Frjáls verslun - 01.11.1978, Blaðsíða 51

skocfun
Verðbólguvandinn GrelneflirHalldór
Guðjónsson, dósent
Þetta er siðari hluti at
grein Halldórs Guð-
jónssonar þar sem
hann fjallar um
skýrslu hlnnar svo-
kölluöu verðbólgu-
nefndar, sem birt var
fyrr á þessu ári
A blaðtíðu 151 I upphati gtelnar 4.2 —
..H*tldarst|óm panlnga- og gengitmiila" er
fjallað litlllega um glldl vaita tem hag»t|órn-
arlackit og teglr þar a elnum tlað: „Vlrkarl
vaitaetefna er tvimielalautt nauðaynleg en
.elnkar óllklegl er þó, að vaitabreytlngar eln-
ar dygðu óvalll III að koma á |afnvngl é pen-
ingamarkaðlnum. Tll þett þyrftu veitlr að
vera tvo hálr. þegar penlngaframboð er
mlkið I góðreri. að ótennllegt et, að Ivöxt-
unartaekitarl fyndltt (atnharðan Innan-
| Vaitamál
1 Góð penlngamálaittóm krefst þess alls
| »kkl að veitir tðu háir i góðu árterðl þegar
framboð á penlngum er mlklð, þá eiga og
j hljóta veillr aö vera lágir til að draga úr
framboðinu Offramboð á peningum. of-
sparnaöur er tkapaði&t vegna ot hárra vaita
hlyti að draga úr aftirspurn eftir neysluvöru
og minnkandi efbrtpurn eftir peningum svo
að trambjóðendur fyndu færrt eftirspyrjendur
Aö tvo miklu leyti tem ethugasemdm á blt
tðt byggisl á eða hoföar til þessa gagnverk-
unarhnngs er hún rátt en niðurstaðan er
rong. gagnverkunarhringurinn sýnir aðems
að veitir geta ekkl með ..eðlilegum" hætti
orðiö eins háir og þarna er ætiast tát. þeir geta
aðelnt orðlð tvo háir el peir eru ákvarðaöir af
geðþótta eða án tillits til stiórnar penlnga-
mala, en el tvo er þá eru veitir hvort sem er
ónýtlr til ttjórnar pemngamála.
Liklega má hér leggja að jöfnu gott árlerðl
og mlklð framboð penlnga. Et svo er gert
vaknar itrai tu tpurning hvaöan peninga-
framboölö kemur. úr hvaða geira efnahagt-
lífsins beir geirar tem tklla svo miklu af sér
aö það veldur miklu framboði af peningum
hl|Ota að vera mjðg arövænlegir Er ekki l|óst
að i þessum gelrum hlýtur aö vera skynsam-
legt að fjárletla trekar? Aö sjáltsögöu. að þvi
tilskytdu að ekkl se um að ræða þegar fuH-
nýtt )arögæðl
En hvað ef emmltt er um að ræða fuftnytt
jarðgæöi? Et þessi gæól eru I raun ofnytt er
trúlega eðlllegast að leggja sparnaöinn I
mmnl nýtmgu en að þvi gerðu veröur að llta á
skiptingu nytjanna i úttlutningsvoru og Inn-
lenda neytluvöru. Ef obbinn af hinu mlkla
framboðl á penlngum stafar af úttlutnmgs-
verðmætum. þá erum við i þeirri aöstöðu aö
hafa |ákvæðan grelðslujOfnuð vlð útlönd. Við
slikar aðstæður er m|ðg ótrúlegt aö penlnga-
mál séu nokkur verðbolguvaldur en af þvi
leiðir aftur að þau geta heldur ekki stjórnaö
veröbólgu ef elnhver skytdi vera af Oðrum
ástæðum Þá ættum við lika dlgra sjóði I er-
lendu té tem viö gætum fjárfest erlendis vlð
þeim háu voitum sem þar tiökast eftir þvi tem
best verður téð á athugasemdmni.
