Frjáls verslun - 01.08.1977, Síða 24

Grelnar og uíðiðl
Vextir og
vaxtarverkir
Grein eftir dr. Guðmund Magnússon
prófessor
Það hefur tæplega farið framhjá ncinum að Seðlabankinn Iagði nýlega til að vextir yrðu hækk-
aðir, samfara því sem þeir skyldu hreytast að hluta í framtíðinni með verðbólgiunni.
Vöxtum skyldi jafnframt skipt í grunnvexti og svonefndan verðbót'aþátt. Þessi verðbótaþáttur
getur hækkað eða lækkað eftir því hvort almennt verðlag hækkar eða lækkar. Sjálf hækkunin
er viðleitni til að draga úr skaðlegum áhrifum neikvæðra raunvaxta (þ.e. þegar vextir ná ekki að
halda höfuðstóli óskertum miðað við verðlag). Verðbótaþátturinn felur hins vegar í sér verulega ú
tvíkkun verðtryggingar.
Það er allfróðegt að lesa út-
skýringar ýmissa dagblaða á á-
hrifum vaxtabreytinga og verð-
bóta. Stundum eru þær beinlín-
is spaugilegar.
Vextir eða verðbætur
Sú skoðun virðist allútbreidd
að vextir séu af hinu illa en
verðbætur af hinu góða. í leið-
ara einum fyrir nokkru var því
haldið fram að vaxtahækkun
ætti ekki rétt á sér en verð-
trygging fjárskuldbindinga
væri eðlileg og sjálfsögð. Slík
afstaða er að mestu orðaleikur.
Verðbætur eru í reynd ekkert
annað en breytilegir vextir, þótt
kljúfa megi það verð sem greitt
er fyrir fjármagn í innláns-
eða útiánsviðskiptum í mismun-
andi þætti og jafnvel setja sér-
stakar reglur um meðferð
hinna ýmsu þátta til skatts o.fl.
Áhrif á atvinauvcgina
Jafnframt því sem vaxta-
hækkun eykur kostnað atvinnu-
veganna og allra annarra lán-
takenda verður hún til þess að
tryggja þeim meira fjármagn en
ella. Það er því tvíeggjað fyrir
atvinnuvegina að berjast á móti
vaxtahækkun, nema þeir reikni
með að fá sömu lánsfyrir-
greiðslu óháða vöxtum. Sýnt
hefur verið fram á að banka-
kerfið hefur stórlega skroppið
saman miðað við þjóðarfram-
leiðslu á undanförnum áratug-
um. Aðalskýringar þessarar
þróunar eru að vextir hafa ekki
verið í samræmi við verðbólgu
og viðskiptabankar og spari-
sjóðir hafa ekki getað keppt við
ríkissjóð og lífeyrissjóði. Þess
vegna verður að telja að yfir
lengri tíma litið hafi ,,lágir“
vextir orðið til að rýra getu
bankakerfisins til útlána til at-
vinnuveganna. í þessu sam-
bandi má einnig benda á að
vaxtagjöld eru frádráttarbær
til skatts og þess vegna ber
ríkissjóður um helming hverr-
ar vaxtahækkunar.
Áhrif vaxtahækkunar eða
verðtryggingar á verðbólgu
Svarið við því hvort vaxta-
hækkun eða vísitölutrygging
fjárskuldbindinga hafa áhrif á
verðbólgu til lækkunar eða
hækkunar er ekki ótvírætt.
Til skamms tíma fóru áhrif-
in eftir því hvort er þyngra á
metunum sá samdráttur í fjár-
festingu sem hækkun vaxta
veldur eða möguleikar til að
velta hækkun rekstrarkostnað-
ar út í verðlagið.
Þó er ekki síst að gæta að
vaxtahækkun kynni að verða
túlkuð sem undanfari frekari
verðhækkana. Að öllu saman-
lögðu er líklegt að á markaði
þar sem umframeftirspurn er
eftir fjármagni breytist vextir
og verðlag í sömu átt.
Til lengri tíma litið má bú-
ast við að hækkun vaxta ýti
undir fjárfestingu sem gefur
skjótan arð á kostnað fjárfest-
ingar sem skilar sér lengra fram
í tímann.
Á hinn bóginn fara verðlags-
áhrif meira eftir því hvort laun-
þegar semdu um hærri laun til
þess að bæta sér upp vaxta-
hækkun og að hvaða marki fyr-
irtæki hækkuðu verð fram-
leiðslunnar eða þjónustunnar.
24
FV 8 1977