Frjáls verslun - 01.06.1976, Blaðsíða 24

þannig að enginn átti raunveru-
lega undankomu auðið úr net-
inu, sem fyrir almenning var
lagt.
# Stærri verzlanir
Sumir héldu því fram, að
piltarnir í Madison Avenue í
New York, þar sem stærstu
auglýsingastofurnar hafa að-
setur, réðu smekk Bandaríkja-
manna. Þeir kynntu fyrir
bandarískum fjölskyldum
kynstrin öll af vörum og þjónr
ustu, sem gerðu jafnvel undir-
málsfólk vestan hafs miklu bet-
ur búið, fætt og þjónað heldur
en íbúa flestra annarra landa.
Þegar hraðfrystar matvörur
komu á markað eftir seinni
heimsstyrjöldina, var miklu erf-
iði létt af húsmæðrum í sam-
bandi við matargerð. Og næsta
skrefið var ,,sjónvarpsmáltíðin“
svonefnda, þar sem húsmóðir-
in þurfti alls engin undirbún-
ingsstörf að vinna vegna mat-
seldar. Framleiðsluvörur amer-
ískra búgarða og verksmiðja og
innflutningur frá öðrum lönd-
um víða um heim, varð fáan-
legur í stórum kjörbúðum og
markaðsverzlunum, þar sem
viðskiptavinurinn gat gengið
um í rólegheitum og virt fyrir
sér vöruframboðið. Þegar bíll-
inn varð almenningseign og
vegna flutninganna úr mið-
borgunum í útborgir eftir
seinni heimsstyrjöldina lögðust
verzlunarfyrirtæki niður nema
þau, sem stóðu traustustum
fótum. En þau urðu þó í sjálfs-
vörn að opna útibú í nýju borg-
arhverfunum. Eftirlíkingar
voru fljótlega gerðar af vöru-
tegundum, sem vinsældum
náðu, og sala í miklu magni
lækkaði verð. Þannig var ábat-
inn af nýrri uppfinningu fljótt
uppétinn og þörfin fyrir að
koma á framfæri nýrri vöru
eða þjónustu varð æ meira
knýjandi.
Um leið og hráefnin breytt-
ust og tækni sömuleiðis töpuðu
gömlu efnin í samkeppni við
þau nýju. Sellófan kom í stað-
inn fyrir álþynnur og pappír í
umbúðum, álið leysti tin af
hólmi í framleiðslu á brúsum
og geymum og plastið kom í
stað trjáviðar og ýmissa ann-
arra efna. Sama átti við um
vefnaðarvöruna. Bómull og ull
urðu að víkja fyrir gerviefnum.
Föt, sem hægt var að klæðast
strax að loknum þvotti, ruddu
sér til rúms og um leið var
starf húsmóðurinnar gert auð-
veldara.
0 Breytt viðhorf
Sölustarf gagnvart neytend-
unum er snar þáttur í banda-
rísku viðskiptalífi, sem hefur
ríkulega sett mark sitt á allar
lífsvenjur Bandaríkjamanna.
En í þessu hefur þjóðin fundið
sín takmörk. Þegar allt leikur i
lyndi og allsnægtirnar blasa
hvarvetna við er kannski mögu-
leiki á óhófsneyzlu. En hversu
mikið óhóf í notkun auðlinda
gat þjóðin þolað? Á þessum
áratug hefur stóri glæsilegi
einkabíllinn, hlaðinn orkueyð-
andi tækni, orðið fyrir alvar-
legum árásum um leið og
bandaríska þjóðin hefur staðið
frammi fyrir olíuskorti. Spurn-
ingar hafa vaknað: Hve margra
teeunda af tannkremi, sem í
eðli sínu eru mjög áþekkar,
þörfnumst við? Þjóðin hefur
vaknað til umhugsunar um eðli
fjölmiðla sem dæla yfir fólk lé-
legu skemmtiefni með smekk-
lausum auglýsingum inn á
milli, sem hafa verið móðgandi
fvrir sæmilega skynsamt fólk.
Úrgangurinn frá neyzlusamfé-
laginu ógnaði umhverfi manns-
ins og krafðist talsverðra oDÍn-
berra útgjalda til að fá rönd
við reist. Plastflöskur og brús-
ar, sem ekki eyddust. ónrvddu
landslae. ár oe vötn. bjórdósir
rúlluðu um þjóðveeina. Ný al-
ríkislöe voru sett tii að mæta
þessum vanda og bá sérstakleea
um öryeeisstaðal fvrir vmsar
nevzluvörur. En venjum Banda-
ríkiamanna, sem hafa mótazt af
undanlátssemi fyrir alls kyns
duttlungum og tízkufyrirbær-
um, verður ekki breytt í einni
svipan.
Formælendur virkrar sölu-
starfsemi höfðu margt til síns
máls. í fyrsta lagi vildu þeir
að sjálfstæði neytandans væri
að fullu virt. Auglýsingar væru
óhjákvæmilegar til að gera
honum grein fyrir valkostun-
um. Neytandinn fengi það sem
hann vildi. Samkeppnin tryggði
mikið úrval og mismunandi
vöruverð, lánamöguleika vegna
vörukaupa og stöðuga viðleitni
til að fullnægja smekk fólks
fyrir vörum og þjónustu og til
að mæta þörfum. Jafnvel öflug-
ustu fyrirtæki gætu ekki
þröngvað vörum sínum upp á
almenning. Oft er vitnað í
dæmið um Edsel-bílinn seint á
sjötta áratugnum, sem kaup-
endur höfnuðu þrátt fyrir
geysiumfangsmiklar aðgerðir
Ford-verksmiðjanna til öflun-
ar markaðs fyrir bílinn.
# Dagar neytenda-
samfélags taldir?
Þróumin síðari hluta sjöunda
áratugarins og það sem af er
áttunda áratugnum bendir til
þess að dagar neytendasamfé-
lagsins í venjulegri mynd þess,
séu taldir. Bandaríkjamenn,
sem eru um 6% af íbúum
heimsins, hafa neytt rúmlega
þriðjungs af auðlindum jarðar-
innar. í stað langrar upptaln-
ingar á þeim hráefnum, sem
menn töldu að gnótt yrði af
heima fyrir um aldur og ævi
lengist stöðugt listinn yfir þau
hráefni, sem flytja verður inn.
Bandaríska neytendasamfélagið
neytir ekki aðeins af eigin arf-
leifð heldur gengur á forðabúr
alls heimsins. Orkukreppan árið
1973 og afleiðingar hennar hafa
opnað augu manna fyrir því,
hve háð bandaríska bjóðin er
innfluttri olíu. Umskólun neyt-
endasamfélagsins í ljósi þeirra
nýju staðreynda, er við blasa,
er krefjandi verkefni, sem
Bandaríkjamenn eiga nú fyrir
höndum. Það verður erfiðara
en áður að selja neytandanum.
Tæknin, sem áður þróaðist
vegna þess að menn vildu örva
lyst manna á vörum og þjón-
ustu er nú æ meira notuð til
áróðurs gegn óhóflegri neyzlu.
24
FV 6 1976