Et Iramboðið stalaði hins vegar einkum frá
miklum tekjum at (ramleiöslu vOru eða þjón-
ustu tyrir innlendan markað og allt þykir með
felldu um tekjudreiflnguna sem að baki byr
hljótum vlð með einhverjum hætti að hafa náð
mjog mikilli framlelöni i þessum greinum. við
stondum jatnfætis frændþjóðunum og
kanntki oilu betur. Ætli viö gætum ekkl flutl
tækniþekkmgu okkar út til þeirra eöa Iramleitt
fyrlr þær S|áltin Þá stæöum vrð i tömu aporum
og rétt áðan. við töfnum digrum erlendum
S|60um Et vlð gætum þelta ekkl al emhveri-
um ástæöum hlytl fjármagnskostnaöur Inn-
anlands að Ollu ..eöhlegu" að lækka þangað
til að unnt yröl að nota fjármagn til tækm-
væöingar á oðrum sviöum óarðvænlegrl
Fræðlleg altlaöa
Þær þfjjr hagfræðilegu vtllur sem raktar
hafa venð hér að framan eru dæmlgeröar um
fræöilegan grunn skýrslunnar altrar Reyndar
er 4 katll skýrslunnar elni staöurinn þar tem
gætu træðllegra raka al nokkru tagi Að visu
eru I kafla 2.3 raktar I frásagnarttll og I afar
grófum dráttum helstu verðbðlgukennlngar
án þets að nokkuö só vikið að Innrl gerð
þeirra eöa hugsanlegu skýringaglldi. En
jiessl kafli getur ekkl taiist fræðilegur. enda
tjást þess hvergi merkl annars staöar I
skýrtlunnl aö hOfundar hafl dregiö nokkurn
lærdóm af því sem þeir vísa til í kafla 2.3 Af
niðurlagsgreininni 2 3 5 virðist helst mega
ráöa aö hofundum þykl reyndar allar Iræðl
legar vangaveltur um verðbólguna — og þá
liklega hvaðema annað — heldur lánýtar.
Hna vegar virðast þeir bera ðbrlandi traust tU
ytarlegra frásagna af etnahagsastæðum fyrr
og nú með endalausum totlum um þróun
einstakra hagstærða allt frá árinu 1914
Megmelnl tkyrslunnar er einmitt siikt toflu-
taln og endursögn þess I lausu maii Hðt-
undar skýrslunnar virðast ætla aö þessi
ttaðreyndamergö — sem jafna má til þess
stagls sem I Islenskum tkólum helur venð
alundað undir dulnefninu saga — skýri á
læmandi hátt liðna þróun og nægi til aö skll-
yröa að fullu framtlðarviöbrOgð ón þest aö
nokkuö þurfi fræðilegrar hugsunar til túlftun-
ar gagnanna eða vals þeirra hvað þá rOk-
færtlu tyrlr þeim úrkostum sem gagna-
mergðmnl er safnaö til að styðja
Vafalautt hafa hOfundar skýrslunnar ein-
hverja fræðilega afstoðu Trúlega mættl með
nákvæmum lestri skýrslunnar ganga úr
skugga um hver þessi afstaöa er og athuga
hvort hún er góö eða vond. en hofundar gera
enga grein fyrir henni sjálfir og vlröast ekki
gera sér greln fyrir að þeir hafi neina slika
afstoöu nó heldur þvi að afstaöan sem þelr
hafa sklpti máll Þeir virðast pvi fremur vera á
valdl einhverra fræðikennmga eða stjðrn-
málaskoöana. en aó þeir hali vald á fræöi-
kennmgum — enda værl hiö slðara m|ög ó-
trulegt el ráöa má al villunum þremur hét að
framan. Fræðileg afstaöa þeirra hófundanna
sem ættu að hala slika afstoðu er þvi sama
eölis og pólltlsk afstaða hmna hotundanna
sem engum mannl dytti ( hug að brigsla um
fræðilegt vlt. fræðileg afstaða hmna hagtróðu
og politisk afttaða hmna óhagfróöu er ó-
meövituö eöa vlljandi dulín og þetta gerir
skýrsluna I heiid sinnl einskit nyta nema sem
aroðursgagn fyrir þestar duldu afstoður
Srguröur Norödal nefnir á emum stað i
mngangmum að Islenzkri menmngu aö ser-
hver annálarrtari hah vrtandi eða ðvitandi
stuðning at soguskoðun og þaö komi tram I
þvi hvaöa efni hann velur til skránlngar —
hann leggur dóm á það hvað sé markvert og
hvað ekki og það getl hann aöeins gert meö
stuðningi heildarsynar á sðguna alla Þessi
einlalda athugasemd, sem margir hafa gert á
undan og eftir Siguröl Norödal og marglr
miklu ýtarlegar en hann. hoföar til þeirrar
emfoldu þekkingartræðilegu staóreyndar aö
þaö er ekkert það lil sem kalla mætti ömeng-
aðar staöreyndir viö getum þvi aöelnt safnað
upplysmgum staöreyndum. að við hötum
fyrst tekiö þaö svið sem upplýsingarnar eiga
að fjalla um. einhverjum hugtökum Ef við
ætlum að vlnna úr upplysmgunum á þann veg
að af peim veröl dregnar ályktanir um hvað
geratt munl eða hvað aðhatast eigi I Iramtiö-
inni er enn álrgljðsara aö enn mein þungi
hlýtur aö hvila á hugtokunum sem aö balu
upplýslnganna liggja Ef tllgangurinn meö
upplýsmgaofluninni er sá einn að geyma
uppiýslngarnar sem safnatt er unnt aö láta
sér næg|a hugtakakerfi som aöems flokkar
staöreyndirnar og heldur þeim aögreindum á
sama hátt og skrásetnlngarkerfi I bókasafni
eöa skjalasafni sem ekki þarf aö taka neitt tlllit
til roklegs eöa Iræöiiegs samhengis þess sem
satnað er En eigi aó vinna úr uppiysmga-
safnmu til tpádóma eöa áætlana veröur aö
hyggja að rOkrænu og fræðilegu samhengi.
