Frjáls verslun - 01.07.1961, Blaðsíða 2

Jóhannes Nordal:
Þjóðhagslegt gildi íslenzka
neyzluvöruiðnaðarins
A fundi Hagfræðafélags íslands liinn 10. maí sl. llutti dr.
Jóhannes Nordal bankastjóri erindi um þjóðhagslegt gildi ís-
lenzka neyzluvöruiðnaðarins, sem byggt var á áliti nefndar, er
fjallað luifði um málið. Um mál þetta hefur mikið verið rætt
og ritað, en þetta er í fyrsta skipti sem víðtæk rannsókn fer
fram á þvi. Niðurstöðurnar eru fróðlegar, enda hinar mikilvæg-
ustu. Staða iðnaðarins skiptir miklu máli, þegar rætt verður um
aðihl tslands að viðskiptasamtökum Evrópulandanna, en nð-
staðu íslenzka iðnaðarins virðist belri en margir mnnn ætla að
óathuguðu máli.
Stjórn Hagfræðafélagsins licfur farið þess á leit
við mig, að ég scgði hér í stuttu máli frá nefndar-
áliti um rannsókn á þjóðhagslegu gildi neyzluvöru-
iðnaðarins, scm birt var fyrir nokkru. Álit þetta
var samið af nefnd, er iðnaðarmálaráðherra skipaði,
en í henni áttu sæti auk mín Guðlaugur Þorvalds-
son, Yngvi Olafsson, Pétur Sæmundsen og Gunnar
Vagnsson. Ritari ncfndarinnar var Bergur Sigur-
björnsson, og átti hann að sjálfsögðu drýgstan þátt
í því verki, sem unnið var á vegum nefndarinnar.
Aðalverk sitt vann nefndin frá miðju ári 1958 til
haustsins 1960, og var starf nefndarinnar að ýmsu
lcyti erfiðara vegna þeirra miklu breytinga, sem
áttu sér stað í gengis- og skattamálum á því tíma-
bili, sem hún starfaði. Verkefni nefndarinnar var í
aðalatriðum þannig skilgreint, að hún ætti að at-
liuga þjóðhagslcgt gildi neyzluvöruiðnaðarins til
spamaðar á erlendum gjaldeyri og til verknýtingar.
Var sérstaklega bent á, að hún kannaði, hver gjald-
eyrissparnaður væri að því að framleiða neyzlu-
vörur hér innanlands samanborið við að flytja
þær inn, og enn frcmur að kanna, hvort ekki nýtt-
ist í iðnaðinum vinnuafl, sem ella mundi koma að
litlum notum.
Hvernig á að meta gildi atvinnugreina?
Það er í sjálfu sér athyglisvert, hvernig verk-
efnið er skilgreint, því að það gefur luigmynd um
þau sjónarmið, sem oftast liggja til grundvallar
ákvörðunum stjórnmálamanna í efnahagsmálum.
Það er ekki spurt um það, hver sé arðsemi eða af-
koma iðnaðarins og ckki heldur, hverjum raunveru-
legum arði hann skili þjóðarbúinu með tilliti til
þeirra framleiðsluþátta, sem honum eru bundnir,
heldur er aðaláhcrzlan lögð á gjaldeyrissparnaðinn
og atvinnusjónarmiðið, en að sjálfsögðu er hvorugt
þetta viðunandi mælikvarði á það, hvort fram-
leiðslugrein er arðvænleg eða þjóðhagslega hag-
kvæm. Hér hefur hins vcgar á undanförnum árum
sótt í það horf, að almenningur hefur misst trúna
á það, að arðsemi atvinnuvega væri nokkur rnæli-
kvarði á gildi þeirra fyrir þjóðarbúskapinn. Fyrir-
tæki, sem rckið var með bullandi tapi, gat engu að
síður verið þjóðhagslega liagkvæmt vegna þess, að
það útvegaði ákveðnum hóp manna atvinnu eða
að það aflaði þjóðarbúinu gjaldeyris. Þessi afstaða
stafar ekki eingöngu af jiví, að útvegun atvinnu
og öflun gjaldeyris séu í sjálfu sér auðskildari hug-
tök heldur en arðsemi, heldur ekki síður af hinu,
að uppbótakerfið, niðurgreiðslurnar og verðbólgan
höfðu fært allt verðmvndunarkerfið svo úr skorð-
um, að hver maður hlaut að sjá, að afkoma fyrir-
tækja og atvinnuvega var ekki nema að litlu Ieyti
undir þeim sjálfum komin, heldur engu síður undir
áhrifum ríkisvaldsins á verðmyndunina.
Nefndin gerði sér jiegar í upphafi ljóst, að enginn
einn einfaldur mælikvarði væri finnanlegur á ]>jóð-
hagslegt gildi atvinnuvega við þær aðstæður, sem
eru hér á landi, bæði mcð tilliti til verðmyndunar-
kerfisins og jieirra upplýsinga, sem fáanlegar eru.
Það var ekkert launungarmál, að nefndin var upp-
haflega sett á laggirnar í því skyni að fá úr því
skorið, hvort íslenzkur iðnaður ætti rétt á sér, en
um slíkt höfðu verið hvað eftir annað hatrammar
deilur í blöðum milli fulltrúa iðnaðarins annars
vegar og fulltrúa sjávarút.vegsins hins vegar. Það
var ekki aðeins, að nefndina skorti kjark til að ger-
ast dómari í átökum svo harðsnúinna aðila, hcldur
var hún eindregið á þeirri skoðun, að ekki yrði tölu-
lega gert upp á milli heilla atvinnuvega. í stað þcss
tók nefndin sér fyrir hendur að afla sem víðtæk-
astra upplýsinga um iðnaðinn og samkeppnisaðstöðu
lians í því skyni að skýra málið fvrir þeim, sem
síðan mundu vilja leggja á jiað hlutlægan dóm.
2
FR.TALS VERZITJN