnu til þess að
eignast þak yfir höfuðið. Báðir foreldrar
verði að vinna mikið og ijarvistir því miklar
frá börnum. Þetta sé síðan kórónað með
skattkerfi sem leiki einmitt þetta fólk illa.
Þetta gerist þótt vitað sé að ekkert er samfé-
laginu mikilvægara en endurnýjunin, að
nýir einstaklingar fæðist, vaxi upp í öruggu
umhverfi og taki við keflinu í fyllingu tím-
ans. Fjárhagslegt umhverfi barnafjölskyldna
hefur að þessu leyti ekki verið nægilega vin-
veitt.
Þar með er ekki sagt að ekki sé ágætlega
staðið að ýmsu sem snýr að bömum og for-
eldrum. Ný lög um fæðingarorlof, sem tóku
gildi fyrir þremur árum, voru tvímælalaust
framfaraspor. Þau komu til móts við þarfir
foreldra og barna fýrstu mánuðina eftir fæð-
ingu - mikilvægan tíma í lífi þeirra. Hin nýju
lög tryggðu báðum foreldrum rétt til orlofs.
Reynslan hefur sýnt að foreldrar nýta sér
þennan rétt. Á því græðir grunneining sam-
félagsins, fjölskyldan. Hin nýju lög gerðu
samfélagið fjölskylduvænna og veitti ekki af.
Þau tóku tillit til breyttra þjóðfélagsað-
stæðna, almennrar þátttöku beggja kynja á
vinnumarkaði og rétti beggja foreldra til
þess að vera með og kynnast barni sínu
óhindrað á fyrsta skeiði ævinnar.
Lögin um Fæðingarorlofssjóð voru hins
vegar ekki gallalaus. Nú er að koma í ljós að
betur hefði mátt huga að fjármögnun sjóðs-
ins, enda er gert ráð fyrir að halli á rekstri
hans verði nær milljarður í ár. f árslok árið
2001 var eigið fé Fæðingarorlofssjóðs tæpir
þrír milljarðar króna. í upphafi þessa árs var
það um tveir og hálfur milljarður en miðað
við útstreymi úr sjóðnum er gert ráð fyrir að
hann verði uppurinn eftir tvö ár. Útgjöld
hafa stigmagnast en tekjumar lítið hækkað.
Mikilvægi sjóðsins skal enn undir-
strikað en það er ekki sjálfgefið að
ekki sé ákveðið þak á greiðslum úr
honum. Það að greiða óhikað 80%
aflaunum, óháð launaupphæð, er
ekki sjálfsagt mál.
Sjóðurinn er fjármagnaður með gjaldi á
laun. Slíkt fyrirkomulag er þekkt. Ábyrgða-
sjóður launa og Atvinnuleysistryggingasjóð-
ur em byggðir upp með svipuðum hætti.
Samkomulag var um þessa leið milli ríkis,
launþega og vinnuveitenda.
Þar sem fyrir liggur að innstreymi í sjóðinn
er of lítið verður að bregðast við, endurskoða
tekjuöflunina og hugsanlega úthlutun úr
sjóðnum. Félagsmálaráðherra segir aðeins
tvær leiðir færar - að auka innstreymið í
sjóðinn eða minnka útstreymið, en það ger-
ist aðeins með því að minnka réttindin. Að
öllu verður að hyggja við þá endurskoðun.
Atvinnulífið hefur að mestu fjármagnað
Fæðingarorlofssjóðinn með tryggingagjaldi.
Samningsatriði er hvort þangað er meira að
sækja. Haft hefur verið eftir ffamkvæmda-
stjóra Samtaka atvinnulífsins að nauðsyn-
legt sé að fara yfir hvemig bregðast beri við
stöðu sjóðsins. í þeim efnum sé ekkert úti-
lokað. Þá er hugsanlegt að ríkissjóður tryggi
sjóðnum tekjur og síðast en ekki síst verður
að huga að úthlutunarreglum sjóðsins.
