Frjáls verslun - 01.02.1961, Blaðsíða 7

átti að tryggja og vernda, launþegann fyrir atvinnu-
leysi og útgerðarmanninn fyrir gjaldþroti eða rekstr-
arstöðvun.
Og af sömu rót var og er runnin umhyggjan
fyrir ákveðnum byggðarlögum, þ. e. hugmyndin
um „jafnvægi í byggð landsins“. Ekki skal ég efast
um hugarfarið, sem á bak við þessar skoðanir býr,
en áhrif þeirra hafa átt sinn drjúga þátt í þeirri
stöðnun, sem orðið hefir hjá okkur íslendingum í
sókninni til betri lífsafkomu. Hin æskilega sveigja,
sem er allri framþróun nauðsynleg, var útilokuð,
og hörnlur voru lagðar á hagkvæmasta nýtingu
framleiðsluþáttanna.
Þetta kerfi, sem við höfum verið að leitast við
að byggja upp undanfarið, ef undantekið er stutt
tímabil um og eftir 1950 (og senr var í samræmi við
ofanneínda kreppu- eða öryggisheimspeki), einkenn-
ist allmjög af þeim liugsunarhætti, að einstakling-
ar og fyrirtæki ættu ekki að standa, eða gætu ekki
staðið á eigin fótum, heldur ættu í scm flestu að
njóta handleiðslu Alþingis og ríkisstjórnar. Innan
kerfisins var því ekki mikið svigrúm fyrir sanna
athafna- og framfaramenn, og það var of lítil hvöt
mönnum á sviði atvinnurekstrar að verða miklir
af sjálfum sér og verkum sínum. Því má segja að
kerfið hafi haldið verndarhendi jafnt yfir illa rekn-
um fyrirtækjum sem vel reknum, jafnt fyrirtækjum
með háan framleiðslukostnað sem lágan, því að
reikningar, sem uppbætur byggðust á, endurspegl-
uðu fremur þörf þeirra fyrrnefndu.
Undir öllum eðlilegum kringumstæðum frjáls
markaðsbúskapar gerist annað tveggja með illa
rekið fyrirtæki, að það víkur fyrir öðrum betur
reknum eða það er endurskipulagt — oft undir
stjórn nýrra húsbænda. Þessi þróun er yfirleitt æski-
leg og nauðsynleg.
í kommúnisku þjóðfélagi er einnig ætlunin að
menn veljist til forystu í atvinnulífinu eftir hæfi-
leikum, þótt valið fari þar fram á annan hátt.
Okkar kerfi aftur á móti hafði te.kið upp það
versta úr báðum hagkerfunum og hélt hlífiskildi
yfir öllum. — Atvinnurekendur, þar á meðal út-
vegsmenn, urðu eins konar starfsmenn hjá ríkinu
og nutu réttinda sem slíkir — án þess að bera
skyldurnar. Undanfarin ár hafa samt sem áður ver-
ið mikill annatími hjá útvegsmönnum og starfs-
mönnum þeirra. Kerfið lét ekkert laust án fyrir-
hafnar. Biðstofur banka, nefnda ýmissa og ráða
voru vettvangur starfsins. Útvegsmenn og starfs-
menn þeirra unnu sleitulaust að útreikningum, sem
sýndu tap útgerðarinnar, og ríkisstjórnir og starfs-
menn þeirra unnu ekki síður vel að sínum útreikn-
ingum, sem sýndu a. m. k. eitthvað minna tap. En
fátt er með öllu illt, og öll þessi vinna við útreikn-
inga sannfærði báða aðila um gildi tölfræði. Virðist
mér ekki nokkur vafi leika á því, að góð tölfræðileg
þjónusta og gott framleiðslubókhald muni reynast
traustur grundvöllur betri rekstrarhátta — þeim,
sem taka slík fræði í sína þjónustu.
Ég hefi nú dvalið nokkuð við áhrif þessa kerfis
á útgerðina, sem við höfum búið við undanfarin ár.
Ég hygg, að þá ályktun megi draga þar af, að áhrif
þess hafi ekki hvatt til sparnaðar í rekstri, heldur
jafnvel þvert á móti, og að val manna til að stjórna
fyrirtækjunum hafi ekki ráðizt eingöngu af hæfi-
leikum þeirra, heldur oft og tíðum af öðrum ástæð-
um. Margt af því, sem hér hefur verið rætt, heyrir
vonandi fortíðinni til. En syndir feðranna koma
jafnan niður á börnunum, og það sannast að mörgu
leyti áþreifanlega á ástand i sjávarútvegsins í dag.
Viðreisnin
Með efnahagsráðstöfunum þeim, sem hófust á sl.
ári, en áhrifa þeirra gætir nú æ meir í sjávarútveg-
inum, var brotið blað í þróunarsögu hans. Það mun
taka tíma, í sumum tilfellum langan tíma, að kippa
í lag öllu því, sem aflaga fer í útgerðarrekstrinum,
en cnginn vafi virðist mér leika á því, að mcð því
að leysa úr læðingi ýmsa þá beztu framfaramögu-
leika, sem frjálst hagkerfi býður upp á, mun út-
gerð og fiskvinnsla brátt ná sinni fyrri aðstöðu.
Einhvern mikilvægasta áfanga hinna nýju efna-
hagsráðstafana teldi ég samt vera fólginn í viður-
kenningu landsfeðranna jafnt sem almennings á því,
að atvinnuvegur, jafnmikilvægur okkur og sjávar-
útvegurinn er, getur ekki verið styrkþegi. Á ég þá
við, að efnahagsleg uppbygging þjóðfélagsins leyfi
það ekki, þar sem sjávarútvegurinn væri að miklu
leyti að styrkja sjálfan sig, sem raunin og var, á
dögum uppbótakerfanna.
Mörg vandamál sjávarútvegsins má leysa með
raunsæju mati á eðli þeirra. Sum vandamálin geta
útvegsmenn leyst sjálfir, eða með aðstoð samtaka
sinna. Önnur má leysa með bættri og ódýrari þjón-
ustu þeirra fyrirtækja, er sjá útveginum fyrir ýms-
um þörfum hans. Enn önnur má leysa í samvinnu
við sjómenn og fiskvinnslustöðvar.
Hvers vegna eru t. d. iðgjöld trygginga nær helm-
ingi hærri hér en hjá nágrannaþjóðum okkar? Er
ekki unnt að draga mikið úr uppskipunar- og akst-
FRJÁLS VERZLUN
7