það veröur aö leita almennra eða sérstakra
logmála tem ráöa því að upplýsingarnar
safnast svo og svo
Nlðurlagtorö
Þótt megintilgangur þessara sknfa hafi
veriö aö skoöa skýrsluna um Verðbólgu-
vandann aöeint undir tjónarhorni hagfræö-
33
hefur hins vegar þrjá möguleika, sem máli skipta í
þessu sambandi til að ráðstafa nýju fé sem hann
fær í hendur. Hann geymir peningana sjálfur og
eykur þannig seðla (og mynt) í umferö; leggur þá
inn í banka og eykur þannig innlán eða lætur þá í
skiptum fyrir vörur og þjónustu. I síðasttalda til-
fellinu hefur annar aðili fengiö nýtt fé í hendur og
hefur sá sömu möguleika og hinn fyrri. Þróun
peningamála mótast mjög af því hvernig viðskipti
eiga sér staö, þ.e.a.s. hvort þau beinast að inn-
fluttum vörum og þjónustu eða innlendri fram-
leiðslu. Þegar innflutningur á sér stað fer gjald-
eyrir úr bankakerfinu í skiptum fyrir innlenda pen-
inga. Innflutningur eykur gjaldeyrissölu bank-
anna, rýrir gjaldeyrisstöðu og dregur úr peninga-
magni í umferð.
Peningaútstreymi frá bankakerfinu finnur sér
þannig þrjá meginfarvegi, og með því að gera ráð
fyrir að straumarnir skiptist í ákveðnum hlutföllum
milli seðla, gjaldeyris og innlána, er auðvelt að
sýna töluleg áhrif bindiskyldunnar á gjaldeyris-
stöðu. Segjum að einkaaðilar láti 5% af öllu nýju
ráðstöfunarfé í aukna seðlaeign sína, 30% í gjald-
eyrisnotkun og afganginn, 65%, í innlán. Innláns-
stofnanir greiða vegna bindiskyldunnar 25% af
innlánaaukningu en nota afganginn til útlána. Láti
Seðlabanki 100 kr. í umferð með því t.d. að kaupa
gjaldeyri af innlendum aðilum verða fyrstu áhrif
þau að seðlar í umferð aukast um 5 kr., gjaldeyr-
qissala um 30 kr. og innlán um 65 kr. Innlánsstofn-
anir eiga þá að greiða 16,25 kr. inn á bundna
reikninga í Seólabanka, en geta notaö afganginn,
48,75 kr., til útlána. Hefst þá önnur umferð, seðlar
aukast um 2,44 kr. (5% af 48,75 kr.) o.s.frv. Þannig
má halda áfram stig af stigi. Upphæðirnar lækka í
hverri umferð þar sem seðlanotkun, gjaldeyris-
notkun og bundnar innstæður koma ekki til ráð-
stöfunar hjá innlánsstofnunum. En þegar allt er
lagt saman kemur í Ijós að seðlar í umferð hafa
aukist um 9,8 kr., gjaldeyrissala bankanna um 58,5
kr., innlán um 126,8 kr., bundnar innstæður um
31,7 kr. og útlán um 95,1 kr. Upphaflega út-
streymiö margfaldaðist vegna þess að innláns-
stofnanir geymdu ekki allt ráðstöfunarfé sitt í pen-
ingaskápum, heldur veittu ný lán.
Niðurstöður í almennum formúlum
Séu bókstafir notaðir í staö talnanna í dæminu
má setja niðurstöðurnar fram í almennum formúl-
um. Látum s vera hlutfall seðla af peningaút-
streymi, g hlutfall gjaldeyrissölu bankanna af
peningaútstreymi og b hlutfall bindiskyldra inn-
stæðna af innlánaaukningu. Látum ennfremur C
standa fyrir þá peningaupphæð sem upphaflega er látin fara út í hagkerfið og lítum síðan á það hvernig aðrar stærðir peningakerfisins breytast þegar öll áhrif eru komin fram.
Gjaldeyrissala bankanna = 9 r
b(l-g-s)+(g + s)
Seðlar í umferð = s r
b(1-g-s) + (g + s)
Innlán í innlánsstofnunum = 1-g-s
b(l-g-s) + (g + s)
Bundnar innstæður v/bindiskyldu = b(1-g-s)
b(1-g-s) + (g + s) ' °
Útlán innlánsstofnana = (1-g-s) (i-b)
b(1-g-s) + (g + s) ' °
Segjum nú að peningarnir sem upphaflega fara
inn í hagkerfið (C) stafi af gjaldeyriskaupum
Seðlabankans, eins og í talnadæminu að framan
og athugum breytingu gjaldeyrisstöðunnar.
51