Mikilvægi sjóðsins skal enn undirstrikað
en það er ekki sjálfgefið að ekki sé ákveðið
þak á greiðslum úr honum. Það að greiða
óhikað 80% af laimum, óháð launaupphæð,
er ekki sjálfsagt mál. Segja má að foreldri á
mjög lágum launum hafi vart efni á að nýta
sér greiðslur sjóðsins. Því mætti huga að
ákveðinni lágmarksgreiðslu. Foreldri með
t.d. 100 þúsund krónur á mánuði fær aðeins
80 þúsund króna mánaðargreiðslu. öfgar í
hina áttina em t.d. foreldri með milljón
króna mánaðarlaun. Spyrja má hvort eðli-
legt sé að Fæðingarorlofssjóður greiði því
foreldri 800 þúsund krónur á mánuði? Ein-
hvers staðar hljóta mörk skynsemi og hóf-
semdar að vera; líka í efri kantinum.
Nýjar línur þarf að leggja vegna Fæðingar-
orlofssjóðs svo hann geti áfram gegnt fjöl-
skylduvænu hlutverki sínu.
x KJALLAR)
f y Sigríður Ásthildur Andersen
1 B lögfræðingur
m B Verslunarráðs Islands
Það var ekki lítið sem mönnum
lá á vorið 2000 að láta þjóðina
kokgleypa ný lög um svokallað-
ar launagreiðslur í fæðingaror-
lofi. Þrátt fyrir að öllum hefði
mátt vera Ijóst strax frá upphafi
að um var að ræða eitt stærsta
útgjaldafrumvarp á íslandi fór
engin umræða fram á Alþingi
um afleiðingar þess að opna
fyrir stjórnlausa sókn í þennan
nýjasta sjóð hins opinbera.
Þvert á móti var afgreiðsla frum-
varps um foreldra- og fæðingaror-
lof á Alþingi með eindæmum, míð-
að við efnið. Það tók alþingismenn
innan við viku að sannfærast um að
það væri upplagt að láta launþega
fjármagna sjóð sem ætti að greiða
nýbökuðum foreldrum laun f sex til
níu mánaða fríi. Ekki bara ein-
hverja tiltekna fjárhæð, heldur 80%
af launum viðkomandi, óháð því
hversu himinhá þau gætu verið.
Þáverandi alþingismenn töldu
þetta svo frábæra og borðleggjandi
hugmynd að þeir sáu ekki ástæðu
til að fafast eftir áfiti þeirra sem
hagsmuna hafa að gæta, t.d. laun-
þega og atvinnurekenda, sem er þó
venjan við afgreiðslu mála á AI-
þingi. Verslunarráð íslands leyfði
sér þó að veita það álit að fresta
ætti afgreiðslu málsins, þar til ýmis
óljós ákvæði frumvarpsins hefðu
verið skýrð og öll kurl væru komin
til grafar um kostnað við það.
Sú ábending féll í grýttan jarð-
veg, enda allt kapp á að ræða sem
minnst um fjárhagshlið þessa ör-
lætisgernings alþingismanna. Þá
mátti hefdur ekki spilla gleði-
vímunni með því að velta fyrir sér
misnotkunarmöguleikum í þessu
nýja kerfi.
Orlof á orlof ofan
Nú hefur strax komið upp fyrsti
alvarlegi ágreiningurinn um túlkun
fæðingarorlofslaganna. - Karl-
manni fannst að sér vegið með því
að fá ekki greitt úr fæðingarorlofs-
„Þótt vissulega þurfi
sérstakan hugsunar-
hátt til að vilja hafa
uppi kröfu um orlof
ofan á orlofer langt því
frá að sérstakt hug-
myndarflug þurfi til að
sjá ýmsa möguleika á
að hafa sem mest út úr
fæðingarorlofssjóði
skattgreiðenda."
sjóði sem næmi tvöföldu orlofi,
fæðingarorlofi annars vegar og or-
lofsrétti hins vegar. Um málið hefur
nú fjallað bæði félagsmálaráðu-
neyti og sérstök úrskurðarnefnd
um ágreiningsmál vegna fæðingar-
orlofssjóð. Ber þessum aðilum
hreint ekki saman um rétt manns-
ins, og trúlega er ekki von til þess
að málið sé útrætt.
