Frjáls verslun - 01.02.1961, Blaðsíða 4

fálnikenndar, eins og sjá má á því, að þær þurfti
jafnan að endurskoða frá ári til árs, og þær höfðu
ekki til að bera þann sveigjanleika, sem gerði mögu-
legar ýmsar sjálfkrafa leiðréttingar, þegar með
þurfti.
Þessar ráðstafanir voru að langmestu leyti fólgn-
ar í greiðslu uppbóta í ýmsum myndum, og yrði
of langt mál að rekja þá sögu hér. En þrátt fyrir
allar uppbæturnar var um tekjutilfærslu að ræða
frá sjávarútveginum til annarra atvinnuvega, sem
áttu svo sinn þátt í að viðhalda þenslunni og verð-
bólgunni. A sama tírna var myndun eigin fjár fyrir-
tækja í rauninni ekki leyfð; það gerði skattalög-
gjöfin. En sennilega hefir þetta ekki komið að
sök, því að stöðug verðbólga gerði sjóðamyndun
ómögulega. Jafnframt grunar mig, að aðrar at-
vinnugreinar, eins og iðnaður og verzlun, hafi einn-
ig orðið fyrir áföllum af kerfinu, þegar á heiklina
er litið.
Fjöldi fyrirtækja spratt upp, sem beinlínis liíðu
á að fara á bak við og misnota kerfið eða á annan
hátt að þrífast í skjóli vankanta þess. Þegar „dóms-
dagur“ svo nálgast og byrjað verður að „skilja
hafraua frá sauðunum“, er ég hræddur um að marg-
ir lendi vinstra megin við sæti dómarans, — enda
um að ræða afkvæmi þeirrar stefnu, sem kalla má
„vinstri stefnu“ og hér hefur ríkt undanfarin 30 ár.
Viðbrögð útgerðarinnar
Hinn almenni inngangur verður ekki hafður
lengri, en því hef ég fjölyrt um þessa þróun mál-
anna, að í henni er að leita skýringa á miklu af því,
sem miður fer í þjóðlífinu, og verður nú vikið að
þeim áhrifum, sem hún hefur haft á uppbyggingu
útgerðarinnar.
Þessi áhrif hafa að mínu áliti verið tvenns konar,
og er þá rætt um megindrættina, en hvor um sig
skiptist í nokkra þætti.
í fyrsta lagi er þau að finna í gagnráðstöfunum
þeim, sem sjávarútvegurinn þurfti að grípa til í
því skyni að fá haldið velli, eða með öðrum orðum
viðbrögðum hans við verðbólguþróuninni og festu-
leysinu í stjórn efnahagsmálanna. Og í öðru lagi
er þessi áhrif að finna í beinum og óbeinum af-
skiptum og íhlutun, að því er varðar val þeirra,
sem stjórna eiga útgerð fiskiskipanna, staðsetn-
ingu þeirra o. fl.
Þau atriði, sem um ræðir undir fyrri liðnum,
snerta í fyrsta lagi þær afleiðingar verðbólgunnar,
sem birtust í vinnuaflsskortinum, í öðru lagi var
um að ræða afskrifta- og skattaatriði, og í þriðja
lagi er mál, sem skylt er hinum tveimur og því
eðlilegt að ræða í tengslum við þau, en það er um
áhrif verðbólgunnar á eignamyndunina. Sílækkandi
verðgildi peninga, samfara tiltölulega góðum mögu-
leikum á að útvega fé til kaupa á fiskibátum með
hagstæðum kjörum, þar sem báta smiðaða erlendis
mátti flytja inn á öðru og hagstæðara gengi en
flestar aðrar fjárfestingarvörur, leiddi til verulegrar
aukningar á skipastólnum og átti þannig sinn þátt í
að auka skortinn á fólki til að manna skipin. Hér
er um þverstæðu (paradox) að ræða, hve tiltölu-
lega auðvelt var að eignast skipið, en aftur á móti
erfitt að reka það. Skortur á vinnuafli og hörð sam-
keppni um það hefir sem kunnugt er tilhneigingu
til að hafa í för með sér tíð vistaskipti fólks, erfið-
leika á að skipuleggja störfin o. fl. Þessi viðbrögð
vinnuaflsins hafa nú um margra ára skeið valdið
útgerðinni vandkvæðum og útvegsmönnum and-
vökunóttum.
Til þess að vega á móti þessu og halda sínum
hlut, hefir útgerðin ráðizt í kaup á sífellt stærri
skipum og dýrari veiðitækjum, bæði til að laða
að góða skipstjóra og áhafnir. Þetta dugði eigend-
um nýju skipanna í bili, en þegar þorri útgerðar-
manna hafði leikið sama lcikinn jöfnuðust áhrifin
smáin saman, því að litlar ráðstafanir voru jafnan
gerðar til að draga úr vinnuaflseftirspurninni ann-
ars staðár að og fjölgun í sjómannastéttinni í heild
var lítil sem engin. Þetta ástand á vinnumarkaðn-
um leiddi einnig til þess meðal annars, að frestað
var frá ári til árs að taka afstöðu til hlutaskipta-
fyrirkomulags, sem ríkt hafði með minni háttar
breytingum um margra ára skeið. Hafði þó um
verulegt vandamál verið að ræða, a .m. k. frá stríðs-
lokum, eftir að farið var að endurnýja skipastólinn.
Að grundvöllur hlutaskiptanna væri óraunhæfur
og þyrfti endurskoðunar við, var í rauninni viður-
kennt af samtökum sjómanna og útgerðarmanna
(þótt ekki væri því lialdið hátt á loft), allt frá
döguni gotupeninga og síðar bátagjaldeyris og til
þess fyrirkomulags, sem nýlega hefur verið lagt
niður, er hlutur sjómanna miðaðist við umsamið
skiptaverð, sem var allmiklu lægra en verð það er
útgerðin fékk greitt. Hvort tveggja verðið, bæði
það, er útgerðin fékk, og það, sem hlutir miðuðust
við, hvatti hins vegar til ofnotkunar veiðarfæra
og annarra veiðitækja, vegna þess að ástand eða
gæði aflans skiptu engu höfuðmáli, heldur veiddur
kílóafjöldi fisks. Sú stefna, sem nú er upp tekin í
4
FRJÁLS VERZLUN