Frjáls verslun - 01.12.1963, Síða 30

skattlagningu yrði vinsæl, og má í því sambandi
minua á deilur þær, sem staðið liafa um skattlagn-
ingu samvinnufélaga.
Ilins vegar kemur til greina að fara þá leið, sem
venjulega hefur verið farin erlendis, en það er tak-
mörkun atkvæðisréttar eða hlutabréfakaupa hvers
einstaklings við útgáfu bréfanna. Er það einkum
nauðsynlegt, ef hlutabréfin eru seld almenningi und-
ir raunvirði. Þá hefur sú leið einnig verið farin, að
heimila aðeins fólki með vissar hámarkstekjur að
kaupa bréfin. Takmörkun atkvæðisréttar er eink-
um nauðsynleg eftir að hlutabréfin hafa verið í
umferð um nokkurt skeið, en þá má gera ráð fyrir,
að eigendum þeirra hafi fremur fækkað en fjölgað.
Akvæði íslenzku hlutafélagalaganna (nr. 77/1921),
sem takmarka atkvæðisrétt hvers einstaks hluthafa
við % hluta hlutafjár, mundu ekki vera nægileg, ef
um raunveruiegt almenningshlutafélag væri að ræða.
Þá niundi vera raunhæfara að takmarka atkvæðis-
rétt cinstakra hlutahfa við t. d. 1/500 eða jafnvel
1/1000 hlutafjárins, en atkvæði á grundvelli uin-
boða við ekki minna en 1/20 hlutafjár. Þannig
mundi verða tryggt, að ekki myndaðist fámennur
meirihluti, sem gæti haft öll ráð minni lilutans í
hendi sér og leikið hann grátt. Síðar verður vikið
að þessu vandamáli um verndun minnihluta i hluta-
félögum.
Annars niá ætla, að ekki sé mikil hætta á mikl-
um samdrætti hlutafjár á fárra hendur í væntan-
legum almenningshlutafélögum hér á landi, svo
framarlega sem eignir þess eru verulegar og gengi
hlutabréfa nálægt raunvirði. Endurkaupsverð nýrr-
ar áburðarverksmiðju mun nú vera um 250 millj.
kr., það þyrfti því geysilegt fjárinagn og miklu
meira en nokkur einstaklingur hér á landi hefur
til uinráða, til þess að ná meiri hluta í félagi, sem
ætti slíka eign. Þetta vandamál mundi því varla
verða alvarlegt í mjög stórum fyrirtækjum og eng-
an veginn óleysanlegt.
Nýr fj órmagnsmarkaður fyrir staríandi hlutafélög
Kaupþingsskráning verðbréfa mundi gera hluta-
félögum kleift, þótt þau féllu ekki undir þá skýr-
greiningu að vera almenningshlutafélög, að afla sér
fjármagns utan bankanna og þá bæði sem eiginfé
með útgáfu hlutabréfa eða lánsfé. Á það ætti ekki
að þurfa að benda, að aukin fjárhagsleg þátttaka
almennings í atvinnurekstri eykur ekki fjármagn
það, sem til ráðstöfunar er til fjárfestnigar, ef það
er allt tekið af sparifjárinnstæðum í bönkum og
sparisjóðum. Þá á sér ekki annað stað en breyting
á sparnaðarformi. Þess vegna verður að keppa að
því að auka sparnaðinn, þannig að almenningur
verji einnig hluta af þcim tekjum sínum til verð-
bréfakaupa, sem annars hefði farið til neyzlu. Það
þarf með öðrum orðum að auka sparnaðarhneigð-
ina.
Vafalaust yrði það sparnaðarhneigðinni til tals-
verðrar aukningar, ef menn ættu um fleira en eitt
sparnaðarform að velja. Illutafélög gætu reynt að
afla sér fjármagns með því að bjóða fjármagnseig-
endum mismunandi tryggingar. Sumir niundu láta
sér nægja þá áhættu, sem er í því fólgin að vera
lánardrottinn, aðrir mundu kjósa meiri áhættu í
von um raunvirðishækkun og/eða hærri arð og
kaupa hlutabréf. Áhætta og réttindi hlutabréfaeig-
enda geta verið mismunandi eftir því um hvernig
hlutabréf er að ræða. Hér á landi hafa yfirleitt
ekki þekkzt önnur bréf en venjuleg, almenn hluta-
bréf. Hugsanlegt er að gefa út forréttindahluta-
bréf, sem eiga rétt til ákveðinnar arðgreiðslu ár
hvert á undan almennu hlutabréfunum, og fá hin
síðarnefndu þá ekkert, ef rekstrarágóði ársins nægir
ekki til að greiða arð af hinum fyrrnefndu. Áhætta
sú, sem bundin er við almennu hlutabréfin, er því
meiri en ellegar, ef um forréttindahlutabréf er einn-
ig að ræða.
Margar aðrar tegundir hlutabréfa koma til greina,
sem þarflaust er að ræða hér, enda skipta þær engu
máli enn sem komið er. Þó verða tvær tegundir
verðbréfa teknar hér til nánari athugunar, nefni-
Iega hlutabréf án atkvæðisréttar og skiptanleg
skuldabréf.
Langflest íslenzk hlutafélög hafa verið stofnuð
með fjárframlögum fárra aðila og rekstur fyrirtækj-
anna nánast verið eins og einkarekstur stofnend-
anna. Oft hefur sameignarfélögum verið breytt í
hlutafélög að nafninu til, þótt ekki hafi verið um
aðrar breytingar að ræða. Þannig eru mörg stærstu
hlutafélögin á íslandi í dag eign fárra manna, og
hafa fyrirtækin flest vaxið vegna dugnaðar og at,-
orku eigendanna. Þeir telja sig liins vegar enga
sérstaka hagsmuni mundu hafa af því að veita
fleiri mönnum eignarhlutdeild í fyrirtækinu, meðal
annars vegna þess, að þeir mundu geta misst stjórn
þess í hendur utanaðkomandi aðila, ef til vill keppi-
nauta, sem telja sig mundu liafa hag af því að
rekstur fyrirtækisins legðist niður. Iíins vegar mun
mörgum fyrirtækjum hér á landi, sem nú eru skuld-
um vafin, ekki veita af því að auka eigið fé sitt en
30
FBJÁLS VERZLUN