Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1950, Blaðsíða 3

IMikilleiki alheimsins
Mil.'ónir vetrarbrauta, stjörnuþokur og misturmekkir
ÞAÐ ER í besta samræmi við alt sem oss er kunnugt um heiminn og
verðandina, að álykta, að eins og sólir og sólhverfi eru eindir í hinu
mikla heimshverfi er vjer nefnum Vetrarbraut, þamúg sje sjálft það
heimshverfi með sfnar 100.000 miljónir sóína, sjereind í ennþá stórkost-
legra heimshverfi, sem snýst um sjálft sig með mjög miklu meiri
hraða en Vetrarbrautin, og má þó gera ráð fyrir, að ein umferð taki
biljónir ára, og að minsta fjarlægð milli stikra nágranna í himingeimn-
um, skifti hundruðum þúsunda miljóna ljósára. — Þegar vjer nú hug-
leiðum hversu örlítill hluti alheimsins, eða jafnvel aðeins einnar vetr-
arbrautar, jörð vor er, og hversu tiltölulega skamt er síðan lifandi ver-
ur urðu hjer til, þá virðist býsna erfitt að hugsa sjer, að hvergi sje
til líf í alheimi nema hjer á jörðu. — Dr. Helgi Pjeturss.
í KALIFORNÍU, þar sem loft er
einna tærast hjer á jörð, er 6000
feta hátt fjall, sem Palomar heit-
ir. Á þessu fjalli eru tveir stærstu
stjömutumar heimsins, og þar fara
nú fram víðtækari og merkilegri
rannsóknir á himingeimnum en áð-
ur eru dæmi til. Einn liður í þess-
um rannsóknum er ljósmyndun
himingeimsins, eða nokkurs hluta
hans, því að ekki er hægt að sjá
allan himingeiminn frá einum
stað. Þó er talið að takast muni að
ljósmynda um % af himinhvolfinu
og lengra út í himingeiminn en
nokkurt mannlegt auga hefir áður
sjeð, eða um 20,000 miljónir milj-
óna mílna, talið frá jörðinni. Þar
munu sjást vetrarbrautir ,sem eru
svo langt í burtu, að ljósið frá
þeim er 1000 miljónir ára að berast
hingað til jarðarinnar, og þó fer
ljósið með 300.000 kílómetra hraða
á hverri sekúndu.
Með þessu munu ráðnar margar
gátur, sem stjörnuvísindin hafa
verið að glíma við. En þó er ekki
víst að svör fáist við þeim öllum,
eins og til dæmis þessum: Hvað
er himingeimurinn stór? Hver eru
takmörk hans, eða er hann óendan-
legur? Er hann að þenjast út, eða
er hann að dragast saman?
Stjömuturnarnir á Palomarfjalli
eru tveir eins og áður er sagt og
hefir hvor sínu hlutverki að gegna.
Stjörnusjáin í öðrum er nefnd „Big
Schmidt“, en í hinum „Big Eye“.
Það er hin fyrnefnda, sem vinnur
að því að ljósmynda himingeim-
inn. Hún er bygð á uppfinningu
Þjóðverja, sem hjet * Bernhard
Scmidt og hefir þann kost, að hægt
er að taka með henni mynd af
gríðarstóru svæði svo að hún sje
öll jafn skýr. Áður hafði það mjög
hamlað myndatökum af stjörnu-
hvelinu, að myndirnar voru aðeins
skýrar í miðju, en fölnuðu og eydd-
ust er utar dró. Þessa stjörnusjá
mætti því nefna „víðsjá“, en hina
stjörnusjána, sem er með 200 þumL
breitt „auga“ og dregur miklu
lengra, mætti kalla „fjarsjá". Svo
er mikill munur á þeim fleti, er
þær geta ljósmyndað, að Big
Schmidt nær yfir 500 sinnum
stærra svæði en hin. Er búist við
því, að með henni megi mynda

Þetta er ein af þúsundum vetrarbrauta, sem nú hafa uppgötvast. Fjarlægð-
in milli jarðar og hennar er um ZVi millj. Ijósára. Menn hyggja að vor vetr-
arbraut sje svipuð þessu og að sólkerfi vort sje á einni dræsunni, sem
hún dregur á eftir sjer. Má því með sanni segja að jörðin sje eins og öreind
á hala veraldar. . -