Þótt vissulega þurfi sérstakan
hugsunarhátt til að vilja hafa uppi
þá kröfu sem hér er lýst er langt því
frá að sérstakt hugmyndarflug þuríi
til að sjá ýmsa möguleika á að hafa
sem mest út úr fæðingarorlofssjóði
skattgreiðenda. Annars vegar
vegna þess að lögin um sjóðinn eru
ekki nógu afdráttarlaus um ýmis
atriði, a.m.k. ekki gagnvart þeim
sem hafa einbeittan vilja til að fjár-
magna sem mest af sínu lífi með
greiðslum úr honum, og hins vegar
vegna þesss að hugmyndin að baki
þeim er þess eðlis að hún hreinlega
býður upp á margs konar mögu-
leika til misnotkunar. - Á það var
reyndar bent á sínum tíma.
Það er nú leikur að læra
Einhverra hluta vegna er heima-
vinnandi foreldri neðst f fæðingar-
orlofspíramídanum. Heimavinn-
andi foreldrar þiggja samkvæmt
lögunum lægstu greiðslumar úr or-
lofssjóðunum, um 200 þúsund
krónur fýrir 6 mánaða samvistir
með bami sínu. Ef þeir hins vegar
skrá sig í viðurkennt nám hækkar
greiðslan í 450 þúsund krónur.
HEIMAVINNANDI FORELDRAR; Þiggja,
samkvæmt lögunum, lægstu greiðslurnar
úr orlofssjóðunum.
Vwhl'Mi
pps-'
Fagnað hinum megin
Tímaritið Euromoney var
víst að hampa Búnaðar-
bankanum á dögunum fyrir
góða frammistöðu. Það er
nú allt gott og blessað en
hitt þótti skondnara að
fögnuðurinn vegna þessar-
ar upphefðar varð mestur í
Landsbankanum. Af
hverju? Jú, þar em nú allir
fyrmm helstu forkólfar og
spútnikkar Búnaðarbank-
ans sem telja sig eiga meira
en minna í lofinu.
Njálustríð
Miklar væringar munu
vera á Njáluslóðum þar sem
Arthúr Björgvin Bollason
hefur átt í samstarfi við
nokkra aðila í sveitinni um
Njálusýningu. Meininga-
munur varð um uppgjör
vegna þessara sýninga og
þótti sveitungum sem Arth-
úr Björgvin hafi ekki verið
sérlega nákvæmur. Haldinn
var samningafundur miili
aðila og stóðu menn upp
sáttir að honum loknum.
En friðurinn varði ekki lengi
því Arthúr ákvað að stríða
félögum sínum með ýms-
um uppátækjum. Em menn
því komnir aftur á byrjun-
arreit og útlit fyrir að ein-
hver stökkvi hæð sína í full-
um herklæðum ef ekki nást
sættir fyrir haustið.
Hvað um Össur?
Allt kapp virðsit lagt á að
koma Ingibjörgu Sólrúnu
Gísiadóttur að sem aðal-
manni á þingi. Hefur ítrek-
að verið horft til Guðrúnar
Ögmundsdóttur í því sam-
bandi og hún orðuð við
Jafnréttisstofu Reykjavíkur,
en nú þykir fínt að kalla op-
inberar stofnanir stofur. Þá
hefur heyrst orðrómur þess
efnis að Guðrún verði send
úr landi, alla leið til Bmssel.
Ekki fylgir sögunni hvað
hún ætti að gera þar. Össur
fær líka sinn skerf en
áhugasamir kremlólógar
hafa spyrt hann við sendi-
herraembættið í London,
enda Össur breskmenntað-
ur maður og kann að hnýta
slaufu eða þaðsem Tjallinn
kallar „bowtie".