Frjáls verslun - 01.08.1989, Blaðsíða 58

LOGFRÆÐI
MEÐFERÐ SKULDAMALA
- FUÓTVIRKARIVINNUBRÖGÐ í AÐSIGI
Greinarhöfundurinn
Ólafur Gardarsson er
starfandi lögmaður

Það er ein af meginreglum ís-
lensks réttarfars að hraða beri
rekstri og afgreiðslu mála eftir
föngum. Þrátt fyrir að megin-
regla þessi birtist víða í laga-
ákvæðum og fræðimenn séu al-
mennt sammála um mikilvægi
hennar fer því fjarri að máls-
meðferðin hér á landi sé nógu
hröð.
Vandleg og umfangsmikil máls-
meðferð getur ekki einungis haft í för
með sér verulegan kostnað og tíma-
töf fyrir aðila heldur getur dráttur á
úrlausn stundum valdið réttarspjöll-
um og jafnvel algerum réttindamissi.
Mjög tímafrek málsmeðferð getur
líka haft áhrif í þá veruna að fólk hrein-
lega gefi eftir rétt sinn, sérstaklega ef
um lítil verðmæti er að ræða. Verða
lögmenn alltaf öðru hvoru varir við
slíkt hjá fólki.
I þessu sambandi togast augljós-
lega á andstæð sjónarmið. Annars
vegar er þörfm á því að staðreyndir
málsins komi ljóslega fram áður en
efnislegur réttur er metinn, máls-
meðferðin sé því rækileg og vönduð,
en hins vegar þörfin á hraðri af-
greiðslu mála því „tíminn er ígildi fjár í
þjóðfélagi nútímans í mun ríkara mæli
en áður var“. (Árni Tryggvason, Úlf-
ljótur 2.tbl. 1949 bls. 8).
Leitað hefur verið að fljótvirkari
réttarfarsleiðum varðandi einstaka
málaflokka og hefur vandanum í aukn-
um mæli verið mætt með því að inn-
leiða sérreglur fyrir nokkra mála-
flokka sem sæta þá harðari málsmeð-
ferð.
Það að smærri mál og einfaldari
séu meðhöndluð á annan hátt en önn-
ur mál, efnismeiri og slungnari, er þó
ekki nýtt fyrirbæri í lögfræðinni. Það
hafa lengi gilt sérreglur í mörgum
Evrópulöndum varðandi t.d. leigu-
mál, neytendadeilur, skilnaðarmál og
fleiri málaflokka. Mest er þó um sér-
reglur á sviði einfaldra skuldamála þar
sem málavextir eru tiltölulega óum-
deildir. Dæmi um þetta eru íslensk
lög um áskorunarmál nr. 54/1988 og
eins konar áskorunarmálameðferð í
Vestur-þýskalandi, „Mahnverfa-
hren“, sem er geysimikið notuð.
Einnig má nefna „Procedure d’in-
jonction" í Frakklandi sem lítur að
samningsbundnum kröfum, „Sma-
malslagen“ í Svíþjóð og „Small Claims
Procedure" í Englandi og Wales.
Ætlunin er að staldra örlítið við
þennan málaflokk og huga betur að
hraðari meðferð skuldamála.
HRAÐARIAFGREIÐSLA
Lögin sem fjalla um þennan mála-
flokk hér á landi eru nú nr. 54/1988,
viðauki við einkamálalögin, og skulu
þau nú skýrð að einhverju leyti ásamt
því sem áskorunarmeðferðin verður
borin saman við hliðstæðar erlendar
smámálameðferðir og e.t.v. bent á
eitthvað sem betur mætti fara.
Lög um ákorunarmál voru fyrst
samþykkt hér á landi árið 1968. Lög-
unum hefur nokkrum sinnum verið
breytt í ljósi fenginnar reynslu og þá
einkum til rýmkunar.
Hugmyndin að einfaldari meðferð
nokkurra tegunda skuldamála er
fengin úr vestur-þýskum og austur-
rískum rétti en sniðin að íslenskum
aðstæðum. Tilgangurinn er að hraða
afgreiðslu dómsmála sem þannig er
farið að ætla megi að stafi eingöngu af
getu- og/eða viljaleysi skuldara til að
greiða, eins og segir í greinargerð
með íslensku lögunum.
í fyrstu grein laganna, 222.gr.
eml., kemur fram hvaða mál geta fall-
ið undir þessa málsmeðferð. Þar seg-
ir að samkvæmt lögunum megi fara
ijárkröfur skv. víxlum, tékkum,
skuldabréfum og öðrum einhliða
óskilyrtum skuldaviðurkenningum,
svo og mál til heimtu peningaskulda
58